Waar is Mozart volgens de mozart-schedel aan gestorven?

Wat was de doodsoorzaak van Mozart? Mozart overleed op 5 december 1791 op 35-jarige leeftijd in Wenen. Werd hij vermoord of stierf hij een natuurlijke dood? In de film Amadeus wordt gesuggereerd dat de Italiaanse componist Antonio Salieri (18 augustus 1750 - † 7 mei 1825) Mozart vermoord zou hebben door hem aan zijn lot over te laten, hem niet te helpen en hem uit te putten... Kort na Mozart’s dood waren er echter geruchten dat Salieri Mozart zelfs vergiftigd zou hebben. Salieri zou uit ziekelijke jaloezie gehandeld hebben. Mozart zelf was tijdens de laatste periode van zijn leven overtuigd dat Salieri hem probeerde te vergiftigen.

Waar is Mozart aan overleden?

Waar is Mozart aan dood gegaan? Werd hij vergiftigden dus vermoord? Men hoopte dat de Mozart-schedel antwoord zou kunnen geven op die vragen, maar helaas is dat tot nu toe niet gelukt. De artsen die Mozart in 1791 doodverklaarden kwamen met een onduidelijke doodsoorzaak en ze lieten geen autopsie uitvoeren. Mozart werd in een graf voor armen begraven, samen met andere doden die bij leven geen geld hadden gehad en wiens nabestaanden ook geen gewone begrafenis konden betalen. Sinds zijn dood zijn wetenschappers en Mozart liefhebbers, in grote mate gefascineerd door de tragische dood van een van de grootste muzikale genieën die ooit geleefd heeft.

Mozart geloofde zelf dat hij vergiftigd werd

Mozart geloofde zelf dat hij vergiftigd werd en hij heeft zich daarover verschillende keren tegen zijn vrouw geuit. Bovendien geloofde hij volgens sommige bronnen ook dat Salieri hem dood wenste. Zijn vrouw adviseerde hem om de nare gedachten uit zijn hoofd te zetten en om een tijdje afstand te nemen van het Requiem wat hij aan het schrijven was. Mozart schreef echter obsessief aan het Requiem, aangezien hij overtuigd was dat hij het voor zijn eigen begrafenis schreef, ondanks dat hij het in opdracht van een (voor hem anonieme) opdrachtgever componeren moest.

Arsenicum

Door zijn overlijden heeft Mozart het Requiem niet kunnen voltooien. Mozart heeft verschillende keren gezegd dat hij het requiem voor zichzelf schreef, aangezien hij voorvoelde dat hij spoedig sterven zou. Hij was ervan overtuigd dat de anonieme opdrachtgever hem de opdracht tot het schrijven van een requiem bewust gegeven had, aangezien hij meende dat 'iemand' precies wist wanneer hij sterven zou. Dat zou uitgekiend zijn doordat hem gif was toegediend. Mozart leed echter ook aan depressie en wanen, zo'n zes maanden voor zijn dood. Dit kan komen door kwikvergiftiging, maar ook door psychische problemen en stress en door het voorgeschreven Aqua Tofana (arsenicum).

Werd Mozart vergiftigd?

Sinds het overlijden van Mozart gaan er al geruchten rond dat hij vergiftigd werd. Men kan hier nog steeds geen uitsluitsel over geven, aangezien er nog steeds onvoldoende bewijsmateriaal te vinden is om de doodsoorzaak met zekerheid vast te stellen. In de maand juni van 1791 zei Mozart tegen zijn echtgenote (en nicht) Constanze Weber (5 januari 1762 – † 6 maart 1842) dat hij geloofde vergiftigd te zijn. Hij was overtuigd dat iemand hem Aqua Tofana (arsenicum) had toegediend. Maar hij kreeg misschien zelf ook Aqua Tofana voorgeschreven door artsen, tegen zijn nierproblemen en streptokokkeninfectie. Arsenicum werd in de tijd dat Mozart leefde namelijk door artsen gedoseerd voorgeschreven bij de behandeling van malaria, zwakte en koorts. Aqua Tofana had als bijwerkingen echter ook: depressie, achterdochtigheid en wanen. Blijkbaar was Mozart kort voor zijn dood in elk geval overtuigd dat iemand anders hem dit middel in grote hoeveelheden toediende. Bewijzen hiervoor zijn niet groot maar ook niet geheel afwezig. Musicologen Oliver Hahn en Claudia Maurer Zenck troffen namelijk grote hoeveelheden arsenicum aan in de inkt van zijn manuscript 'Die Zauberflöte'. Mozart werkte aan de opera het laatste jaar voor zijn overlijden.

Gebruikte Mozart Acqua Tofana als medicijn?

Musicologen Oliver Hahn en Claudia Maurer Zenck gaan er vanuit dat Mozart Aqua Tofana innam tegen de pijn van zijn nierziekte en de streptokokkeninfectie waaraan hij leed, maar hoe logisch is dit als hij in juni 1791 meende dat iemand hem (tegen zijn wens in) Aqua Tofana had toegediend en dat hij er zo ernstig door vergiftigd was dat hij overtuigd was er aan te sterven?

Als Mozart inderdaad is overleden aan een arsenicumvergiftiging, is het dan zo dat de inkt van de muziekbladen van 'Die Zauberflöte' vol zat met arsenicum omdat iemand de arsenicum in de inktpot van Mozart druppelde, waardoor het bij het bevochtigen van de pen door Mozart's lippen en tong in zijn lichaam terechtkwam, of kwam de arsenicum in de inkt terecht omdat Mozart's lichaam zo vol arsenicum zat dat het zelfs in de inkt terecht kwam omdat hij met zijn mond de pen bevochtigde, en het dus zo ook op de muziekbladen terechtkwam toen hij de Zauberflöte schreef? Of heeft iemand Aqua Tofana in de inkt gegooid omdat deze persoon wist dat Mozart de pen vaak naar zijn mond bracht om de punt te bevochtigen? Hoe de arsenicum in de inkt van Mozart terechtgekomen is, blijft een raadsel. Mozart zag er van nature al enigszins ongezond uit, zeker op het eind van zijn korte leven toen hij werd geportretteerd door kunstschilder Edlinger, leek hij op het Edlingerportret ouder dan 35 jaar en zag hij bleek.

Theorieën over de doodsoorzaak van Mozart

Er zijn verschillende theorieën over de doodsoorzaak van Mozart, zoals nierfalen, een streptokokken besmetting, een onbekende infectie en zelfs door het eten van rauw varkensvlees. De Amerikaanse onderzoeker dr. Jan Hirschmann uit Seattle, is namelijk overtuigd dat Mozart niet stierf aan vergiftiging maar aan niet goed doorbakken varkensvlees, wat trichinen-ziekte veroorzaakt zou hebben. Deze ziekte heeft symptomen die Mozart had, zoals koorts, uitslag en pijnlijke en opgezwollen ledematen. De ziekte wordt veroorzaakt door haarwormen die zich in de darmen van varkens en mensen kunnen ontwikkelen en die zich in het spierweefsel kunnen nestelen. Mozart stierf vijftien dagen nadat hij ziek geworden was en er werd op zijn lichaam verder geen onderzoek gedaan. De overblijfselen van Mozart kunnen niet meer onderzocht worden omdat het onduidelijk is waar zijn lichamelijke resten zijn gebleven nadat zijn graf ongeveer tien jaar na zijn dood geruimd werd en de zogenaamde Mozart-schedel die door een grafruimer 'gered' werd, roept na DNA onderzoek op de schedel meer vragen dan antwoorden op. Bewijs voor trichinen-ziekte is overigens ook zwak, want volgens Hirschmann is het bewijs een regel in briefje dat Mozart 44 dagen voor hij ziek werd aan zijn vrouw Constance schreef. 'Wat ruik ik? ... varkenskoteletten! Che Gusto (wat een heerlijke smaak). Ik eet op je gezondheid,' schreef Mozart aan haar. (Bron : Gazet van Antwerpen). Het is echter niet aannemelijk dat hij dan als enige van dat besmette vlees zou hebben gegeten, en de verschijnselen van kwikvergiftiging komen ook overeen met de verschijnselen van het eten van dit besmette vlees.

Doodsoorzaak Amadeus Mozart

Mozart is nog steeds interessant als patiënt. Ook nu nog schrijft men nog artikelen over de mogelijke doodsoorzaak van Amadeus Mozart. Artsen speculeren er over in medische tijdschriften. De doodsoorzaak is immers nog steeds een mysterie. Aangezien Mozart zelf overtuigd was dat hij vergiftigd werd, zijn er verschillende theorieën over de mogelijk dader(s). Sommigen verdenken de vrijmetselarij, waar Mozart relaties mee had, aangezien Mozart in Die Zauberflöte te veel geheimen van het genootschap prijs zou hebben gegeven. Anderen verdenken componist Salieri, die ziekelijk jaloers zou zijn geweest op de genialiteit van Mozart. Kort na Mozart's dood kwamen de geruchten dat Salieri Mozart echt vermoord zou hebben al op gang.

Zwakke gezondheid en ziekteverschijnselen bij overlijden

Er zijn voldoende aanwijzingen dat de zwakke gezondheid van Mozart in elk geval een rol heeft gespeeld bij zijn uiteindelijke overlijden. Of Mozart veel alcohol dronk is niet met 100% zekerheid te stellen, de berichten spreken elkaar hierin tegen. Wel had hij al zijn leven lang reumatische klachten. Op zijn sterfbed zwol hij op. Het opzwellen begon met de handen en voeten maar breidde zich uit over zijn hele lichaam en was spoedig zo ernstig dat hij zich niet meer bewegen kon. Vlak voor zijn dood moest hij herhaaldelijk projectiel braken (projectiel braken houdt in dat het braaksel met enorme kracht naar buiten komt) en de kleur van zijn braaksel werd als bruin omschreven. Het projectiel braken kan ook op hersendruk verhoging duiden, maar het (bruin) braken kan ook op een afsluiting van de darmen wijzen. Ook doet het beeld van 'opzwellen' denken aan nierinsufficiëntie (nierfalen). Bovendien kunnen de klachten ook wijzen op alcoholvergiftiging of galblaasontsteking. Mozart zag er aan het eind van zijn leven volgens een opgedoken portret van de componist, al tamelijk oud uit, hoewel hij pas 35 jaar was toen hij stierf.

Is de Mozart-schedel wel van Mozart?

Een schedel werd tien jaar na Mozart's dood opgegraven op de Sankt Marx begraafplaats in Wenen, waar Mozart in een graf voor armen geborgen werd. Helaas weet niemand precies in welk armengraf Mozart begraven is. De grafdelver Joseph Rothmayer, die Mozart begroef, beweerde dat hij de schedel 10 jaar na de uitvaart in 1801 had opgegraven en bewaard. Of dat waar was wist toen niemand. De schedel werd tot het jaar 1940 wel in het openbaar tentoongesteld als zijnde de schedel van Mozart. Na die tijd werd de schedel, uit respect voor Mozart, opgeborgen voor het publiek. De schedel wordt sindsdien bewaard in een kluis in Salzburg, de geboortestad van Mozart.

DNA onderzoek Mozart-schedel

Op de botten van de moeder van de moeder van Mozart, en op de botten van zijn nichtje (de dochter van zijn zuster), die begraven lagen in een familiegraf, werd DNA onderzoek uitgevoerd en met het DNA van de Mozart-schedel vergeleken. De uitkomst van het DNA onderzoek van de Mozart-schedel en de beenderen van de vermeende familieleden, was teleurstellend. Door middel van forensisch onderzoek werd het DNA uit een kies van de Mozart-schedel vergeleken met de DNA-resten uit de schedel en botten van de grootmoeder en het nichtje van Mozart, maar tussen de resten van de drie personen werd helemaal geen overeenkomst aangetroffen. Dit wil zeggen dat de Mozart-schedel mogelijk niet van Mozart is, maar ook dat de twee vrouwen in het graf geen familie van Mozart waren, maar ook niet van elkaar. Als de vrouwen geen familie van elkaar waren, en ook geen familie van Mozart, wie zijn dan de vrouwen die in het Mozart familiegraf liggen? Of de 'Mozart-schedel' dus echt van Mozart is, blijft voorlopig onbekend.

DNA Leopold Mozart

De beenderen van Mozart's vader 'Leopold Mozart,' liggen ook in het familiegraf. Men zou verwachten dat men vervolgens DNA onderzoek op het overschot van Leopold zou verrichten, om zijn DNA met het DNA van de Mozart-schedel te vergelijken, om vast te stellen of de Mozart-schedel wel of niet van Mozart is. Er is echter geen informatie te vinden over een vaderschapstest op de botten van Leopold in vergelijk met het DNA van de Mozart-schedel. Het is mogelijk dat men via de mannelijke familielijn in deze situatie (nog) geen onderzoek kunnen doen.

Een ding is zeker, hoe dieper men graaft in het leven en sterven van Mozart, hoe meer vragen men ontdekt die (voorlopig) onbeantwoord zullen blijven.

Lees verder

• Amadeus Mozart, hoe zag hij eruit? Uiterlijk en portretten