Verwijzingen in Apocalypse Now van Francis Coppola

De film Apocalypse Now kwam moeizaam tot stand. Het was een grote productie die met veel tegenslag te kampen had. Nu is het een van de belangrijkste films uit de geschiedenis. De film heeft een groot aantal verwijzingen. Slechts een klein aantal daarvan is in de aftiteling vermeld. Enkele andere verwijzingen worden in de film in beeld gebracht. In 1969 schreef John Milius voor Francis Ford Coppola het eerste script van Apocalypse Now. Het tweede script is van Coppola en dateert uit 1975, toen hij besloot de film zelf te gaan maken nadat Milius en George Lucas hadden bedankt. De opnames van Apocalypse Now duurden meer dan 200 dagen en Coppola veranderde het script voortdurend. Coppola financierde de film grotendeels zelf, 31 miljoen dollar (nu ongeveer 110 miljoen) tegen 17% rente, wat hem op de rand van faillissement bracht. De film kwam uit in 1979 en de eerste officiële versie had voor- noch aftiteling. Bij de vertoning van de 70-mm versie werd aanvankelijk een brochure met de credits meegegeven. Op aandringen van de productiemaatschappij United Artists kwam de aftiteling in de 35-mm versie in een aparte eindscène (het opblazen van de set) maar dit wekte verwarring bij het publiek. Daarna monteerde Coppola een aftiteling op een zwarte achtergrond. Op deze aftiteling staat dat de film is 'directed and produced' door Francis Coppola; 'written' door John Milius en Francis Coppola; en bij de 'narration' is Michael Herr vermeld. Het gedicht The Hollow Men van T.S. Elliot en de muziek in de film zijn op de aftiteling vermeld.

Basis

Meestal worden het boek Heart of Darkness en de Vietnamoorlog gezien als de basis voor de film.

Heart of Darkness

Heart of Darkness (1902, vertaald als Hart der Duisternis) is geschreven door de Pools/Engelse schrijver Joseph Conrad. In het boek vaart Marlow, een werknemer van een handelsorganisatie genaamd de Maatschappij (the Company), naar de binnenlanden van Afrika. Hij komt aan bij de handelspost van meneer Kurtz (mr. Kurtz), een lange, broodmagere man, die één van de belangrijkste ivoorhandelaren van de Maatschappij is. Kurtz wordt aanbeden door de inheemse stammen op wie hij zijn machtswellust botviert. Marlow neemt hem mee terug op een stoomboot en onderweg sterft Kurtz. Na thuiskomst bezoekt Marlow de verloofde van Kurtz en laat haar in de waan dat Kurtz een genereus en nobel mens was.

Milius las het boek toen hij 17 jaar was en wilde er een filmscript van maken omdat zijn leraar Owen Black had beweerd dat dat onmogelijk was, Orson Wells en Ernest Lehman hadden hun tanden erop stukgebeten. In het script van Milius bleef de naam Kurtz gehandhaafd wegens de alliteratie met 'Colonel' (op aandringen van Marlon Brando, die Kurtz speelt, heette hij kortstondig 'Leighly' maar dit werd teruggedraaid) maar het is onduidelijk waarom Milius de naam Benjamin L. Willard koos (opvallend is dat de eerste twee zonen van Harrison Ford (Colonel Lucas) Benjamin (geboren in 1967) en Willard (geboren in 1969) heten, maar de relatie met die namen en de film is niet uitgewerkt). Dat Heart of Darkness niet op de aftiteling is vermeld, was de oplossing voor de controverse die was ontstaan tussen Milius en Coppola over de vraag of het script van Milius gebaseerd was op het boek van Conrad (andere mogelijkheden, zoals 'geïnspireerd door' of 'gesuggereerd door' werden eveneens afgewezen).

Dispatches

Michael Herr was in 1967-1969 oorlogscorrespondent voor het blad Esquire in Vietnam. Hij wilde een realistischer beeld geven van de oorlog dan de officiële Amerikaanse verslagen en was van plan over de oorlog te schrijven vanuit de optiek van de Amerikaanse soldaten.Tijdens zijn verblijf in Vietnam - waar hij op pad ging met Amerikaanse marine- en legereenheden - begon het Tet-offensief (1968), de grootscheepse aanval van de Vietcong op de Zuid-Vietnamezen en de Amerikanen. De gruwelijkheden, drugs en de angst waar Herr in zijn artikelen over schreef, droegen bij aan de afbreuk van het imago van de Vietnamoorlog in Amerika tot dan toe.

Milius, die zelf teleurgesteld was dat hij de oorlog niet in mocht vanwege zijn astma, wilde Heart of Darkness combineren met de Vietnamoorlog omdat hij de oorlog bijzonder filmmateriaal vond. In het begin werkte Milius samen met George Lucas (maar de filmmaker Carrol Ballard is van mening dat de film zijn idee was). Ze ontleenden veel elementen over de Vietnamoorlog aan de tijdschriftartikelen van Herr. Om die reden en om eenheid in de film te krijgen werd Michael Herr in 1978 - toen de opnames al gereed waren - betrokken bij Apocalypse Now. Michael Herr had zijn artikelen verwerkt in het boek Dispatches (vertaald als Verslagen uit Vietnam) dat in 1977 uitkwam. Veel delen van de film verwijzen naar Dispatches, onder andere de scène aan het begin met de plafondventilator en de Do Lung Bridge-scène. Bij de bijdrage van Michael Herr ('narration') worden zijn artikelen en boek niet genoemd.

Rituelen

In de film zijn de boeken van sir James George Frazer en Jessie L. Weston in beeld gebracht.

The Golden Bough

The Golden Bough (De gouden tak) is het boek van de antropoloog sir James George Frazer (1890). Het boek begint met de beschrijving van het ritueel voor de godin Diana bij het meer van Nemi in Italië. De priester van Diana, de koning van het woud ('Rex Nemorensis'), werd bij tekenen van ouderdom of zwakte vermoord door degene die hem zou opvolgen, alleen diegene mocht een tak van de boom afbreken. Eenzelfde ritueel, in symbolische vorm, zag Frazer in verschillende antieke en bestaande landbouwculturen. Het ritueel vertegenwoordigde de vruchtbaarheid van de natuur die na de doodse (onvruchtbare) periode in de winter weer moet herleven in de lente. Dit idee dat de 'oude god' een gewelddadige dood moet vinden om 'herboren' te worden als 'herlevende god' waarmee de vruchtbaarheid van de aarde bewerkstelligd wordt, is verbonden met een cyclische conceptie van de tijd. Het boek van Frazer was aan het begin van de XXste eeuw van belang in de kunst. Schrijvers als Thomas Mann en James Joyce gaven hun eigen invulling aan het idee van de 'stervende en herlevende god'.

From Ritual to Romance

Het boek From Ritual to Romance is van Jessie L. Weston (1920). Weston beschreef dat het vruchtbaarheidsritueel - als beschreven door Frazer - ook de basis is voor de mythe van de Graal en verbonden is met motieven van de 'Fisher king' (Visserkoning) en 'the Waste Land' (het brakke land) uit de Keltische mythologie.

Coppola benadrukte het ritueel in de film, onder andere met deze boeken en door de beelden van de moord op Kurtz af te wisselen met de gelijktijdige rituele slachting van een waterbuffel. De boeken van Frazer en Weston in Apocalypse Now waren van Marlon Brando. De naamsverandering die vaak bij initiatierituelen voorkomt, paste Coppola ook op zichzelf toe door tijdens de film Ford uit zijn naam te schrappen.

Bijbel

Een andere expliciete verwijzing in de film is naar de Bijbel. De titel Apocalypse Now verwijst naar de Apocalyps, de naam voor de Openbaring van Johannes, het laatste boek van het Nieuwe Testament. In visioenen - met onder andere de vier ruiters - wordt Satan verslagen, waarna de tijd aanbreekt van de nieuwe hemel en de nieuwe aarde. De Bijbel vertegenwoordigt een lineaire opvatting van tijd mede omdat de Apocalyps wordt beschouwd als het einde der tijden. In de Bijbel volgen daarna de nieuwe hemel en de nieuwe aarde en het nieuwe Jeruzalem.

Milius bedacht de titel Apocalypse Now als parodie omdat hij een hekel had aan de pacifistische hippies met hun leuze 'Nirvana Now'. Het 'peace-symbol' verving hij door een gestileerde B52 in een cirkel. In de film komen Bijbelse motieven in ieder geval twee keer duidelijk voor: Kurtz voerde operatie Archangel (aartsengel) uit en Willard roept Almighty (de almachtige) aan voor een luchtaanval.

Gedichten

Het gedicht The Hollow Men van T.S. Eliot is uit 1925. The Hollow Men heeft twee opschriften van elementen die verder ook in het gedicht voorkomen: "Mistah Kurtz - he dead.", de zin in Heart of Darkness waarmee de dood van Kurtz wordt bekendgemaakt, en: "A penny for the Old Guy", de zin van kinderen die op Guy Fawkes Day (5 november) met een pop van stro van deur tot deur gingen om geld op te halen. De pop van stro die 's avonds wordt verbrand, staat symbool voor Guy Fawkes die deelnam aan het mislukte zogeheten 'Buskruitcomplot' tegen Jacobus I in 1604. Het verbranden van de pop is ook een verwijzing naar het ritueel van sir Frazer. In het gedicht van Eliot zijn de lege mannen, die enkel gevuld zijn met stro, mensen die diep van binnen geen beschaving blijken te hebben als ze buiten hun beschermende culturele omgeving terechtkomen. Daar blijken zij weerzinwekkende wezens, zoals Kurtz in Heart of Darkness. Het gedicht eindigt met de aankondiging van het einde van de wereld, niet met een luide knal maar met een snik, en verwijst zo naar het 'Buskruitcomplot' dat niet doorging en naar de dood van Guy Fawkes aan de strop.

In de film leest Kurtz enkele strofes van het gedicht. De fotograaf citeert de laatste regels ervan en geeft hier vervolgens een eigen draai aan. De fotograaf citeert ook een strofe uit The Love Song of J. Alfred Prufrock van Eliot (1920) en de eerste drie strofes van If- van Rudyard Kipling (1910). Deze gedichten zijn niet genoemd in de aftiteling.

Muziek (Wagner, The Doors)

De muziek van Wagner en The Doors is op de aftiteling genoemd.

The Doors

De film begint en eindigt met The End van de Doors. The End verscheen op het album The Doors in 1967. Jim Morrison schreef de tekst naar aanleiding van het einde van zijn relatie met Mary Werbelow.

De opname die in de film werd gebruikt, verschilt van de plaat omdat de platenmaatschappij Elektra Records per ongeluk de originele tracks naar Walter Murch, de sounddesigner van Apocalypse Now, had gestuurd. The End kwam aan het begin van de film terecht toen Coppola niet wist hoe hij de film moest beginnen. De beginscène - met de zoemende helikopters die door rook heen vliegen - haalde hij uit een bak filmstukken die eigenlijk weggegooid zou worden. Bij wijze van grapje stelde hij voor de film met The End te beginnen: "Oh, wouldn't it be funny if we started the movie with 'This is the end' at the beginning?".

Wagner

Walkürenritt (De Walkurenrit) van Richard Wagner is het begin van de derde acte van de opera Die Walküre (1856-1870). In de Noordse mythologie zijn de Walkuren oorlogsgodinnen in dienst van de oppergod Odin (ook wel Wodan genoemd), de god van strijd en oorlog, die op het slagveld het verloop van de strijd bepalen en die beslissen wie de grootste helden zijn. In de Walkurenrit komen acht Walkuren samen om de helden naar het Walhalla te brengen.

Van alle uitvoeringen koos Walter Murch voor die van Georg Solti met het Vienna Philharmonic Orchestra uit 1965 omdat de maatvoering en toonzetting het beste aansloten bij de helikopterscène. Volgens Milius moesten de Doors en Wagner in de film komen omdat hij juist die muziek tijdens het schrijven van het script altijd in gedachten had. The Doors vertelden hem later dat ze het afschuwelijk vonden dat hij hun muziek met de Vietnamoorlog in verband bracht.

Andere muziek

Behalve muziek van The Doors en Wagner staan op de aftiteling:

• (I Can't Get No) Satisfaction van Mick Jagger en Keith Richards, door de Rolling Stones;
• Suzie Q van Dale Hawkins, uitgevoerd door Flash Cadillac;
• Gedeeltes uit Mnong Gar Music from Vietnam door diverse uitvoerenden (Collection Ocora Radio-France).

Op de aftiteling staan twee nummers vermeld die niet voorkomen in de film:

• Let The Good Times Roll van Leonard Lee (Shirley Goodman die het nummer met Leonard Lee schreef en uitvoerde, is niet vermeld). Het nummer wordt in de film niet ten gehore gebracht;
• Love Me, And Let Me Love You van Robert Duvall. Behalve een onduidelijk gitaarakkoord van Kilgore bij het houtvuur, is er geen muzikale noot van Duvall in de film te horen.

Mythologie

Milius heeft aangegeven dat hij elementen uit de Odyssee in Apocalypse Now verwerkte. De Odyssee is het Griekse epos van Homerus over de belevenissen van Odysseus, de held van de Trojaanse oorlog, tijdens zijn tocht naar zijn woonplaats Ithaka. Kilgore, die overgehaald moet worden om op de Nung River terecht te komen, lijkt volgens Milius op de eenogige cycloop Polyphemus. De reus vrat een aantal mannen van Odysseus op totdat Odysseus hem het oog uitstak. Onder schapen gebonden wisten Odysseus en zijn resterende gevolg daarna aan de blinde kannibaal te ontsnappen. Het misleiden van Kilgore is duidelijker en hilarischer in de Remix-versie omdat Willard het surfboard van Kilgore steelt.

De Playboy-bunnies verwijzen volgens Milius naar de sirenen, de halfgodinnen die met hun gezang zeelui betoveren zodat hun schepen te pletter voeren.

Films

Er zijn directe en indirecte verwijzingen naar andere films in Apocalypse Now. De directe verwijzing:

• De foto's van Kurtz komen uit de film Reflections in a Golden Eye van John Huston (1967) waarin Marlon Brando Captain Weldon Penderton speelt. Coppola schreef het scenario voor de film. De film is niet vermeld op de aftiteling.

De indirecte verwijzingen:

• A Face of War van Eugene S. Jones (1967) is een zwart-wit documentaire over het infanterie-regiment de Mike Company in Vietnam. Het hondje dat de bloedige aanslag overleeft en bij Do Lung Bridge in de blouse van Lance zit, lijkt op een scène in de documentaire.
• Aguirre, der Zorn des Gottes van Werner Herzog uit 1972. Herzog schreef het scenario van de film op basis van historische gegevens over de bloeddorstige, megalomane intrigant Don Lope de Aguirre in Peru in 1560. Heart of Darkness wordt steevast vermeld als een van de inspiratiebronnen van Herzog omdat het ook om een moeizame riviertocht door een gevaarlijk natuurlandschap gaat. Voor zijn film had Herzog de camera 'bevrijd' van zijn opleiding, de Hochschule für Fernsehen und Film München, die het apparaat niet aan Herzog wilde uitlenen. Coppola heeft verteld dat de films van Jones en Herzog veel invloed op hem hadden.
• In een interview met Coppola vertelde Milius dat sinds Apocalypse Now een helikopteraanval niet meer mogelijk is zonder aan de muziek van Wagner te denken. Maar eerder werd de Walkurenrit werd ook gebruikt in de films The Birth of a Nation van D.W. Griffith (1915) en What's Opera, Doc? van Chuck Jones (Merrie Melodies) (1957), en als achtergrondmuziek bij de berichtgeving van de nazi's, onder andere over de landing op Kreta (Operatie Mercurius) op 20 mei 1941.

Meer versies, meer verwijzingen

Er bestaan verschillende versies van Apocalypse Now: de officiële versie uit 1979 (153 minuten); Apocalypse Now Redux uit 2001 (202 minuten) met materiaal dat niet in de versie van 1979 was gemonteerd; en een onofficiële werkversie met nog meer materiaal (289 minuten). Met elke nieuwe versie komen er meer verwijzingen bij. Ook werden in de interviews die Coppola en Milius in de loop der tijd gaven steeds meer inspiratiebronnen genoemd, bijvoorbeeld King Kong van Merian C. Cooper en Ernest B. Schoedsack (1933) en Dr. Strangelove or: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb van Stanley Kubrick (1964).