Knielen op een bed violen: van boek (2005) naar film (2016)

‘Knielen op een bed violen’ is een roman van Jan Siebelink die begin 2005 verschijnt. In dit boek verwerkt de schrijver verschillende jeugdherinneringen uit het streng protestantse gezin waarin hij opgroeit. Het boek over mensen die zich verloren voelen en veiligheid zoeken wordt een ongekend succes, krijgt vele herdrukken en ontvangt de AKO Literatuurprijs. In mei 2015 start de verfilming onder regie van Ben Sombogaart. Vanaf donderdag 25 februari 2016 is de film in de Nederlandse bioscopen te zien geweest en op zaterdag 2 september 2017 voor het eerst uitgezonden op de Nederlandse televisie via NPO 2.

Het boek ‘Knielen op een bed violen’

Knielen op een bed violen is de titel van een roman van Jan Siebelink die in januari 2005 verschijnt. In zijn twaalfde roman verwerkt de schrijver verschillende jeugdherinneringen uit het streng protestantse gezin waarin hij en zijn broer opgroeien. De veiligheid van zijn jeugdjaren is ernstig beschadigd door het religieus fundamentalisme van zijn vader dat hij bestempelt als genadeloos en vreugdeloos. Siebelink probeert met het schrijven van het boek het godsdienstige en calvinistische leven van zijn vader te doorgronden. Op zoek naar het waarom van zijn keuzes die niet altijd voor iedereen invoelbaar waren.

Het calvinistische leven van hoofdpersoon Hans Sievez

De hoofdpersoon in het boek is Hans Sievez. Als gevolg van zijn opvoeding staat zijn hele leven in het teken van een extreem orthodox-protestantse sekte. Ondanks dat zijn huwelijk, zijn kinderen, zijn bloemkwekersbedrijf en zijn gezondheid er zwaar onder hebben te lijden blijft hij als volwassen persoon vasthouden aan zijn godsdienst. De volgelingen van de sekte blijven hem benaderen waarbij de vrouw van Hans en zijn twee zonen machteloos staan. Als Hans Sievez stervende is wordt hun zelfs de mogelijkheid ontnomen afscheid van hun man en vader te nemen.

Jan Siebelink en het succes van het boek

Jan Siebelink is leraar Nederlands en Frans, studeert in zijn vrije tijd Franse taal- en letterkunde en schrijft daarnaast romans en verhalenbundels. Hij debuteert in 1975 met Nachtschade (verhalen). Na dit debuut verschijnt van zijn hand nagenoeg jaarlijks een roman, een verhalenbundel of een novelle.

Siebelink is al met pensioen als in 2005 zijn 32ste en meest succesvolle boek Knielen op een bed violen verschijnt. Het boek krijgt later dat jaar de AKO Literatuurprijs en ontvangt nominaties voor zowel de Libris Literatuurprijs als de NS Publieksprijs. Volgens het AKO juryrapport is het boek ‘ontroerend en aangrijpend eerlijk; het grijpt je bij de keel en laat je onthutst achter’.

In 2009 verschijnt de 50ste druk en bereikt het boek uiteindelijk meer dan 700.000 lezers. Knielen op een bed violen is onder meer vertaald in het Duits, Deens en Italiaans. In 2008-2009 is de toneelbewerking van het boek door Madeleine Matzer met in de hoofdrol Cees Geel in een aantal Nederlandse theaters te zien en op 25 februari 2016 is in de Nederlandse bioscopen de verfilming van het boek in première gegaan.

Trilogie en vervolg in 2015 met ‘Margje’

Door het grote succes van Knielen op een bed violen verschijnen heruitgaves van de twee oudere romans De overkant van de rivier (1990) en Engelen van het duister (2001). De drie titels vormen samen een trilogie die een beeld geven van de jaren die Siebelink hebben gevormd en van de nauwe band die hij had met zijn vader. In het najaar van 2015 verschijnt op Knielen op een bed violen een vervolg onder de titel Margje. In dit boek keert Siebelink terug naar het gezin van tuinder Hans Sievez en verschuift de blik naar diens zoon Ruben.

Verfilming in 2015

De film Knielen op een bed violen is een coproductie van NL Film, het scenario van Hugo Heinen en Ben Sombogaart tekent voor de regie. De doelgroep voor deze film is het publiek vanaf ongeveer dertig jaar. Sombogaart is als regisseur aan meerdere boekverfilmingen verbonden, waaronder Isabelle en De tweeling (beiden van Tessa de Loo), Koning van Katoren (Jan Terlouw) en Abeltje en Pluk van de Petteflet (beiden van Annie M.G. Schmidt).

De hoofdrollen worden vertolkt door Barry Atsma (als Hans Sievez) en Noortje Herlaar (als zijn vrouw Margje); daarnaast zijn ook voor Gijs Scholten van Aschat, Marcel Hensema, Gaite Jansen, Bert Luppes, Nils Verkooijen en Willem Voogd rollen weggelegd. De film is opgenomen in Vlaanderen en in onder meer Nijmegen, Arnhem en Doesburg. Volgens regisseur Sombogaart is het Gelderse Doesburg een stadje dat de perfecte sfeer uit de tijd waarin het verhaal speelt ademt. In Renkum is voor een opname van een kerkdienst gebruik gemaakt van de Rijnkapel van Vrijzinnig Renkum.

Hoofdrolspeler Barry Atsma

Barry Atsma maakt na zijn studie aan de Toneelschool in Utrecht deel uit van Toneelgroep Amsterdam. Hij wordt landelijk bekend door rollen in de tv-series Rozengeur & wodka lime en Penoza en de speelfilms De storm, Loft, Mannenharten en vooral het uit 2009 daterende Komt een vrouw bij de dokter.

Hans Sievez, de hoofdpersoon in de film, is een tegenstrijdig persoon, het ene moment is hij charmant, het volgende moment heeft hij woede-uitbarstingen. Hij is iemand die vlucht voor de werkelijkheid. Atsma vertelt hierover: ‘Ik speel in Knielen op een bed violen een heel liefdevolle, prettige man die in een godsdienstige sekte terechtkomt, waardoor zijn hele gezin ontwricht raakt en zijn bedrijf kapotgaat. Het al dan niet contact kunnen maken is een gemene deler in al mijn rollen.’

Voor de rol van de religieuze Sievez viel Atsma, zelf atheïst, negen kilo af om eruit te zien als een naoorlogse harde werker die veel in beweging was en bovendien een fanatiek roker was.

Tijdens de filmopnames heeft hij meermalen advies kunnen vragen bij de schrijver Jan Siebelink die zelf als figurant voorbij komt. Er was geregeld contact tussen beiden over details, zoals bijvoorbeeld woordgebruik. ‘Het is precies mijn vader. Hij was charmant, eigenzinnig, halsstarrig en complex. Barry heeft dat allemaal vertolkt,’ aldus Siebelink.

Testscreening en première

Maandag 28 september 2015 draaide de film proef in CineMec in Ede, de woonplaats van schrijver Jan Siebelink. Het ging in dit geval om een zogeheten testscreening. De echte première in de landelijke bioscopen was op donderdag 25 februari 2016.

Gouden Film

Het Nederlands Film Festival heeft bekendgemaakt dat zestien dagen nadat de film in première is gegaan Knielen op een bed violen de grens van 100.000 bezoekers is gepasseerd. Daarmee heeft de film de status van Gouden Film gekregen.