Marlene Dietrich - een ster met een perfect gecreëerd imago

Marlene Dietrich was meer dan een filmster in de jaren 30, 40 en 50. Ze was een vrijgevochten Duitse vrouw die in Amerika voor opzienbarende veranderingen zorgde. Zij was de eerste filmster in Hollywood die een percentage van de winst eiste; ze droeg mannenkleding; ze flirtte met vrouwen en had tijdens haar huwelijk openlijk meerdere affaires. Haar ongenaakbare sensuele mysterieuze imago was zorgvuldig door haar en de man die haar in Amerika beroemd maakte, Von Sternberg, bedacht. Dietrich heeft haar leven lang naar haar imago geleefd. Toen zij in de zeventig was lukte dit niet meer. Haar imago moest in stand worden gehouden, vond zij, dus sloot zij zich op in haar appartement. Niemand mocht zien dat de legende een oude vrouw was geworden.

De legende

Hoge jukbeenderen, een lage stem, lange benen en een mysterieuze blik waarmee ze zowel mannen als vrouwen kon verleiden, zo kennen we de actrice, zangeres Marlene Dietrich, die eigenlijk Marie Magdalene heette. Zij was het product van een bedacht imago. Een imago ontworpen in Berlijn door Josef von Sternberg en wanhopig in stand gehouden door Dietrich zelf.

Marie Magdalene groeide op in Berlijn

Dietrich werd in 1901 geboren in het bruisende cultuurrijke Berlijn. Haar vader was een officier, haar moeder kwam uit een ooit rijk geslacht van horlogemakers. Zij brachten Dietrich en haar één jaar oudere zus discipline en plichtsbesef bij, waar ze later veel profijt van had. Ze was enigszins een rebel op school, maar ze haalde goede cijfers, vooral voor talen en muziekvakken. Even overwoog ze om violiste te worden, ze was goed, maar een blessure verhinderde dit. Toen haar vader stierf, moest haar strenge moeder voordat ze hertrouwde, werken om haar gezin te kunnen onderhouden. Ondertussen droomde Dietrich over een ander leven en bedacht alvast een passende naam: Marlene Dietrich. Om te ontsnappen aan haar strenge moeder, voegde ze zich bij een theatergezelschap. Eerst speelde ze viool, maar later zong en danste ze. Ze had enkele bijrollen in films, maar ze was vooral succesvol in cabaretshows. Tijdens haar werk ontmoette ze filmproducer Rudolph Sieber en trouwde met hem in 1923. Een jaar later werd dochter Maria geboren. Na vijf jaar ging het echtpaar als goede vrienden uit elkaar, zonder ooit te scheiden. Ze hielden er openlijk meerdere affaires op na, maar bleven tot aan de dood met elkaar verbonden.

De mysterieuze, sensuele imago van Marlene Dietrich werd gecreëerd

Josef von Sternberg, een filmregisseur werkzaam in Europa en Amerika, zocht rond 1930 een actrice die kon zingen en dansen voor zijn film Der blaue Engel. Hij wilde de film in het Duits en in het Engels opnemen en tot zijn aangename verrassing zag hij Marlene Dietrich op het podium zingen, dansen, Engels en Duits praten. Marlene Dietrich die al jaren optrad had nog nooit een hoofdrol in een film gehad. Zij vroeg zich toen nog bescheiden af voor welke bijrol hij haar wilde hebben. Hij wilde haar voor de hoofdrol. Deze film was de eerste gesproken film in Europa en maakte haar beroemd. Von Sternberg nam haar voor de film eerst onder handen. Hij had een bepaald imago in gedachten. Ze moest sensueel en mysterieus zijn. Ongenaakbaar en mooi. Hij leerde haar hoe dit met onder meer licht, make-up en een bepaalde statige houding bewerkstelligd kon worden. Ze kregen een verhouding en gingen naar Amerika met het plan om daar haar carrière verder uit te bouwen. Ze maakten samen zeven zeer succesvolle films.

Marlene Dietrich veranderde Hollywood

Dietrich was een voorbeeld voor velen door in Hollywood een percentage van de winst op te eisen. Dit had destijds in Hollywood nog geen enkele acteur of actrice gedaan. Ze deed het overigens niet om een voorbeeld te zijn. Ze vond het gewoon rechtvaardig voor zichzelf. Ze werd hiermee de hoogst betaalde filmster ooit. Een ander punt waarop ze bijzonder was, betrof haar kledingkeuze: een broek en een hoed. Kortom een mannenoutfit. Toen zij in een film ook nog een vrouw zoende, was haar naam voorgoed gevestigd in Hollywood. Zonder schaamte flirtte was met zowel mannen als vrouwen. In haar stad, het bruisende Berlijn was elke vorm van sensualiteit normaal, in Amerika werd het als bijzonder ervaren. Het sensuele en mysterieuze imago dat ooit gecreëerd was door Von Sternberg leek bijna samen te vallen met haar persoonlijkheid. Ze voelde zich verplicht de mythe van sensualiteit in stand te houden. Ze kon zich zelf niet meer los zien van haar imago. De relatie en samenwerking eindigden toen Dietrich, de man die haar creëerde ontgroeide. Ook schenen de vele affaires debet aan de breuk te zijn geweest. Hierna werd het lastig voor Dietrich om films te maken. Haar imago van ongenaakbare vrouw en haar hoge salaris werkten tegen haar. Haar eerste films flopten, maar daarna bouwde ze met haar talent en discipline het succes weer op. 'Destry rides again' maakte ze in 1939 en werd een succes. Dietrich stond erop alle vechtscènes zelf te doen en weigerde te doen alsof. Als zij sloeg, sloeg zij echt.

De Tweede Wereldoorlog

Hitler was onder de indruk van haar blauwe ogen en blonde haren. Hij vroeg haar naar Duitsland te komen en beloofde haar grote rollen in de filmwereld. Dietrich haatte alles wat zich tijdens de oorlog in haar vaderland afspeelde en weigerde in de gaan op het verzoek van Hitler. Ze nam de Amerikaanse nationaliteit aan en ging dienen in het Amerikaanse leger. De relatie tussen Dietrich en het Duitse volk is hierdoor nog jarenlang stroef geweest. Ze bleef wel altijd een zwak houden voor haar geboortestad Berlijn.

Dietrich diende het Amerikaanse leger

In het Amerikaanse leger bleek Dietrichs discipline en plichtsbesef. Ze werkte niet alleen de voorgeschreven uren, maar ze werkte door totdat het donker of te gevaarlijk werd. Ze trad niet alleen op voor troepen, zoals afgesproken, maar ook voor individuen. Ze hoopte de soms nog heel jonge jongens, een mooie herinnering te geven voordat ze (eventueel) zouden sterven. Ze wist dat ze gevaar liep, maar ze vond het haar plicht dit werk te doen. Ze was toen in de veertig, maar probeerde de illusie in stand te houden van een leeftijdsloze of hooguit dertigjarige vrouw. Na de oorlog kreeg ze voor haar werk voor het Amerikaanse leger een Medal of Freedom. In het leger werd ze misschien wel voor de eerste en enige keer echt verliefd. Na de oorlog duurde de romance voort totdat hij aangaf te willen trouwen. Dietrich had vele affaires, maar ze zou nooit scheiden van Rudolph en hertrouwen. Dit betekende het einde van de affaire met misschien wel haar enige echte grote liefde.

Na de oorlog drong tot Dietrich door dat haar zus met haar man vrijwillig had gewerkt voor een concentratiekamp. Ze hadden tussen de stervende mensen, in redelijke luxe geleefd. Haar zus was pro-Hitler. Toen Dietrich dit besefte, besloot ze dat ze geen zus had. Ze was enig kind.

One-womanshows

In 1952 stelde een beroemde minnaar in Las Vegas voor dat ze zou gaan zingen om geld te verdienen. Het idee dat zij als zangeres onafhankelijk zou zijn van filmproducenten, klonk aantrekkelijk. Ze zou met haar one-womanshow alles zelf kunnen beslissen en daardoor kon zij bepalen hoe ze eruit zag, dus dat deed ze. Ze liet speciale jurken maken die de illusie wekten alsof ze doorschijnend waren. De strakke jurken deden haar benen nog langer lijken en ze bemoeide zich met het licht en zorgde ervoor dat ze straalde als nooit tevoren. Ze stond er statig bij op het podium, maar wist toch sierlijk te bewegen. Ze zong prachtig en in diverse talen. Ze was behalve gedisciplineerd ook een perfectionist. Ze eiste ultieme perfectie van zichzelf en van de mensen met wie ze werkte. Haar dochter en later haar kleinzoon reisden met haar mee. Tot halverwege de jaren zeventig trad ze met haar one-womanshow op over de hele wereld.

Wanhopige pogingen het imago in stand te houden

Toen Dietrich in de zeventig was, werd het lastiger om het ongenaakbare en toch sensuele imago in stand te houden tijdens haar optredens. Ze wilde de mensen geven waar ze voor kwamen en dat was het product Marlene Dietrich en niet een oude vrouw. Ze maakte elke avond haar eigen zeer tijdelijke facelift met plakband en klemmetjes. Deze hulpstukken verborg zij onder haar pruik. Het volhouden van het gekweekte imago kostte haar steeds meer moeite. Ze nam af en toe een slokje champagne als het publiek applaudisseerde in afwachting van de grote ster. De slokjes champagne volgden elkaar snel op en Dietrich struikelde veel. Dit had behalve blauwe plekken en een preek van haar dochter nooit ernstige gevolgen. Tot zij op een avond naast het podium haar been brak. De wonden genazen niet en operaties waren vaak niet mogelijk, omdat ze niet nuchter was. Haar dochter verzorgde de wonden en camoufleerde het verband onder de sierlijke lange jurken, want Dietrich bleef zoals altijd, gedisciplineerd doorwerken. Pijnstillers en drank hielden haar nog even op de been.

Niet meer in staat het imago na te leven

Toen in 1976 haar enige officiële echtgenoot overleed, verloor ze haar wil om op te treden. Ze eiste perfectie van zichzelf, maar daar was ze niet meer toe in staat. Ze kon haar imago niet meer naleven, maar wilde de illusie niet bederven. Ze zei ooit tijdens een van haar laatste optredens toen ze zag dat iemand vooraan bij het podium zijn bril opdeed: Niet doen. ''Don't kill the illusion.'' Ze stopte met de shows. En na nog één film viel het doek.

Jaren later gaf zij uit financiële overweging met weerzin nog een interview, maar zij wilde niet in beeld. Ze mopperde en uitte kritiek. De foto die erbij geplaatst werd, liet een oude ongelukkige vrouw zien.

Leven als een kluizenaar in Parijs

Dietrich sloot zich op in haar Parijse appartement. Ze leefde vijftien jaar vrijwillig als een kluizenaar, waarvan ze ongeveer elf jaar vanuit haar bed leefde. Ze vermeed zo veel mogelijk contact met mensen, maar ze volgde het nieuws op de voet. Ze keek tv en las dagelijks meerdere buitenlandse kranten. Ze belde en schreef fanatiek met enkele vrienden en familieleden om haar kritische mening onomwonden mee te delen, maar ze liet hen niet vaak toe in het appartement. De enige mensen die ze, tegen haar wil, regelmatig zag, waren haar verzorgers. Als ze gebeld werd deed ze zich soms voor als een bediende en zei met een verzonnen zwaar, maar geloofwaardig (ze was tenslotte actrice) accent dat madame Dietrich niet aanwezig was. De oude 'madame Dietrich' was niet zozeer bang om ouder worden, ze was meer bang de illusie van haar imago schade toe te brengen. Als ze echt hulp van buitenaf nodig had of eenzaam was, hing ze sjaaltjes op aan haar balkon, zodat de buurvrouw ze zou zien. Hoe langer de buurvrouw weigerde te komen, hoe meer sjaaltjes er werden opgehangen. De jaren dat Dietrich haar bed helemaal niet meer uitkwam, zorgde ze ervoor dat alles vanuit haar bed binnen handbereik was. Dit resulteerde in een zeer wanordelijke slaapkamer, al leek het Dietrich het gevoel te geven dat zij nog altijd controle over haar leven had.

De dood van de legende

De kleinzoon van Dietrich was een van de weinige mensen die ze tot haar appartement toeliet. Hij zag dat het slecht met haar ging en waarschuwde een arts. Ze kon al niet meer praten, hooguit wat Duitse woorden. Hij besloot hij haar te laten wassen en hij gaf haar soep. Hij vond het voor haar ongepast om ongewassen medische behandelingen te ondergaan vanuit haar bed en daarom droeg hij haar naar de huiskamer. In haar huiskamer stierf ze. Het was 6 mei 1992.

Geëerd in Cannes

Op het moment van haar overlijden werd zij geëerd op het filmfestival van Cannes. In heel Parijs hingen poster met het gezicht van de zojuist gestorven legende erop. Haar afscheidsceremonie vond plaats in haar favoriete kerk in Parijs. Hierna keerde zij voor het eerst in decennia terug naar Duitsland. Ze had aangegeven begraven te willen worden in Berlijn bij haar moeder. Over haar kist lag op haar verzoek niet de Duitse vlag, maar de Berlijnse.

Koffer op het graf in Berlijn

In Berlijn werden in stilte vele lege koffers naar haar graf gebracht. Haar fans refereerde hiermee aan de film 'Black market' (1948) waarin zij zong: "Ich hab' noch einen Koffer in Berlin, Deswegen muss ich nächstens wieder hin". Ondanks alles, was zij voor haar fans en voor haarzelf altijd Berlijnse gebleven.