Klassieke componisten door de jaren heen - Classicisme

Het classicisme is de stroming die volgde op de barok. Ze begon in 1750, met de dood van Bach, en eindigde in de jaren 1810. De componisten die besproken zullen worden zijn Gluck, Salieri, Haydn en Mozart. De term klassieke muziek is afgeleid van het classicisme, en hoewel deze tegenwoordig gebruikt wordt voor alle muziek van de barok tot de twintigste eeuw behandelt dit artikel slechts de periode 1750-1810.

Gluck

Vrijwel elke overgang tussen twee muzikale periode kent een vage scheidslijn, en zo geldt ook voor die tussen de barok en het classicisme. Er was meer sprake van evolutie dan revolutie. Zo componeerden typische componisten uit de barok in hun late levens muziek die veel weg heeft van classicistische muziek. Zo zijn er ook componisten die precies tussen deze twee perioden worden geplaatst. Deze tussenperiode wordt ook wel het vroeg-classicisme genoemd.

Een van deze componisten was Cristoph Willibald Gluck. (1714-1787) Gluck staat vooral bekend als componist van operas, die model stonden voor veel volgende operas, zoals onder andere die van Salieri en Mozart. Hij is de persoon die de het gebruik van het contrapunct, kenmerkend voor de barok, flink verminderde. Hij vond het belangrijker om een melodie, gespeeld door één instrument, te laten spreken waarbij de rest van het orkest deze melodie begeleidde, karakteristiek voor de periode die hij inluidde. Zoals de barok begon met de opera l'Orfeo van Monteverdi, is een van de operas die het classicisme inluidde Orpheo & Euridice van Gluck. Andere van zijn bekendste operas zijn Alceste, Iphigénie & Tauride en Echo & Narcissus. Toen dit laatste werk in 1779 hopeloos faalde bij het kritische publiek in Parijs vertrok Gluck naar Wenen waar hij zijn laatste jaren doorbracht.

Salieri

Een van de belangrijkste leerlingen van Gluck was Antonio Salieri. (1750-1825) Tegenwoordig is hij vooral bekend door de film Amadeus van Milos Forman waarin gesuggereerd wordt dat hij Mozart heeft vermoord. Dit is echter nooit bewezen en ook erg onwaarschijnlijk: de film is nu eenmaal een Hollywoodfilm. Wat veel minder bekend is is dat Salieri in zijn tijd een van de meest gerespecteerde en vooraanstaande componisten was die zeer veel invloed heeft gehad op zijn medecomponisten: inclusief Mozart! Hij schreef tientallen operas, losse arias, een aantal balletten, cantates en hij was een van de eerste componisten die veelvuldig symfonieën schreef. Als hofcomponisten in vele steden en voor keizer Joseph II schreef hij muziek voor en gaf hij muziekles aan de allerhoogste adel en werd ook gezien als een zeer belangrijk man. Hij gaf les aan onder andere Beethoven, Schubert en Liszt. Ondanks dat zijn muziek door het grote publiek vergeten is zijn er nog steeds mensen die zijn muziek weer bekend proberen te maken door ervoor te zorgen dat zij nog regelmatig opgevoerd wordt en de bekendheid van Salieri stijgt weer, al is het met mate.

Haydn

De componist die midden in de periode van het classicisme stond was Franz Joseph Haydn. (1732-1809) Haydn wordt ook wel "vader van de symfonie" genoemd. Hij schreef er ruim honderd! Ter vergelijking, Mozart kwam tot 41 en Beethoven tot 9. Ook schreef hij een groot aantal operas, strijkkwartetten, concerten en stukken voor solo piano. Haydn was een van de enige componisten die weinig reisden. Bijna zijn hele leven verbleef hij in Oostenrijk. Niet gek dus dat het huidige volkslied van Oostenrijk van de hand van Haydn komt. Haydn's muziek kenmerkt ook meteen de klassiek uit het classicisme. Hij schreef zijn muziek vaak in een majeur-toonsoort en omdat hij voornamelijk voor het hof, meestal een prins of prinses, schreef bestaat zijn muziek vaak uit korte, vrolijke thema's of motieven. Hij ontwikkelde de zogenaamde sonatevorm, die door Mozart en Beethoven veelvuldig zijn gebruikt. Net als zijn goede vriend Mozart was in zijn muziek veel humor te ontdekken. Hij was dan ook een gelukkig en rustig man en had zeer veel humor. In 1809 is hij begraven onder begeleiding van het bekende Requiem van Mozart.

Mozart

Door zijn tijdgenoten werd hij al gezien als een van de talentvolste componisten ter wereld en zijn muziek wordt ook tegenwoordig nog veelvuldig opgevoerd. In 1756 is hij in Salzburg geboren als zoon van Leopold Mozart, indertijd een gerespecteerd componist en violist. Zo kwam hij zo vroeg als maar kan in aanraking met muziek. Toen hij vijf was schreef hij zijn eerste stukjes voor het klavier, die zijn vader voor hem opschreef. Als wonderkind tourde hij al op vroege leeftijd door heel Europa en verwierf zo al enige roem. Toen hij veertien was schreef hij al zijn eerste opera, met succes! In de rest van zijn relatief korte leven schreef hij 18 pianosonates, 22 opera's, 27 pianoconcerten, 41 symfonieën, 36 vioolsonates en nog veel meer concerten, losse pianowerken, missen en diverse andere soorten muziek. Zijn output was dus gigantisch, en de kwaliteit van de stukken was stuk voor stuk zeer hoog. Niet voor niets wordt bijna ieder wonderkind een "Mozart van zijn gebied" genoemd.

Zijn muzikale stijl staat model voor de typisch klassieke stijl. Hij maakte vrijwel geen gebruik meer van het contrapunct en verkende allerlei andere muzikale vormen. Een aantal daarvan ontwikkelde hij geheel eigenhandig! Een goed voorbeeld hiervan is het pianoconcert. Het eerste deel is snel, vaak een allegro, en groots. Het kent een typisch thema met verschillende sub-themas en sluit af met een cadens, een soort 'solo' voor de pianist. Het tweede deel is rustig met een uitgebreide, lyrische melodie en het derde deel is vuurwerk, vaak een rondo. Honderden piano- en vioolconcerten zijn met dit model als voorbeeld geschreven. Mozart's werk was altijd helder en gebalanceerd. Nooit te complex, en altijd zo simpel mogelijk.

Bekende werken van mozart zijn Eine Kleine Nachtmusik, (iedereen kent de melodie!) verschillende van zijn, symfonieën, concerten en sonates, de operas Figaro, Eine Kleine Nachtmusik en Don Giovanni en tot slot zijn Requiem. Dit was het laatste werk dat Mozart produceerde en het wordt vaak gezien als een hoogtepunt van Mozart's carrière, van de gehele klassieke muziek en van de hele kunst over het algemeen! Terwijl hij dit werk schreef stierf hij in 1791 op 35-jarige leeftijd. Onder vrijwel geen enkele belangstelling is hij begraven. Zijn invloed op de latere muziek is gigantisch geweest en hij wordt gezien als een van de grootste genieën die de mensheid gekend heeft.

De Romantiek

Waar er geen duidelijke scheidslijn is tussen de barok en het classicisme, is die er zo mogelijk nog minder tussen het classicisme en de romantiek. Zo geldt voor zowel Beethoven als Schubert dat hun vroege muziek beter onder het classicisme gerekend kan worden en hun late muziek geldt als romantisch. Omdat Mozart de grootste componist binnen het classicisme en ook een van de laatste componisten van deze stroming was worden Beethoven en Schubert in het volgende artikel, de Romantiek, besproken.

Lees verder

• Klassieke componisten door de jaren heen - Barok