W.A. Mozart – Requiem in d

Een requiem is een dodenmis, de eredienst die gehouden kan worden als iemand overleden is, voorafgaand aan de begrafenis. Verscheidene componisten hebben een requiemmis gecomponeerd voor orkest, koor en solisten. Een van de bekendste is het requiem van Wolfgang Amadeus Mozart. Mozart heeft dit requiem niet kunnen voltooien, omdat hij overleed voordat het af was.

De opdrachtgever

Er zijn veel uiteenlopende anekdotes over het ontstaan van het requiem. In twee van de eerste biografieën van Mozart vertelt zijn vrouw, Konstanze, over de opdracht die Mozart kreeg voor het componeren van een requiemmis. Ze zegt hier dat Mozart een anonieme brief kreeg van een onbekende boodschapper. Hierin werd met veel vleiende opmerkingen gevraagd of hij bereid zou zijn een dodenmis te schrijven, wat de kosten zouden zijn en hoe lang hij ervoor nodig zou hebben. Mozart antwoordde dat hij voor een bepaald bedrag een requiem zou schrijven. Hij kon niet zeggen hoe lang het zou duren maar wilde wel graag weten bij wie hij het werk moest afleveren. Kort daarna verscheen de boodschapper weer met het genoemde bedrag en meldde dat Mozart bij aflevering van de compositie nog een som geld zou krijgen. Hij moest maar niet proberen om erachter te komen wie de opdracht had gegeven, want dat zou vergeefse moeite zijn. Intussen kreeg Mozart het aanbod om een opera te componeren voor de kroning van keizer Leopold in Praag. Het aanbod om naar Praag te gaan, zijn favoriete stad, was voor Mozart te verleidelijk om af te slaan.

Hoewel Mozart niet veel tijd had om een requiem te schrijven, nam hij de opdracht toch aan. Hij had nog twee belangrijke projecten: de opera’s ‘La clemenza di Tito’, voor de kroning van keizer Leopold in Praag, en ‘Die Zauberflöte’. Het Requiem moest plaatsmaken voor het componeren van deze werken, de reis naar Praag en de eerste voorstellingen van ‘Die Zauberflöte’. Pas later begon hij er met hart en ziel aan te werken. Maar Mozart moest de opdracht wel aannemen. Hij kreeg er veel geld voor, wat hij hard nodig had. Mensen konden door de inflatie in die tijd vaak niet veel aan muziek uitgeven. Nu er iemand was die wel bereid was om veel te betalen, kon Mozart dat aanbod niet afslaan.

Later bleek dat de anonieme boodschapper de gezant was van Franz graaf Walsegg zu Stuppach. Hij wilde dat Mozart een requiem maakte ter nagedachtenis aan zijn vrouw, die op twintigjarige leeftijd was gestorven. Maar Graaf Walsegg deed alsof het zijn eigen compositie was. Hij verzamelde wel meer composities, die hij dan kopieerde en waarvan hij vervolgens zei dat hij ze zelf geschreven had. Hij signeerde de kopieën met zijn eigen naam. Men zei vaak dat graaf Walsegg een plagiator was. Maar later is er een geschrift gevonden waarin stond dat de graaf wel vaker zijn musici liet raden wie een bepaald, door hem gekopieerd muziekstuk had geschreven en dan graag als antwoord wilde horen dat hij het zelf geschreven had. Het is dus de vraag of graaf Walsegg ook serieus plagiaat wilde plegen.

Onvoltooid

Toen hij klaar was met zijn andere composities, ging Mozart hard werken aan het Requiem. Maar hij was ziek en verzwakte steeds meer. Het werk aan het Requiem was erg vermoeiend en de ziekte werd steeds erger. Op 5 december 1791 stierf Mozart, terwijl het Requiem nog niet af was. Er wordt wel gezegd dat Mozart vergiftigd is. In de film ‘Amadeus’ over het leven van Mozart, wordt gesuggereerd dat hij vergiftigd is door Salieri, de concurrent van Mozart. Dit is echter niet waar. Mozart had altijd al een zwakke gezondheid. Er zijn verschillende meningen over de echte doodsoorzaak, maar dat was waarschijnlijk niet vergiftiging.

Konstanze had besloten om het onvoltooide Requiem af te laten maken. Zo kon ze ook het geld incasseren dat nog aan Mozart beloofd was na voltooiing van het Requiem. Het werd afgemaakt door een aantal componisten en leerlingen van Mozart: Süssmayr, Freystädtler en Eybler. Aanvankelijk vroeg Konstanze Eybler om het Requiem te voltooien, maar uiteindelijk zag hij dat niet zitten en heeft Franz Xaver Süssmayr het grootste deel erbij gecomponeerd. Mozart had ook het hele Requiem met hem besproken en zelfs delen ervan met hem gezongen, zodat Süssmayr een goed idee had van hoe de rest van het Requiem moest worden.

Mozart had alleen het eerste deel, ‘Introïtus’, volledig gecomponeerd. Van het Kyrie dat erna komt, een fuga, had hij alleen de vocale partijen en basso continuo volledig geschreven, maar omdat het orkest bij een fuga de zangpartijen vaak letterlijk volgt, kan ook dit gezien worden als geheel door Mozart gecomponeerd. Ook in de rest van het requiem had Mozart sommige delen of partijen al gecomponeerd of had hij schetsen gemaakt.

Bezetting

Mozarts requiem is geschreven voor:

• 2 bassethoorns in F
• 2 fagotten
• 2 trompetten in D
• 3 trombones (alt, tenor en bas)
• pauken
• viool I en II
• altviool (viola)
• basso continuo (cello, contrabas en kistorgel)
• vierstemmig gemengd koor (sopraan, alt, tenor, bas)
• 4 solisten (sopraan, alt, tenor, bas)

Structuur

Het requiem van Mozart (voltooid door Süssmayr) bestaat uit de volgende delen:

1. Introitus: Requiem aeternam
2. Kyrie eleison
3. Sequentia
• Dies irae
• Tuba mirum
• Rex tremendae majestatis
• Recordare, Jesu pie
• Confutatis maledictis
• Lacrimosa
4. Offertorium
• Domine Jesu Christe
• Versus: Hostias
5. Sanctus
• Sanctus Dominus Deus Sabaoth
• Benedictus
6. Agnus Dei
7. Communio: Lux aeterna

Alle delen apart geteld bestaat het requiem dus uit 14 delen. Normaal gesproken heeft een requiem nog twee delen tussen het Kyrie en Dies irae: Graduale en Tractus. Mogelijk heeft Mozart deze delen weggelaten volgens aanwijzingen van zijn anonieme opdrachtgever. Voor het laatste deel (Lux aeterna) gebruikte Süssmayr dezelfde muziek als van de eerste twee delen.