recensie

Joy Division - 'Unknown Pleasures': Geen Portret zo Fraai

Pas goed op; als u niet goed in uw vel zit kan luisteren naar dit debuutalbum uit 1979 weinig bevorderlijk zijn voor uw mentale gezondheid. Wellicht is 'Onbekende Genoegens' de vrije vertaling van de titel van deze plaat, de betekenis erachter is waarschijnlijk niet zo vreugdevol. Telkens wanneer de naald het middelpunt van de plaat dreigt te bereiken slaat de wanhoop pas echt toe; want wat moeten we als de stem van de gids die ons bij de hand nam plotseling zwijgt...?

Inhoud

• Achtergrond
• De band
• Het album
• Nalatenschap

Achtergrond

Het muzikale landschap werd vanaf 1974 overspoeld door een nieuw, controversieel genre; de punkrock. Het geluid was kaal en relatief simpel maar snel, druk en luidruchtig. Bovendien was het niet alleen een nieuwe variant binnen de popmuziek maar een culturele stroming gebaseerd op een verzet tegen de gevestigde orde, normen en waarden en de 'gefabriceerde' en door kapitalisten gecontroleerde muziekmarkt. De bekendste voorbeelden uit de hoogtijdagen van de punk zijn the Sex Pistols en The Clash uit het Verenigd Koninkrijk en the Ramones uit de Verenigde Staten.

Aan het einde van de zeventiger jaren begon de stroming zich te evolueren. Veel groepen die zich aanvankelijk met het genre identificeerden begonnen te experimenteren met de simpele opzet ervan en elementen uit andere populaire muziekstijlen toe te passen, zoals het gebruik van synthesizers en herhaling in krautrock, de prominente aanwezigheid van de basgitaar in Jamaicaanse dub muziek, Amerikaanse funk en zelfs disco, welke de 'gehate vijand' van de punkmuziek was. Een nieuw subgenre was ontstaan onder de naam 'postpunk'. Onder de eerste en meest prominente voorbeelden hiervan is het album Pink Flag van de Londense band Wire uit 1977; deze kan worden gezien als een deur of grenspaal tussen punk en diens opvolger. Ook de teksten binnen deze nieuwe stroming waren niet langer -specifiek- gekant tegen de politiek, geïnspireerd door anarchie of gericht op welke heilige huisjes dan ook; uitdrukking van gevoelens en gemoedstoestanden nam de overhand.

Bands die, evenals Wire, oorspronkelijk uit het punkmilieu kwamen en zich ontwikkelden tot postpunk formaties waren Siouxsie and the Banshees, The Cure en Joy Division.

De band

Op 4 juni 1976 gaven the Sex Pistols in the Lesser Free Trade Hall te Manchester een legendarisch concert; naar verluidt zijn alle van de slechts 42 mensen die aanwezig waren uiteindelijk iets gaan doen in de muziekwereld. Een vriendengroep, bestaande uit Bernard Dickin (later Sumner), Peter Hook en Terry Mason bezocht dit optreden, evenals het volgende op 20 juli van dat jaar; een zonderlinge figuur die ze wel vaker bij andere 'gigs' hadden gezien, woonde alleen deze tweede performance bij met zijn echtgenote. Zijn naam was Ian Curtis, een groot muziekliefhebber, die hierna besloot zelf op het podium te willen gaan staan.

Kort daarna kochten Sumner, Hook en Mason hun eerste instrumenten en zetten een advertentie voor een zanger. Na een aantal audities werd de vacature vervuld door Curtis, die niet eens zijn kunnen hoefde te bewijzen maar werd aangenomen op basis van het feit dat hij 'goed in de groep lag'. Hun eerste optreden had plaats aan het einde van de meimaand in 1977 onder de naam 'Warsaw' naar de track Warszawa op het album Low van David Bowie, een groot idool van Curtis. Na Mason, die de management taken op zich nam, werden verschillende drummers uitgeprobeerd, waarna de functie permanent werd aangeboden aan Stephen Morris.

De kritieken waren over het algemeen lauw over hun uitvoeringen maar namen na verloop van tijd een positievere wending. Ook hun geluid evolueerde langzaam maar zeker en in december 1977 werd hun eerste EP opgenomen getiteld An Ideal For Living, welke verscheen in juni van het jaar daarop. 1978 was tevens het jaar waarin de groep meer aandacht kreeg en van naam veranderde; vanaf januari stond de band niet langer bekend als 'Warsaw' maar heette nu 'Joy Division', vernoemd naar de prostitutievleugel in het concentratiekamp beschreven door Ka-Tzetnik 135633 in zijn boek The House of Dolls. Deze verwijzing werd hen niet in dank afgenomen en vermoedens ontstonden dat de band er nazisympathieën op nahield.

Het geluid van de -aanvankelijke- punkgroep ontwikkelde zich in een rap tempo en kreeg aandacht van Rob Gretton, die, beter gesitueerd in de muziekwereld, de nieuwe manager van de band werd en van TV-presentator en platenbaas Tony Wilson, die Joy Division tekende voor zijn label, Factory Records -niet met zijn eigen bloed, zoals legenden doen vermoeden. De tracks Digital en Glass werden opgenomen onder productie van Marin Hannett en in december 1978 uitgebracht op A Factory Sample; in april van het jaar daarop begonnen de opnamen van het debuutalbum van de band.

Het album

Hoewel de muziek in een aantal gevallen erg energiek is, laat Joy Division op Unknown Pleasures hun punk geluid ver achter zich. De enige constante binnen het oeuvre van de groep -inclusief de Warsaw-periode- zijn de naargeestige en vaak zelfs zwartgallige woorden van Ian Curtis, de enige tekstschrijver binnen de formatie. De naam van de band -vrij vertaald 'Vreugde Afdeling'- zou voor een onervaren luisteraar enigszins misleidend kunnen zijn omdat blijdschap ook op de debuutplaat niet te vinden valt. Afhankelijk van de interpretatie lijkt het soms bijna een conceptalbum, hoewel de daarvoor benodigde narratief niet in chronologische volgorde geplaatst is.

De openingstrack, Disorder verhaalt over het onvermogen van de verteller om aansluiting te vinden bij de 'genoegens van de gewone man' en het verlangen naar een gids om hem te leren deze zich -weer- eigen te maken. Hoewel geen vrolijk verhaal is het qua toon en muziek erg opzwepend en redelijk neutraal in vergelijking met wat komen gaat; een blik in de afgrond vanaf de afbrokkelende rand. Day of the Lords sleurt de luisteraar mee in de beslommeringen van een duistere realiteit van iemand die geprobeerd heeft 'erbij te horen' en de uitdagingen door de groep waarbij de verteller aansluiting probeert te vinden, waarvoor een hoge prijs wordt betaald; als de tekst al niet zo angstaanjagend was, is de muziek genoeg om een totaal gevoel van wanhoop te creëren. Nogal een contrast met het daaropvolgende Candidate, die de afzondering van Disorder bevestigt en qua geluid neutraler en minimalistischer is. Insight lijkt een berusting in deze situatie, hoewel er teruggeblikt wordt op vervlogen tijden. New Dawn Fades beschrijft de gevoelens die de persoon in kwestie kwijtraakte.

De B-kant van het album begint met She's Lost Control, een verhaal over een jonge vrouw die een epileptische aanval krijgt; naast het feit dat de persoon die Curtis beschrijft ook echt bestaan heeft en dat hij haar persoonlijk heeft gekend, is zij slechts een 'framing device' voor, opnieuw, hemzelf; Ian leed zelf ook aan de stoornis. Deze compositie, gelijk Disorder, is behoorlijk up-tempo, doch niet minder beangstigend. In Shadowplay is de verteller vereenzelvigd met wat hij is geworden; schuldig, medeschuldig of in ieder geval onverschillig omtrent het lot van anderen. Ook deze track is gevaarlijk dansbaar. Nu komen we aan bij Wilderness, een obscure geschiedenisles over het lijden van de mens. Interzone is een kijkje in de wereld van wanhoop waarin de spreker verzeild is geraakt en de plaat sluit af met I Remember Nothing; hierin beschouwt de zanger zijn wereld, in puin. Het lijkt ook enigszins op een biecht.

Hoes
De cover van het album toont honderd pulsen van CP1919, een neutronenster. Deze afbeelding was ontdekt door Stephen Morris (sommige bronnen zeggen Bernard Sumner) in The Cambridge Encyclopaedia Of Astronomy en overhandigd aan grafisch ontwerper Peter Saville. Deze besloot dat het eindresultaat van de hoes iets moest zijn wat hij 'in zijn platenkast zou willen hebben staan' door een negatief van de illustratie te maken.

Op de achterzijde staat de afspeel volgorde van de plaat; in plaats van de gebruikelijke 'side one' en 'side two' is het album verdeeld in 'Outside' en 'Inside'.

Ontvangst

Hoewel Unknown Pleasures vlak na verschijning niet bijster goed verkocht -mede te wijten aan financiële beperkingen en dus een beperkte oplage- kreeg het lovende kritieken. Ook nu nog scoort Joy Division's debuutplaat hoog in jaarlijkse top-lijsten. Deborah Curtis citeert in haar boek, Touching From A Distance enkele recensies die het album beschrijven als 'Death Disco' en 'de perfecte plaat om je leven op te beëindigen'; ook beschrijft ze hoe dicht deze recensent bij de waarheid zat, verwijzend naar het feit dat haar man minder dan een jaar later zelfmoord zou plegen.

Ook beschreven locale critici dat het album als een perfecte soundtrack voor de betonnen nachtmerrie die Manchester -de stad waar de band haar oorsprong had- in die tijd was.

De band zelf was aanvankelijk minder tevreden met het resultaat; het album verschilde hen teveel met het geluid dat ze op het podium voortbrachten. Live klonken ze luid, hard en rauw maar producer Martin Hannett had de sound van de groep gestript tot de essentie ervan en slechts het 'skelet' bleef ervan over.

Tracklist

Personeel

Nalatenschap

Kort na Unknown Pleasures zouden er nog enkele singles volgen, waaronder Transmission en Joy Division's enige hit, Love Will Tear Us Apart. In juli 1980 verscheen het laatste album van de groep, Closer getiteld; twee maanden daarvoor, op 18 mei, had Curtis zich verhangen in zijn woning na een strijd tegen epilepsie, depressie en een aankomende echtscheiding te hebben opgegeven. Dit veroorzaakte een intense toename van interesse in de band, die slechts drie jaar bestaan had. Vele groepen volgden hun esthetiek; bas en drum op de voorgrond en een gitaar die slechts een begeleidende functie heeft. Dit systeem werd door de overgebleven leden doorgezet in de formatie die na Curtis' dood ontstond, New Order geheten.

Van gelijkwaardige groeperingen uit die tijd lieten onder andere The Cure, U2, Bauhaus en The Sisters of Mercy zich op muzikaal gebied door Joy Division inspireren. Maar ook in de hedendaagse muziek heeft de band haar sporen nagelaten. Moby en John Frusciante -voormalig gitarist van Red Hot Chili Peppers- noemen Joy Division als inspiratiebronnen en bovendien hebben beiden coverversies opgenomen van New Dawn Fades; de vertolking van Moby is te horen in de film Heat (1995). Ook groepen als Coldplay, Bloc Party, Hurts, Radiohead, Interpol en Editors grijpen, ieder op hun manier, terug naar het geluid van de band.

Wie na het beluisteren van Unknown Pleasures de wanhoop nabij is, heeft Closer nog niet gehoord. Maar het debuutalbum vertelt ons wel wat Joy Division nou eigenlijk precies is; een inzichtelijke stem vanuit de wildernis die ons wijst op de wanorde in de schaduwrijke wereld -of is het zijn wereld?- en een gids wil zijn die ons bij de hand neemt maar geen soelaas biedt; want waar zal dit eindigen...?