Zelf een documentaire maken

Hoe maak je een documentaire? Waar begin je en hoe pak je het aan? Waar moet je aan denken en hoe zit het met rechten? Wat heb je nodig en welke keuzes moet je maken? Allemaal vragen waar je tegenaan loopt als je een documentaire wilt maken. Hier wat tips om je op weg te helpen.

Het begint met een onderwerp

Een documentaire begint natuurlijk bij het onderwerp. Hier moet je eerst over uit zijn, voor je verder kunt.

Onderwerp bedenken

Wat voor onderwerp je ook bedenkt, zorg dat je het zélf interessant vindt. Dan kun je je film met plezier en liefde maken, wat vaak dan ook zichtbaar is in de uiteindelijke documentaire. Misschien heb je al jaren een onderwerp in je hoofd. Of niet. Dan moet je op zoek. Om een interessant onderwerp te kiezen, kun je een actueel onderwerp nemen. Iets waar iedereen het over heeft! Of een onderwerp wat minder actueel is, maar wat je vanuit een nieuwe invalshoek kunt benaderen, een kant van het onderwerp belichten wat nog niet eerder is gedaan. Hiervoor moet je wel onderzoeken wat er al aan materiaal bestaat over het onderwerp.

Haalbaarheid van je onderwerp

Gaat het om een gevoelig onderwerp dat moeilijk te filmen is? Illegale praktijken zijn moeilijk en soms gevaarlijk om te filmen, net zoals persoonlijke verhalen over verslaving bijvoorbeeld. Je moet dan net mensen kunnen vinden die eraan mee willen werken voor de camera.

Onderzoek je onderwerp

Is er al een andere soortgelijke film over gemaakt over het onderwerp dat je hebt gekozen? Is er een televisie-uitzending over geweest of misschien een boek over geschreven? Wat is er over het onderwerp te vinden, welke dingen zijn vreemd of verrassend eraan? Dergelijke aspecten zijn leuk om uit te lichten in je documentaire. Dat houdt het interessant. Bedenk voor jezelf wat de toegevoegde waarde is van je documentaire.

Publiek, verhaallijn en vorm

Deze drie aspecten hangen nauw samen met je onderwerp.

Kies je publiek

Heel belangrijk is je publiek. Het zou immers leuk zijn als je documentaire ook door anderen wordt gezien. Is je publiek heel breed of richt je je op een specifieke doelgroep die bij het onderwerp past? Wat speelt er bij die doelgroep, wat is er belangrijk voor die mensen en hoe kun je het interessant voor ze maken? Wat is de boodschap van de documentaire?

Kies een verhaallijn en opbouw

Laat je in een documentaire over armoede bijvoorbeeld feiten en tabellen zien, of volg je een arm gezin in hun dagelijks leven en vertel je met je documentaire hun persoonlijke verhaal? Waarmee begin je en wat is je einde? Vertel je het verhaal van één kant of laat je meerdere mensen aan het woord met verschillende visies? Door tegenovergestelde meningen in je documentaire op te nemen, maak je je documentaire dynamischer en krijgt je film een objectiever karakter.

Kies een vorm

Gebruik je een vertellende stem (voice-over) en wie gaat dat doen? Maak je gebruik van interviews waar je door middel van de montage alleen de vertellende personages aan het woord laat, of geef je je documentaire meer het karakter van een reportage door er zelf op uit te trekken met een microfoon? Hoe wil je je boodschap overbrengen aan je publiek. Kies een vorm die past bij je onderwerp en bij je boodschap.

Wie, waar en waarmee?

Welke personen komen voor in je documentaire die iets toe te voegen hebben? Waar ga je filmen? Met welk budget en welke uitrusting ga je filmen?

Personages

Welke mensen kunnen bijdragen aan de boodschap van je documentaire? Wil je iemand volgen in zijn dagelijkse bezigheden, wil je mensen interviewen en wie zou interessant zijn hiervoor?
Van alle mensen in je documentaire hoor je toestemming te hebben, om latere aanklachten te voorkomen. Mensen die je zonder toestemming filmt en in je documentaire laat voorkomen, kunnen zich beroepen op ‘portretrecht’ en daarmee mogen de beelden van die personen niet meer vertoond worden. Zonde van al je harde werk. Stel daarom een formulier op voor je personages met een verklaring dat ze toestemming geven om gefilmd te worden voor je documentaire. Vraag ze voor je gaat filmen of ze dit willen ondertekenen en bewaar deze formulieren goed.

Locaties

Ga voor je film op zoek naar geschikte locaties die passen bij de sfeer van de documentaire. Als je interviews in je documentaire verwerkt, bedenk dan waar je die interviews doet. Maak je bijvoorbeeld een documentaire over de stad Amsterdam, dan kun je een interview houden in het Vondelpark, op de Dam, of op het Leidsche Plein. Dat komt anders over dan wanneer iemand in een gewone kamer iets vertelt voor de camera.

Budget

Als je veel budget hebt, is dat handig natuurlijk. Maar ook met een klein of geen budget kun je al een leuke documentaire maken. Je hoeft geen dure professionele camera te hebben om je film straks uit te brengen. Misschien dat je materiaal niet scherp genoeg voor het grote doek is, maar tegenwoordig kun je je film ook gewoon op Internet uitbrengen door je video te uploaden. Vaak werken mensen kosteloos mee aan documentaires en in tegenstelling tot fictiefilms, hoef je geen hele set te bouwen. Je kunt de documentaire alleen maken of een crew samenstellen. Er zijn diverse website en forums waar mensen graag gratis meewerken aan een filmproductie, zodat ze deze op hun cv kunnen zetten.

Materiaal

Je kunt ervoor kiezen een semi-professionele camera te huren of zelf een camcorder aan te schaffen of te lenen. Zelfs met je telefoon kun je een documentaire maken als je wilt! Belangrijker nog dan het beeld is echter het geluid. Al heb je nog zulke mooie en scherpe beelden, als het geluid slecht is, heb je er niks aan. Check van te voren dus hoe iets klinkt, of je geluid überhaupt wordt opgenomen. Vaak is een externe microfoon aan te raden, omdat het geluid hiervan vaak beter is. Let ook op of je in het geluid geen mechanische ruis hebt van de cameramotor.

Muziek

Muziek is een belangrijk onderdeel van je film, tenzij je er bewust voor kiest om weinig of geen muziek te gebruiken. Onthoud: Of het nou gaat om de vorm, personages, locaties of de muziek: alles staat in dienst van je documentaire en de boodschap die je ermee wil uitdragen naar je publiek toe.

Rechten

Let bij het gebruiken van muziek wel op de rechten. Je mag niet zo maar alles gebruiken. Hoewel dat vaak toch wel wordt gedaan op internet, ben je altijd aansprakelijk en kun je een geldclaim aan je broek krijgen. Wil je je documentaire bovendien uiteindelijk insturen naar filmfestivals, dan is het altijd een voorwaarde dat al je rechten zijn geregeld. Houd hier dus rekening mee. Je kunt je muziek zelf maken of het door een kennis laten doen. Soms kun je muzikanten vinden die het gratis doen of tegen een klein bedrag, als ze maar in de aftiteling worden genoemd en ze het ook voor hun eigen portfolio mogen gebruiken. Je zou bijvoorbeeld muziekstudenten kunnen benaderen.

Met weinig is veel mogelijk

Zoals blijkt uit bovenstaande tips is ook met weinig heel veel mogelijk. Wees creatief, pas je aan waar nodig, maar geef niet op. Succes!