Scopitone: de voorloper van de muziekvideo

De muziekvideo’s die vandaag de dag gemeengoed zijn geworden via zenders als MTV, vinden hun oorsprong in de jaren zestig toen Scopitone (en de Italiaanse versie Cinebox) furore maakten in Frankrijk en de Verenigde Staten.

Wat is een Scopitone precies?

Een Scopitone is een 16 mm muziekvideo in kleur met een magnetisch geluidsspoor die werd afgespeeld op een houten jukebox met beeldscherm die in openbare gelegenheden werd geplaatst. Op de eerste Scopitones figureerden bijvoorbeeld Johnny Hallyday (met zijn versie van de Los Bravos’ hit ‘Black is Black’) en Serge Gainsbourg. In Duitsland werden ze populair gemaakt door de Kessler Sisters terwijl in de Verenigde Staten vedetten als Neil Sedaka, Bobby Vee, Nancy Sinatra en Dionne Warwick hun naam aan het medium verbonden.

Het ontstaan en de evolutie

In 1939 werd de ‘Panoram’ door de Mills Novelty Company of Chicago uitgevonden. Het was een houten jukebox die acht drie minuten lange zwart-wit muziekfilmpjes van populaire jazzbands afspeelde op een scherm van 17 op 22,5 inch (43 op 57 cm).

Door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog werd de Panoram afgevoerd, maar na de oorlog namen twee Franse technici het concept over. Ze verbeterden het en bouwden de door de Franse luchtmacht gebruikte 16 mm-camera’s om tot 16 mm-projectoren. Technische problemen zoals belichting, montage en terugspoelen van de filmpjes zorgden ervoor dat de verbeterde versie pas eind van de jaren vijftig kon gecommercialiseerd worden.

Het nieuwe toestel had ongeveer de grootte van een koelkast en werd de Scopitone gedoopt. De houten jukebox vertoonde nu kleurenfilmpjes en in plaats van een reeks vooraf geprogrammeerde liedjes kon je nu zelf een keuze maken van wat je wou zien. De Scopitone werd een gigantisch succes in Frankrijk.

Export

In 1963 kocht de William Morris Agency de licentie aan voor verspreiding van de Scopitone in de Verenigde Staten. De jonge Francis Ford Coppola investeerde in het project en zo vond je (volgens Time Magazine) in 1964 500 toestellen over het hele land.

Morris opteerde voor een elitaire aanpak: de Scopitones werden enkel geplaatst in luxueuze hotels, cocktailbars en chique restaurants in de stad om zich duidelijk te positioneren tegenover de traditionele jukebox die het vooral goed deed bij teenagers. In die tijd was men zich nog niet bewust van de enorme afzetmarkt bij 16- tot 24-jarigen.
Per muziekfilmpje werd 25 cent gevraagd wat voor die tijd een dure aangelegenheid was. De keuze bleef beperkt tot 36 nummers.

Optimisme was troef en men voorzag een uitbreiding tot 5000 toestellen in 1965, 10000 in 1966 en een veelvoud daarvan voor de daaropvolgende jaren, maar vanaf 1967 zakte de markt in elkaar door ruzies en slecht management met processen heen en weer tot gevolg. In 1969 sloot de Scopitone-industrie zijn deuren.
In 2006 maakte de Franse zangeres Mareva Galanter nog enkele video’s in de typische Scopitonestijl (‘Pourquoi pas moi?’).

Twee stijlen

Hoewel deze aparte jukebox in verschillende landen was te zien, waren er slechts twee landen die hun stempel drukten op de stijl waarin de filmpjes gedraaid werden.

• De Franse: bedoeling van de filmpjes was, net zoals de clips die je nu kan bekijken, het promoten van liedjes met knipogen naar de erotiek. In deze low budget filmpjes werden dus vaak schaars geklede dames in bikini of lingerie opgevoerd, rondhuppelend op het strand of aan een zwembad als achtergrond bij een artiest. Centraal stond vooral de twist, een dans die enorm populair was in Frankrijk. Kon de zanger niet twisten dan werd er wel een groepje twistende meisjes opgetrommeld die de zanger omstuwde. De twist werd gedanst op de meest originele plaatsen: in de sneeuw, in het bos, op drijfhout, in een weide, op de trein, in een vliegtuig, in een koets aan de Eiffeltoren of op de Champs Elysées.
• De Amerikaanse: in tegenstelling tot de Franse stijl helde de Amerikaanse over naar soft porno. Daar waar de Franse bikinimeisjes tenminste realistisch aan een zwembad werden opgevoerd, doken de rondhuppelende Amerikaanse girls overal op. De omgeving verwees dan ook vaak niet naar de inhoud van het liedje. Zo zong Dion ‘Ruby Baby’ in de cockpit van een vliegtuig, bracht Dionne Warwick ‘Walk on By’ op een wit vloerkleed en lipte Julie London haar ‘Daddy’ omringd door schaarsgeklede dames. De artificiële enscenering van de Scopitones zette auteur Susan Sontag ertoe aan om de filmpjes als ‘camp’ te betitelen in haar essay ‘Notes on Camp’ (1964).

Scopitone vandaag

Het Belcourt Theatre in Nashville Tennessee is de laatste plaats waar er nog een Scopitone voor het publiek aanwezig is. De zaak verzorgt nog sporadisch Scopitone-thema-avonden met modeshows, nonstop Scopitone-filmpjes en eten en drank uit de jaren zestig. Op het internet zijn er massa’s Scopitones te bekijken en voor de liefhebbers zijn er dvd’s beschikbaar met een verzameling van de beste muziekvideo’s.