recensie

The Hurt Locker als anti-oorlogsfilm

De film The Hurt Locker van Kathryn Bigelow begint met een citaat van Chris Hedges: 'The rush of battle is often a potent and lethal addiction, for war is a drug'. Vanzelfsprekend zal zijn om voornamelijk het laatste gedeelte van dit zinnetje als de gehele thematiek voor de film te interpreteren. Ik ben echter van mening dat de film ook probeert te benadrukken hoe hopeloos en eindeloos de oorlog is en hoe de soldaten dat ervaren. Deze claim gaat hand in hand met een thematiek van oorlog als drug, immers de paranoia en adrenalinekicks kunnen verslavend werken maar zijn ook vaak slopend en dodelijk voor de soldaten. Het thema van oorlog als drug kan je ook overhevelen naar landen als Amerika, waarvan het volk alleen nog maar meedoet aan een dergelijk hopeloos gevecht door een nationale verslaving, wat op zijn beurt ook de eindeloosheid bevestigt. Met deze claim positioneer ik me tegenover critici die The Hurt Locker als pro-oorlogsfilm zien zoals Tara McKelvy die in The Prospect beweert dat de film een enorm effectief propagandamiddel is voor het Amerikaanse leger. Ik zie het eerder als een anti-oorlogsfilm, de personages willen afkicken van de oorlog die duidelijk verschrikkelijk in beeld is gebracht, de zogenaamde held is diegene die hier niet in slaagt

De eindeloosheid en hopeloosheid van de oorlog in Irak komen al in de eerste scène duidelijk naar voren. Belangrijk hierin is de symbolische mise-en-scène maar ook vooral de aanwezigheid van anonieme vijanden. De continue dreiging van omstanders bij de bomontmanteling en de geringe medewerking benadrukken het hopeloze gevoel dat de protagonisten ervaren, dientengevolge ontstaat er een wederzijdse vijandelijkheid: iedereen kan een terrorist zijn. Deze dreiging komt in deze film vooral naar voren via anonieme focalisatie, point-of-view shots zonder tegenshots. Ik zal in het vervolg eerst een interpretatie van de geschiedenis geven waarna ik de zojuist genoemde elementen binnen de eerste scène zal analyseren om mijn claim te bewijzen.

Eindeloze chaos

De film speelt zich af in Bagdad tijdens de Amerikaanse militaire interventie in Irak. We volgen gedurende de film een bomontmantelingsteam van drie man, waarvan de leider, diegene die daadwerkelijk de bommen ontmantelt, direct in de eerste scène sneuvelt. Vervolgens wordt de typische Amerikaanse cowboy-held William James geïntroduceerd als nieuwe leider, hij kickt op de adrenaline, maakt onverstandige beslissingen en brengt de rest van het team in gevaar. Aan de andere kant is hij succesvol en dat oogst dan ook wel weer bewondering. Naarmate de film vordert gaan bijna alle personages ten onder aan een mental breakdown, net zo vaak als ze wel de bom weten te onderscheppen, zijn ze te laat. Vervolgens wordt er één paranoïde, krijgt de ander angstaanvallen, terwijl de derde uiteindelijk de hopeloosheid van de oorlog inziet. Het meest schrijnende moment in de film is wanneer sgt. Sanborn James duidelijk maakt dat hij niet wilt sterven zonder zoon. Vervolgens zien we hoe James wel thuis met vrouw en zoon leeft maar wegens zijn verslaving toch weer terugkeert naar Irak. Continu blijft het thema van oorlog als drug doorsijpelen, het brengt niets anders op dan een adrenalinekick en veel nare bijwerkingen maar toch blijft het verslavend. Daarnaast zien we dat hoewel het bommenteam door blijft strijden dezelfde strijd eindeloos is, elke bom die men opruimt zit vast aan een netwerk van andere bommen. De makers pakken ze nooit, ze ruimen alleen met gevaar voor eigen leven de rotzooi op. Heel dit thema komt ook, alhoewel iets minder expliciet, naar voren in de eerste scène van de film.

Dreiging door anonieme focalisatie

In deze eerste scène zien we de missie die de leider sgt. Thompson fataal wordt. We komen de scène in medias res binnen, we weten nog niet precies wat er aan de hand is. We kijken mee met de point-of-view shot vanuit een robot en pan shots van van de rijdende robot. Er klinkt Arabische muziek en geschreeuw op de achtergrond. Door de titel weet je dat je in Bagdad bent, een establishing shot ontbreekt echter. Vervolgens wordt de omgeving getoond door middel van pans, tilts en zooms vanuit verschillende standpunten, iedereen is rep en roer, soldaten ruziën met het volk, de omgeving wordt ontruimd. De chaos van het moment komt daardoor goed over, er is geen tijd voor een moment van rust dat een establishing shot zou kunnen verschaffen.

Deze observaties, voornamelijk high-angle shots, lijken op point-of-view shots aangezien ze op een chaotische menselijke wijze de ruimte overzien en inzoomen op belangrijke gebeurtenissen. Het geeft het gevoel dat alles wordt bekeken vanuit anonieme waarnemers. We zien zo hoe soldaten disscusiëren met een slager die niet weg wilt gaat en hoe er nieuwe soldaten aankomen. Tussendoor zoomt de camera weer uit, waarschijnlijk om te benadrukken dat er niet sprake is van externe focalisatie, maar dat het interne focalisatie is vanuit de anonieme omstanders. Dit weten we echter niet zeker omdat een tegenshot vooralsnog ontbreekt. Vervolgens worden deze anonieme shots weer afgewisseld met point-of-view shots vanuit de robot en blijkt dat de laatstgenoemde samenvallen met de point-of-view van het bommenteam die via een scherm de robot volgen.

Vervolgens zijn er twee belangrijke eyeline matches vanuit sgt. Thompson die angstig om zich heen naar boven kijkt waarbij je vanuit zijn point-of-view ziet dat er om hem heen allemaal mensen naar hem aan het kijken zijn. Erg opvallend is daarbij dat even later er een anoniem high-angle shot van achter een rooster is genomen waarbij je het gehele team ziet. De positie waarvanuit dat shot geschoten wordt valt nagenoeg samen met de positie van een van de omstanders die bij de eyelinematch van Thompson getoond werden. Dit bevestigt dus dat er omstanders zijn en dat de eerdere shots vanuit hen gefocaliseerd konden zijn, deze eyeline matches kunnen gezien worden als de eerder afwezige tegenshots van de point-of-view shots van de omstanders. Daarbij kan het kadrering van achter het rooster symbool staan voor de situatie waarin de soldaten gevangen zitten.
Als het karretje is geïnstalleerd, het wiel afbreekt en Thompson zijn pak aandoet om de explosieven zelf te installeren, wordt de spanning hoger, alle leden van het team kijken steeds paranoïde om zich heen, vooral naar boven, op zoek naar mogelijke vijanden. Dit zie je vooral uit de point-of-view shots vanuit de vizieren van Samborne en Elridge die inzoomen op omstanders. Op de drie meest chaotische momenten (wanneer de soldaten aankomen, de locatie wordt geëvacueerd en vlak voordat de bom ontploft) is er sprake van zeer frequente continuity cutting van shots op de actie in combinatie met de point-of-view shots van de omstanders. Het gevaar wordt zo geassocieerd met de constante aanwezigheid van mogelijke terroristen onder de omstanders. Door de high-angle shots vanuit de mogelijke terroristen worden de soldaten gekleineerd, het lijkt alsof ze tegen een massa vechten die ze nooit aankunnen, het duidt dus op een hopeloze strijd.

Wanneer de communicatie wordt getoond binnen het team is er vooral sprake van externe focalisatie, de shots volgen slechts de actie in medium shots, close-ups en een zeldzame overshoulder, de camera blijft hier ook veel stabieler dan in de eerder genoemde anonieme point-of-view shots. De momenten van directe communicatie en de voorbereidingen kunnen gezien worden als momenten van rust, er zijn nauwelijks anonieme shots en er is ook nog geen gevaar. Het contrast met de bewegelijke high-angle shots wordt hierdoor zodanig groot dat die bij terugkeer nog dreigender ervaren worden. Op basis van het voorgenoemde kunnen we op dit moment drie typen focalisatie onderscheiden in de eerste scène: externe focalisatie op de acties van het team, interne focalisatie vanuit verschillende al dan niet anonieme omstanders en interne focalisatie vanuit leden van het team, inclusief de robot.

De locatie als arena voor een onwinbare strijd

Vanaf het moment dat Thompson zelf op de bom afgaat verhoogt de spanning en werkt de scène duidelijk naar een climax toe. De muziek zwelt in een lage toon aan, voor de rest weerklinkt stilte. Wanneer er focalisatie plaatsvindt vanuit Thompson hoor je zijn zware adem en zie je de meedogenloos hete zon. Wat direct opvalt aan de locatie, de ruimte rondom de bom, is dat er uitgebrande autowrakken en brokstukken rondom de bom liggen, al voordat hij afgaat. Dit kan duiden op een soort continuïteit, de aanslagen zullen maar doorgaan, na elke bom die opgeruimd wordt komt er weer een nieuwe en ook deze zal schade aanrichten. De bom wordt geactiveerd vanuit een slagerij waar de lijken van dieren al aan haken hangen. Heel de locatie geeft een lugubere sfeer, een dreiging weer die duidt op de eindeloosheid van de oorlog in Irak.

Verder is de locatie erg belangrijk in combinatie met de eerder genoemde high-angle shots. Bijna iedere keer gedurende de film dat er een bom moet worden opgeruimd, ligt deze in het midden van een open ruimte, geheel omringd door gebouwen. De locatie heeft continu de vorm van een soort arena. Sgt. Thompson, de held, moet midden in deze ruimte een strijd leveren tegen een vijand. Het doet zowel denken aan een typering van een gladiator in een arena als van een cowboy die in het midden van het stoffige stadje zijn laatste afrekening heeft. Dit is echter geen eerlijke, heroïsche strijd en dat is wat Bigelow wat mij betreft hier ook probeert duidelijk te maken; de held moet strijden tegen een bom. De vijand is buiten beeld en bestaat slechts uit de constante dreiging van de omstanders die in zulke grote getale aanwezig zijn dat de bomruimers nooit kunnen winnen. Het personagebeeld van de vijand bestaat uit honderden gezichten, namelijk de burgers van Bagdad, en ieder van hen kan een terrorist zijn. Alhoewel de soldaten er deels zijn om hen te helpen is er geen sprake van vriendelijke coöperatie. De dreiging van de massa en het vreemde is constant voelbaar doordat de held omringd is door eventuele vijanden: hij is enorm in de minderheid. Dit staat symbool voor de hopeloosheid van de hele oorlog, de soldaat begint aan een gevecht die hij hooguit niet kan verliezen maar nooit kan winnen.

De climax zelf roept tenslotte een dilemma op waar Elridge later ook een trauma van krijgt, een omstander met mobieltje wordt gesignaleerd, moet hij de mogelijke terrorist wel of niet doodschieten? Deze keer heeft zijn keuze drastische consequenties, de bom ontploft. De climax bestaat uit een enorm snelle cut-sequentie vanuit verschillende standpunten, gevolgd door de explosie in slow motion. Ook de high-angle shots die ik eerder toewees aan anonieme omstanders komen hierin terug, de editing zorgt er echter voor dat deze samenvallen met de chaos van het moment. Later in de film zie je dit ook vaker terug, wanneer de drie hoofdpersonages in paniek raken worden de high-angle shots beweeglijker en intenser. Daarom wil ik aan mijn eerdere claim toevoegen dat deze shots zowel voor een anonieme omstander kan staan als de mogelijke dreiging, de paranoia die ontstaat in dergelijke gebeurtenissen. Deze shots verintensiferen namelijk in verhouding met de beleveniswereld van de hoofdpersonages, de dreiging, al dan niet aanwezig wordt altijd via deze shots aangekondigd. Er is dus sprake van dubbelzinnige focalisatie, de high-angle point-of-view shots staan zowel voor de daadwerkelijke anonieme vijanden als de paranoia van de protagonisten.

Conclusie

Er is gebleken dat alleen al op niveau van geschiedenis het merkwaardig zou zijn om de film als pro-oorlog te zien, bijna alle soldaten blijven beschadigd over of sneuvelen, diegene die doorgaat laten alles achter en doet dit puur uit verslaving. Hier is haast geen positieve boodschap over de oorlog uit te destilleren. Verder blijkt ook dat niet alleen het thema van oorlog als drug overheerst, er wordt ook een algemeen oordeel geveld over de oorlog in Irak.

Het gebruik van high-angle shots, gefocaliseerd vanuit anonieme omstanders zorgt voor een continue dreiging en isolatie van het team. Het aantal van de omstanders is te groot om tegen te vechten, de hopeloosheid van de oorlog wordt op deze manier benadrukt. Een personagebeeld van de vijand wordt gecreëerd als de gehele bevolking, je weet nooit wie de terrorist kan zijn. Dit vijandbeeld creëert een wrange situatie, ze zijn er juist om de bevolking te helpen. Hierdoor ontstaat een hopeloos paradox waarin diegene die ze juist moeten beschermen tegelijkertijd de vijand kan zijn.

Ook uit de locatie kan geconcludeerd worden dat de strijd eindeloos is. De nieuwe bom ligt op een plaats waar de resten van een vorig bloedbad nog duidelijk zichtbaar zijn. Zolang deze oorlog duurt zullen er doden vallen, de lichamen van dieren voor de slagerij dienen als een dergelijke vooruitwijzing. De eerder genoemde anonieme high-angle point-of-view shots blijken daarnaast te kunnen dienen als dubbelzinnige focalisatie vanuit zowel de omstanders als de beleveniswereld van de protagonisten. Bigelow toont zo dat de oorlog ook vaak een traumatisch effect kan hebben op de soldaten.

Uiteindelijk kan alleen al uit de eerste scène de conclusie worden getrokken dat het The Hurt Locker niet alleen zeker geen pro-oorlogsfilm is maar zelfs een felle kritiek bevat jegens de militaire interventie in Irak. Verschillende elementen duiden op een eindeloze en hopeloze strijd. De oorlog is als een drug, niet alleen verslavend maar vooral alom destructief.