recensie

Het Uganda van Idi Amin in The Last King of Scotland

The Last King of Scotland, een film uit 2006, is grotendeels gebaseerd op het gelijknamige boek uit 1998 van Giles Foden. Het boek en de film zijn gebaseerd op historische feiten. De film volgt de opkomst en ondergang in de jaren zeventig van de vorige eeuw van de wrede Ugandese dictator Idi Amin door de ogen van een jonge Schotse dokter. Idi Amin Dada (oftewel: Idi Amin) stond bekend als "De Slachter van Afrika." Echter een van de eretitels die hij zichzelf gaf was de "Last King of Scotland". Amin was een bewonderaar van alles wat met Schotland te maken had, vooral de rituelen en klederdracht. Wellicht had het ook te maken met de haat-liefdeverhouding met de Britten. Amin had vanaf 1946 zijn militaire opleiding genoten in het Britse leger en voelde zich naar verluidt miskend door de Britten. De Schotse underdog positie waardeerde hij daarom waarschijnlijk ook.

De hoofdrolspelers en andere opmerkingen

De rol van Idi Amin wordt vertolkt door Forest Whitaker, die hiervoor zowel een Golden Globe als een Oscar won voor Beste Mannelijke Hoofdrol. James McAvoy vertolkt de rol van de jonge Schotse dokter Nicholas Garrigan. Dit karakter is weliswaar fictief, maar is door de schrijver in het leven geroepen om de regeringsjaren van Amin van dichtbij te volgen. Het boek speelt zich echter met name af van 1970 tot en met 1979, toen de macht van Idi Amin tijdens de Ugandees-Tanzaniaanse Oorlog ten einde kwam. De film is, zoals zo vaak, bij vlagen anders dan het boek. Het zit hem vooral in de details waar in de film geen tijd voor is. Waargebeurde feiten lijken elkaar in de film snel op te volgen, terwijl er in het echt jaren tussen zat. Verder zijn een aantal karakters gecombineerd in de rol van Nicholas Garrigan. Bovendien eindigt de film eerder dan het goed geschreven boek. Desondanks is het een goede en spannende film geworden. Andere rollen worden gespeeld door Kerry Washington (in de rol van Kay Amin, in de film Amin’s derde vrouw – in het echt was zij de tweede van in totaal zes vrouwen), David Oyelowo (in de rol van Dr. Junju, Idi Amin’s voormalige lijfarts) en Stephen Rwangyezi (in de rol van Jonah Wasswa, de minister van Volksgezondheid). Ook is er een bijrolletje van X-Files actice Gillian Anderson als dokter Sarah Merritt.

Idi Amin, Milton Oboto en Uganda

Uganda (ook wel: Oeganda) is ontstaan uit vier verschillende koninkrijken: Ankole, Buganda, Bunyore en Toro. In de negentiende eeuw grepen de Britten de macht over de vier koninkrijken. In 1900 werd het Britse bestuur over de kolonie geregeld in de Uganda-overeenkomst. Uganda had echter geen grote blanke minderheid zoals Rhodesië/Zimbabwe en Zuid-Afrika. Daardoor leek het dekolonisatieproces na de Tweede Wereldoorlog vrij vlot te verlopen, maar de vier-koninkrijksstructuur gooide roet in het eten. Buganda was het grootste koninkrijk en wilde niet zomaar opgaan in een eenheidsstaat. Een oplossing werd gevonden in een semi-federale structuur waarin Buganda grote autonomie kreeg.

Op 9 oktober 1962 werd Uganda een onafhankelijke republiek op aandringen van de Britten. Koning Frederick Mutesa II van Boeganda werd president, terwijl Milton Oboto premier werd. In 1963 werd Uganda lid van het Britse Gemenebest. In 1966 pleegde Oboto, bijgestaan door Idi Amin, een staatsgreep. Oboto werd zelf president met vergaande bevoegdheden. Mutesa werd verdreven. Vanwege het plan om de economie van Uganda te “ugandiseren” werden in 1970 nog zo’n 20.000 Kenianen het land uitgezet. Idi Amin had zich intussen via vele promoties opgewerkt tot generaal-majoor. In 1970 werd hij opperbevelhebber. In de jaren na de staatsgreep ontstond er een vete tussen Oboto en Amin. In oktober 1970 ontnam Oboto het opperbevelhebberschap van Amin. Omdat Amin te horen kreeg dat een arrestatie van hem op handen was vanwege de beschuldiging van het verduisteren van geld van het leger, plande hij een staatsgreep. Op 25 januari 1971, toen Oboto een Gemenebest-top bijwoonde in Singapore, greep Idi Amin de macht. Amin’s presidentschap werd aanvankelijk toegejuicht door de internationale gemeenschap, niet in het minst door de Britten, waarvan werd gesuggereerd dat zij er de hand in hadden. Oboto, beschuldigd van corruptie, vluchtte naar buurland Tanzania.

De film en het boek The Last King of Scotland

In deze periode pakt de film de draad op. The Last King of Scotland. In 1970 studeert Nicholas Garrigan af aan de medische faculteit van Edinburgh. Hij ziet het niet zitten om een huisartsenpraktijk te beginnen in zijn ouderlijke woonplaats Fossiemuir. In de film wordt de indruk gegeven dat hij onder het juk van zijn dominante vader uit wil komen. Daarom gaat Nicholas naar zijn kamer en pakt de wereldbol erbij. Hij wil naar de eerste plaats vertrekken waar zijn vinger land na het openen van zijn ogen. Dat blijkt Canada te zijn. Na even nadenken geeft hij de wereldbol nog een slinger. Dan blijkt zijn vinger op Uganda geplaatst te zijn. In het boek echter heeft hij examen gedaan bij de medische afdeling van de Britse civiele dienst met als aantekening dat hij in het buitenland wil werken. Hij wordt aangenomen.

De dienst voor “officiële ontwikkeling” van de Britse regering detacheert Nicholas bij het Ugandese ministerie van Volksgezondheid. Nicholas arriveert op 24 januari 1971 in Uganda, dus een dag voor de staatsgreep. Hij wordt als algemeen arts geplaatst bij een kliniek in een afgelegen landbouwgebied. Aangekomen in Uganda neemt hij de bus naar Mbarara in het zuiden van Uganda. Ondertussen is de staatsgreep in volle gang. Militaire auto’s en tanks passeren de bus en Nicholas weet niet wat hem overkomt. Een jonge, zwarte vrouw die naast hem zit zegt dat hun niks kan gebeuren. Het is een goede zaak voor Uganda dat Idi Amin president is geworden. Uiteindelijk eindigen Nicholas en de jonge vrouw in bed bij haar thuis.

Aangekomen in Mbarara gaat hij werken bij een lokale kliniek, geleid door Alan Merrit (gespeeld door Adam Kotz). Hoewel 80% van de Ugandezen nog liever geholpen worden door de medicijnman, heeft de kliniek handenvol werk. Op een gegeven moment, tijdens een potje voetbal met kinderen uit het dorp, hoort hij dat Idi Amin de lokale dorpelingen gaat toespreken. Hij overtuigt Sarah om met hem mee te gaan. Tijdens de toespraak raakt Nicholas bevangen door de charismatische figuur Idi Amin, net zoals de rest van de massa. Alleen zegt Sarah dat hetzelfde werd gereageerd toen Oboto aan de macht kwam.

Lijfarts van Idi Amin

Op de terugrit worden Nicholas en Sarah aangehouden door militairen. Ze worden dringend verzocht mee te komen, omdat Amin gewond is geraakt. Het blijkt dat Amin slechts zijn pols geblesseerd heeft bij een aanrijding met zijn rode Maserati (in de film gaat het om een rode Citroën DX) en een koe. Amin is Nicholas zo dankbaar dat hij hem vraagt zijn lijfarts te worden. Hij is onder de indruk van Nicholas’ directheid en moed. En natuurlijk omdat hij Schots is. Uiteindelijk vertrekt Nicholas richting de hoofdstad Kampala, ruim 260 kilometer verderop. Hier neemt hij zijn intrek in een villa, aangrenzend aan het presidentiële verblijf.

Als lijfarts wordt Nicholas geconfronteerd met de hypochondrie van Amin, zijn grootheidswaanzin, zijn wreedheid en irrationele beslissingen. Zo besluit Amin in 1972 de Indiase gemeenschap (zo’n 40.000 mensen) uit Uganda te verjagen. Onder andere de kleermaker van Nicholas moet vertrekken. Indiase immigranten die bleven werden vervolgens uitgemoord. Tijdens het schrikbewind van Idi Amin worden naar schatting 300.000 mensen vermoord, maar precieze cijfers zijn eigenlijk nooit achterhaald.

Nicholas wordt door Amin ook betrokken bij staatsbeslissingen. Hij wordt ook om advies gevraagd. Dit gaf aan hoe losjes Idi Amin met bepaalde aangelegenheden omging. Op een avond in het Holiday Inn ziet Nicholas de minister van Volksgezondheid, Jonas Wasswa met een blanke praten. Hij meldt dit terloops aan Amin, waarop Wasswa wordt vermoord. Langzamerhand verdwijnt de naïeviteit van Garrigan. Hij probeert terug te gaan naar Schotland, maar wordt door Amin gedwongen te blijven. Zijn huis is ook een keer overhoop gehaald, waarop zijn Britse paspoort is ingeruild voor een Ugandees paspoort.

Kay Amin

Intussen wordt Nicholas verliefd op Kay Amin. Ze raakt in verwachting en dringt aan op een abortus. Nicholas wil dat in het ziekenhuis doen, maar dr. Junju zegt dat het risico te groot is dat Amin daarachter komt. Daarop besluit Kay naar een medicijnman te gaan. Nicholas probeert haar tegen te houden, maar komt te laat. Later treft hij haar in stukken gesneden aan in een mortuarium. In werkelijkheid kondigde Idi Amin de gelijktijdige scheiding van zijn drie vrouwen aan op 26 maart 1974. Kay werd op 13 augustus 1974 zonder ledematen aangetroffen in de kofferbak van de auto van een dokter, Mbalu Mukasa, die eveneens haar minnaar bleek te zijn. Mukasa pleegde later zelfmoord. Ook werd hij ervan beschuldigd dat hij Idi Amin probeerde te vergiftigen. Maar de precieze feiten zijn nooit opgehelderd.

Operatie Entebbe

In de film raakt Nicholas zo ondersteboven van de dood van Kay dat hij op hoge poten naar Idi Amin stapt. Hij geeft hem een potje schadelijke pillen, erbij zeggend dat het tegen de hoofdpijn helpt. Daarop volgt een telefoontje. Er is een door de PLO gekaapt toestel van Air France op het hoofdstedelijke vliegveld van Entebbe geland. Nicholas wordt door Idi Amin gemaand mee te gaan. In werkelijkheid vond de kaping plaats op 27 juni 1976. Idi Amin kondigt aan dat alle niet-Israëliërs mogen vertrekken. Nicholas “moordpoging” wordt echter op het vliegveld ontdekt. Hierop wordt hij in elkaar geslagen en met behulp van twee vleeshaken in zijn borststreek opgehangen in de duty-free zone. Intussen worden Amin en zijn bewakers weggeroepen, omdat het vliegtuig is aangekomen. Nicholas wordt bij zinnen geholpen door dr. Junju, die ervoor zorgt dat hij met de stroom niet-Israëliërs het vliegtuig bereikt. De ontsnapping van Nicholas wordt door de bewakers van Amin ontdekt net op het moment dat het vliegtuig los komt van de startbaan. Daarop wordt dr. Junju doodgeschoten.

Epiloog

De film eindigt vervolgens met een aantal mededelingen. 48 uur later bevrijden Israëlische commando’s de gijzelaars. Volgens de film komt er slechts één gijzelaar om, maar dat blijken er vier te zijn (waaronder de executie van een vrouw die al in het ziekenhuis lag). Ook sneuvelde een van de commando’s, Yonatan Netanyahu, de oudere broer van de latere premier van Israël, Benjamin Netanyahu.

Na de kaping en de rol van Amin daarin verliest hij definitief zijn aanzien in de wereld. Op 11 april 1979 wordt hij verdreven tijdens de Ugandees-Tanzaniaanse Oorlog. Hij verblijft eerst in ballingschap in Libië en later in Saudi-Arabië. Idi Amin was namelijk moslim, maar daar wordt in de film maar zijdelings naar gerefereerd. In Saudi-Arabië kon hij ongestoord in weelde leven, op voorwaarde dat hij zich afzijdig hield. Hoewel hij in 1989 nog een poging deed, met behulp van president Mobutu van Zaïre, om de macht te grijpen in Uganda. Maar Mobutu verwees hem terug naar Saudi-Arabië. Hij overleed op 16 augustus 2003. Het is echter nooit echt duidelijk geworden wanneer hij geboren werd, maar geschat werd dat dat in 1925 was.

Hij boek eindigt later en minder wreed. Nicholas verlaat Uganda na de afzetting van Idi Amin. Hij wordt nog door het Britse ministerie van Buitenlandse Zaken ondervraagd omtrent zijn rol tijdens Amin’s bewind, maar uiteindelijk wordt hij vrijgepleit. Hij keert terug naar Schotland, waar hij zijn memoires schrijft. Nog één keer wordt hij gebeld door Idi Amin uit Saudi-Arabië, die hem pompeus verslag doet van zijn geweldige leven in Jeddah. Hij heeft een mooi huis aan het strand en zegt dat leven met één vrouw toch gemakkelijker is. Nicholas laat hem verder praten, maar luistert er niet meer naar.