Achter de dijken: onderzoek naar invloed van de Reformatie

In het tv-programma 'Achter de dijken' van KRO/NCRV doet presentator Leo Blokhuis in de eerste serie in 2017 onderzoek naar de invloed van de Reformatie op de identiteit van de Nederlander. Domineeszoon Blokhuis onderzoekt hoe groot die invloed in de afgelopen vijf eeuwen is geworden en wat de maatschappelijke gevolgen daarvan zijn in de Nederlandse samenleving. Oftewel: wie zijn wij Nederlanders? In de tweede serie in 2019 bezoekt hij historische plaatsen die een rol hebben gespeeld in onze strijd naar vrijheid.

Leo Blokhuis

Leo Blokhuis (1961) is bij menigeen bekend om zijn kennis van de popmuziek en zijn medewerking aan diverse radio- en televisieprogramma’s. Blokhuis is zoon van een Nederlands-gereformeerd (midden-orthodoxie) predikant en groeit op in een gezin met acht kinderen. Hij wordt geboren in Zevenbergen, verhuist vervolgens naar Wezep en later naar Schiedam.

In Wezep, in de zogeheten biblebelt, is hij begin jarig zeventig de zoon van een dominee die daardoor niets anoniem kan doen, een periode met veel geboden en verboden. Op zondag gaat het gezin Blokhuis lopend naar de kerk, wordt er niet gefietst of gewerkt. Een televisie ontbreekt in het gezin; bij de buren kijken Leo en zijn broers en zussen naar jeugdseries.

De verhuizing naar Schiedam voelt voor hem heel bevrijdend. Hij is ineens een gewoon jongetje in de klas. Vanaf dat moment worden sommige principes overboord gegooid en de televisie verschijnt in het gezin.

‘Achter de dijken’ onderzoekt de invloed van de Reformatie

In het KRO/NCRV-programma 'Achter de dijken' gaat presentator Leo Blokhuis in binnen- en buitenland op zoek naar de invloed van het gedachtegoed van hervormer Johannes Calvijn op het karakter, de volksaard van de Nederlanders. Hij spreekt met wetenschappers, historici, theologen, politici en artiesten.

Blokhuis onderzoekt in welke mate calvinistische kenmerken als soberheid en zuinigheid typisch Nederlandse verschijnselen zijn en probeert verbanden te leggen waarom ons land is zoals het is. Blokhuis is eraan gewend zoon van een dominee te zijn maar geeft toe het spannend te vinden om zich voor het oog van iedereen op een terrein te begeven dat de mensen niet van hem kennen.

Maarten Luther en de Reformatie

Vijf eeuwen geleden, op 31 oktober 1517, spijkerde (lees: publiceerde) de Duitse protestantse theoloog en reformator Maarten Luther zijn 95 stellingen op de Slotkerk in Wittenberg. Dat luidt het begin in van de Reformatie, de scheuring binnen het westerse christendom, waaraan naast Maarten Luther ook de naam van de Frans-Zwitserse theoloog Johannes Calvijn is verbonden.

Johannes Calvijn en het calvinisme

Opmerkelijk is dat ten tijde van Luther’s stellingen Calvijn nog maar acht jaar oud is. Naar Calvijn is de protestants-christelijke stroming het calvinisme genoemd. De Zwitser die van grote invloed is geweest op onze cultuur is nooit in Nederland geweest. In ons spraakgebruik wordt met calvinisme een aantal ingetogen eigenschappen bedoeld die echt Nederlands zouden zijn: zuinigheid, soberheid, lijdzaamheid, de wil om te werken, het niet te koop lopen met je emoties en je successen (‘doe maar gewoon dan doe je al gek genoeg’).

Serie 1: enkele onderwerpen uit de acht afleveringen

De aard van het beestje

In 'De aard van het beestje', de eerste aflevering van 'Achter de dijken', gaat Blokhuis voor het eerst sinds 1973 terug naar de kerk in Wezep waar zijn vader predikant is geweest. Hij brengt een dag door in het Friese Workum met Freek de Jonge, ook een domineeszoon. Hij herkent veel in de jeugdherinneringen die De Jonge, zelf een oercalvinist, ophaalt.

Blokhuis bezoekt vervolgens Wittenberg en Genève, de stad waar Calvijn zijn hervormingen begint en in 1559 een universiteit opricht die in de 21e eeuw een prominente plaats inneemt op de lijst van beste universiteiten van de wereld. Blokhuis noemt deze eerste aflevering, waarin hij aan de kijker wordt geïntroduceerd, de voor hem meest persoonlijke van de acht afleveringen uit deze serie.

God, Nederland en Oranje

Paul Blokhuis - in het derde kabinet Rutte staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport - is in 2017 wethouder in Apeldoorn namens de ChristenUnie en broer van Leo. De broers bezoeken het Binnenhof en zijn bij de installatie van de nieuwe Tweede Kamerleden in maart 2017. Met dertien partijen in de Kamer is de politiek meer verdeeld dan ooit. Blokhuis duikt in onze vaderlandse geschiedenis om deze verdeeldheid te verklaren en gaat daarvoor terug naar de 80-jarige oorlog als calvinist Willem van Oranje zich keert tegen de katholieke Spanjaarden. Met de ‘vader des vaderlands’ begint de Nederlandse identiteit.

Watermensen

Ons land heeft altijd strijd gekend tegen het water. Ook in de 21e eeuw hebben de Nederlanders te maken met dijken die verzwakken en een zeespiegel die blijft stijgen. De krachten van de natuur maakt de mens nietig en gevoelig voor religie. Cultuurhistoricus Herman Pleij vraagt zich vol verwondering of hoe het mogelijk is dat juist dit drassige stukje van de wereld in de 17e eeuw zo machtig en dichtbevolkt wordt.

De echo van Calvijn

Blokhuis gaat op zoek naar artistiek Nederland en bezoekt Pinkpop en Nuenen, de Brabantse plaats waar Vincent van Gogh enkele jaren verblijft. Acteur Barry Atsma vertelt over zijn hoofdrol in de verfilming van ‘Knielen op een bed violen’, de roman van Jan Siebelink over het calvinistische geloof van diens vader.

De revolutie verspreidt zich

Maarten Luther maakt in zijn tijd gretig gebruik van de kort daarvoor uitgevonden boekdrukkunst. Hij weet een grote massa te bereiken, te vergelijken met de invloed van social media zoals wij die kennen in de 21e eeuw. De macht van de katholieke kerk neemt af als gevolg van de Reformatie en in ons land wordt de eerste universiteit opgericht. De hoogleraren Jorink en Dijkgraaf vertellen over hoe wetenschap en religie zich op het gebied van wetenschappelijke ontwikkelingen tot elkaar verhouden.

Handelaren met een geweten

In Middelburg, de plaats die een belangrijke rol speelt in de slavenhandel, staat Blokhuis stil bij de afschaffing van de slavernij. Hij vraagt zich af hoe geloof en slavenhandel in de 17e en 18e eeuw naast elkaar hebben kunnen bestaan. Zijn de koopman en de dominee handelaren met een goed geweten?

De gelukkige huisvrouw

De Nederlandse vrouw staat bekend als vrijgevochten en onafhankelijk; driekwart van de vrouwen werkt parttime. ‘Onze samenleving wordt bepaald door de koopman, de dominee en de huisvrouw. De Nederlandse vrouw is niet la mama, ze is geen prinses, ze is een maatje en manager van het gezin,’ aldus hoogleraar vrouwengeschiedenis Els Kloek.

Moeizame tolerantie

Hoe gaan in de 16e en 17e eeuw Amsterdam, Haarlem en Leiden om met de vele calvinisten die zich in de steden vestigen? Katholieken kunnen in die tijd niet meer voor hun geloof uitkomen en Joden zijn in veel delen van ons land niet welkom. In hoeverre zijn de antisemitische uitspraken van Luther daar debet aan?

In ‘Moeizame tolerantie’ vraagt Blokhuis zich af of er ruimte is om anders te zijn, anders te denken en anders te geloven. Zijn de Nederlanders wel zo tolerant, ruimdenkend en verdraagzaam als ze in het buitenland bekend staan?

Tweede serie in 2019

Vanwege het succes van het programma 'Achter de dijken' verschijnt in het najaar van 2019 een tweede serie over vrijheid. 'Achter de dijken: Vrijheid' bestaat uit zes afleveringen. In deze serie reist Blokhuis langs historisch markante plaatsen die een hoofdrol hebben gespeeld in een verhaal over strijd en vrijheid, van Medemblik tot Warns en van Grave tot Hattem. Niet zelden is een rol weggelegd voor het water dat ons beschermt en hele legers ten gronde richt.