Greta Garbo - een filmactrice, geen filmster

Greta Garbo werd misschien wel tegen wil en dank wereldberoemd in de stomme film eind jaren twintig van de twintigste eeuw. Ze onderscheidde zich van de andere actrices door haar uiterlijk, ze was groot en had een mysterieuze uitstraling, maar ook door haar typerende manier van acteren. Ze acteerde met haar ogen. Ze wist met subtiele veranderingen in haar mimiek vele emoties over te brengen. Ondanks haar zware Zweedse accent werden haar gesproken films ook een succes. Haar mysterieuze uitstraling werkte ze in de hand door een teruggetrokken leven te leiden. Ze gaf geen interviews en weigerde handtekeningen uit te delen.

Een arm Zweeds gezin

Greta Lovisa Gustafsson (Stockholm, 18 september 1905) groeide met haar oudere broer en zus op in Zweden. Haar vader was ernstig ziek en het gezin leefde in armoede. Garbo had meestal weinig behoefte aan vriendinnen; ze was een dagdromer en zat liever alleen. Soms deed ze toneelstukjes met de op dat moment aanwezige klasgenootjes. Toen Garbo dertien jaar was, stierf haar vader. Ze ging van school om in een warenhuis te werken.

Greta Garbo werd ontdekt

Ze kreeg, door haar contacten in het warenhuis, een rolletje in een reclamespotje en ontdekte hierdoor dat ze actrice wilde worden. Toen er op een dag een regisseur in het warenhuis was, vroeg Garbo die ondanks haar verlegenheid ook direct was, om een rolletje in zijn film. En zo geschiedde. Na deze bescheiden ervaring schreef ze zich in bij de Royal Dramatic School. Op haar zeventiende leerde ze tijdens een auditie de regisseur Mauritz Stiller kennen.

Hollywoodmateriaal

Stiller zag onmiddellijk haar talent en gebruikte haar onbevangenheid om haar tot Hollywoodmateriaal te kneden. Hij veranderde haar naam in het beter uit te spreken Greta Garbo en nam haar mee naar Amerika. In New York huurde hij mensen in die haar hielpen om af te vallen en hij liet haar tanden rechtzetten. Stiller trainde Garbo en onderhandelde met de grote Metro-Goldwyn-Mayer (MGM) studiobaas, Louis B. Mayer. Hij wist een contract af te dwingen dat via Zweden ondertekend moest worden. Garbo was minderjarig, dus haar moeder moest het contract mede-ondertekenen. Intussen zat de jonge Garbo moederziel alleen in een land dat ze niet kende en waarvan ze de taal niet sprak.

Het bijzondere uiterlijk en de mysterieuze uitstraling van Garbo

Het was lastig voor de studiobazen om Garbo voor een geschikte rol te casten. Het mysterieuze uiterlijk van Garbo was heel anders dan dat van de andere actrices ten tijde van de stomme film. De meeste actrices waren schattig, klein en sierlijk. Garbo daarentegen was lang, had brede schouders en grote handen en voeten. Ze bewoog zich soepel, maar dat was eerder op een atletische manier dan sierlijk. De studiobazen zagen wel wat in haar, al konden ze niet omschrijven wat.

Acteren met subtiele gezichtsuitdrukkingen

Wat zij bedoelden werd pas duidelijk op het filmdoek. Garbo bleek in staat te zijn emoties over te brengen met subtiele gezichtsuitdrukkingen. Een kleine verandering in haar ogen was veelzeggend voor het publiek. Op het filmdoek werd ze een betoverend mooie charismatische vrouw, een vamp. Haar eerste succesvolle film The Torrent in 1926 werd niet door Stiller geregisseerd. De film die ze een jaar later maakte, The Tempress, wel.

Haar dominante leermeester verdwijnt, een minnaar verschijnt

Tot verdriet van Garbo stond het dominante karakter van haar leermeester verdere samenwerking in de weg. Nadat Stiller voor de zoveelste keer ruzie had met de studiomedewerkers, ging hij terug naar Europa. Garbo voelde zich verloren zonder de man die alles voor haar bepaalde en die haar veel had geleerd. Ze vond troost bij John Gilbert, haar tegenspeler bij de eerstvolgende kaskraker die ze maakte. De romance die zich zowel op het witte doek als daarbuiten afspeelde, zorgde voor bijzondere liefdesscènes, die net iets verder gingen dan Hollywood gewoon was.

Garbo was erg jong toen zij vanuit haar ouderlijk huis meeging naar Amerika. Haar algemene ontwikkeling en sociale vaardigheden had zij nooit kunnen ontwikkelen.Tijdens haar relatie met Gilbert kon ze dit leren. Ze organiseerde brunches en was gastvrouw als hij een feest gaf. Het ging hen goed, maar toen hij aangaf te willen trouwen, ging ze er vandoor.

Drang naar privacy

Garbo was zeer op haar privacy gesteld. Deze drang was zo sterk dat ze met moeite een man of vrouw in haar leven toeliet. Trouwen was dan ook nooit haar streven. Ze had er wel behoefte aan om bemind te worden. Ze flirtte met zowel mannen als vrouwen.

Jaren later, na een aantal korte affaires, kreeg Garbo een innige vriendschap met een getrouwde zakenman. De vriendschap was zo innig dat ze verhuisde naar zijn appartementencomplex. Zijn vrouw leek dit te tolereren. Na de dood van de beminde zakenman bleven de twee vrouwen in hetzelfde pand wonen, maar hielden zich aan een schema waardoor zij elkaar nooit bij de ingang of in de lobby zouden treffen.

De eerste gesproken film van Garbo

Toen de gesproken films, de talkies, hun intrede deden was het even spannend voor Garbo. Een groot aantal acteurs stelden teleur door hun stemgeluid. Hun carrière was door de gesproken film voorbij. Garbo sprak nauwelijks Engels. Haar overstap naar de gesproken film werd bewust vertraagd, zodat ze Engels kon leren spreken. Toen haar eerste gesproken film Anna Christie in 1930 uitkwam, werd dit uitgebreid aangekondigd: 'Garbo talks!' Iedereen was benieuwd naar de stem van de mysterieuze actrice die in films nooit sprak, maar ook nooit interviews gaf. Hoe klonk zij? Het publiek was verrast door het rauwe stemgeluid en het zware accent. De film werd een ongekend succes.

Fascinatie voor de teruggetrokken actrice

Garbo was een filmactrice, geen filmster. Ze gaf geen interviews en deelde nooit handtekeningen uit. De weigering om interviews te geven was in eerste instantie ingegeven door studiobazen. Garbo was nogal direct, de studiobazen waren bang dat ze verkeerde uitspraken zou doen. Garbo vermeed niet alleen reporters, fotografen en fans, ze vermeed sowieso liever mensen, ook in haar privé-leven. Door de mysterieuze verschijning en door de weinige persoonlijke informatie die ze vrijgaf, was ze een levende legende geworden en dat vond ze zwaar. Ze was het liefst anoniem gebleven. Haar drang om zich terug te trekken, maakte de fascinatie die de fans voor haar hadden, juist nog groter. Onbedoeld voedde ze het mysterie rondom haar persoon.

Haar verlegenheid en het taalprobleem zorgden voor een stroef contact met de mensen om haar heen. Ook dit werkte onbedoeld, haar koele en mysterieuze imago in de hand. Om te kunnen focussen op haar mimiek eiste ze dat de set gesloten werd. Ze durfde niet te acteren als er mensen naar haar keken. Dit gold ook voor sommige tegenspelers. Zij mochten haar niet in de ogen kijken.

Een geflopte film betekende het einde van haar filmcarrière

De film The Two-Faced Woman in 1941, flopte. De film kwam op het verkeerde moment, net na de aanval op Pearl Harbor, uit. Volgens de MGM-bazen was er daardoor meer behoefte aan Amerikaanse actrices. Ze zetten Garbo in de wacht. Hoewel zij met het ooit afgedwongen contract in gedachten, geduldig wachtte op een nieuwe film, bleek dit achteraf het begin van haar pensioen te zijn. Eind jaren veertig had ze nog een gesprek met filmmakers, maar ze bleken haar al te oud te vinden. Vanaf dat moment trok Garbo zich helemaal terug. Ze had jaren daarvoor haar interesse voor acteren al verloren, onthulde ze later. De volgende vijftig jaar leefde ze tot aan haar dood, een teruggetrokken bestaan. Af en toe werd ze gefotografeerd als ze door New York liep en haalde daar nog altijd de kranten mee. Behalve wandelen door New York, bezocht ze galerieën en verzamelde ze kunst. Ze trouwde nooit.

De dood van de actrice

In 1984 genas Garbo van borstkanker. De laatste jaren van haar leven was haar gezondheid slecht. Ze bracht veel tijd door in het ziekenhuis. Op 15 april 1990 stierf ze in het ziekenhuis van New York aan nierfalen en een longontsteking. Ze werd gecremeerd in Manhattan. Jaren later werd haar as naar Stockholm gebracht en bijgezet.

Greta Garbo leek tegen haar wil wereldberoemd te zijn geworden. Met haar koele mysterieuze uitstraling werd zij een icoon in de jaren dertig en nog altijd is haar naam een begrip.