Muziekgeschiedenis: de primitieven

De muziek is geen uitvinding van één knap persoon, noch is het een barmhartige gave van welwillende goden of helden. Zo zijn er nog vele misverstanden over het ontstaan van de muziek. Om de waarheid te ontdekken moeten geleerden onderzoek doen naar de muziek van primitieve stammen.

Het onderzoek

Een goede term voor deze wetenschap is etnomusicologie. Onder de primitieve stammen die worden onderzocht horen oerstammen die nog leven op afgelegen plekken en die, wat hun ontwikkeling betreft, ongeveer zijn blijven staan op het peil van het stenen tijdperk. Deze antropologische methode heeft zijn nadelen; zijn we er zeker van dat hun levensomstandigheden zo weinig zijn veranderd? Toch is een geleerde vaak goed in staat hier rekening mee te houden en overhaaste conclusies te vermijden. Overigens is de andere manier van onderzoek, die gebruik maakt van oude opgravingen, minder bruikbaar. Dit komt doordat de oorsprong van de muziek verder terug gaat.

De muziek der primitieven

Wanneer men de primitieve muziek onderzoekt, wordt duidelijk dat deze geen fundamentele regels, theorie of notatie heeft. Ook valt op dat de muziek geen esthetische aard heeft. Dit is te zien aan de instrumenten. Die zijn niet mooi afgewerkt, zoals instrumenten als de viool en piano dat nu wel zijn.

Primitieve instrumenten

De wereld der primitieven kent een enorme verscheidenheid aan instrumenten. Al het bruikbare materiaal werd wel op de een of andere manier omgevormd tot een klankproducerend voorwerp. Zo werden beenderen omgewerkt in fluiten en hoorns, riet tot slaginstrumenten, trompetten en fluiten; noten en kalebassen tot ratels; schelpen en holle takken tot trompetten; bomen tot grote spleettrommen; kuilen in de grond of boomblokken en stukken dierenhuid tot trommels.

Het produceren van klanken werd al erg vroeg uitgevonden. Mensen ontdekten dat je verschillende geluiden kon maken door stampen, schudden, schuren, krassen, strijken, klappen en blazen. Dit gebeurde vele eeuwen voor de uitvinding van aardewerk en metaalgieten.

De instrumenten werden gebruikt als zinvol object; om dingen uit te beelden die te maken hadden met de rijken van de zon en de maan, de scheppende kracht van man en vrouw, de regen en wind. Ook werden ze gebruikt bij magische riten. Het zou nog lang duren voor deze objecten uitgroeiden tot mooie muziekinstrumenten die dienden tot tijdverdrijf en vermaak. Echt muzikaal waren de ritmische instrumenten als trommels en ratels, die ontstonden doordat mensen behoefte hadden aan een regelmatige hoorbare beweging.

Zingen

Nog ouder dan instrumentale muziek was vocale muziek, de bron van alle muziek. Zingen bestond in twee vormen, logogenisch en pathogenisch. De eerste had altijd duidelijk twee tonen als kern. In de tweede springt de stem het ene ogenblik omhoog, om het volgende weer omlaag te schieten. Op den duur kwam een fusie van deze twee, waarbij de melodische lijn vanzelf de leiding neemt. Dit wordt melogenisch genoemd.

In de zang van de primitieven wordt, net als bij kinderen, een kort melodisch patroon vaak herhaald. Hieruit ontstond het antifonale gezang, waarbij twee koren afwisselen, en het responsoriaal gezang, waarbij een antwoordend koor de leider afwisselt.

Meerstemmigheid wordt nauwelijks aangetroffen. Wel werd soms de hoofdmelodie tegelijk door iemand op een kwint, kwart of heel soms op een terts of secunde afstand gezongen. Ook worden onder de melodie lang aangehouden pedaaltonen gevonden. Rond de evenaar zijn zelfs stammen gevonden die het canonzingen beoefenen. Dit is ontstaan doordat ongeduldige mensen niet wilden wachten met inzetten en dit dus te vroeg deden.