De Weense Klassieken

Het einde van de achttiende eeuw en het begin van de negentiende eeuw wordt vaak het tijdvak van de Weense Klassieken genoemd. Met deze benaming bedoelt men de componisten Joseph Haydn, Wolfgang Amadeus Mozart en Ludwig van Beethoven. Omdat zij van grote betekenis waren voor de muziekgeschiedenis, is een overkoepelende naam logisch. Maar waar komt deze term vandaan en is het wel een goede term?

De tijd van de Weense Klassieken

Het is moeilijk een specifiek jaartal te noemen dat het beginpunt is van de periode van de Weense Klassieken. Sommigen zeggen dat deze periode begint in het jaar dat Mozart zich in Wenen vestigt, in 1781. Maar dan zou Haydn slechts in zijn laatste creatieve periode erbij moeten worden gerekend. Het einde kan in 1815 zijn, het jaar van de definitieve val van Napoleon na de slag bij Waterloo, of 1827, het jaar waarin Beethoven stierf. In ieder geval gebeurde er iets bijzonders in deze periode. Alles wat op muzikaal gebied belangrijk was bleek in de stad Wenen samen te komen.

Wenen

De belangrijkste vertegenwoordigers van de Weense Klassieken waren alle drie geen Weners van geboorte. Haydn is geboren in Rohrau bij de Hongaarse grens, Mozart in Salzburg en Beethoven in Bonn. Toch werden ze alle drie aangetrokken tot Wenen. Ze maakten allemaal grotendeels carrière in Wenen of componeerden hier in ieder geval hun belangrijkste stukken. Dit had voor een deel te maken met keizer Jozef II die op dat moment in Wenen aan de macht was. Hij was een groot muziekliefhebber en gaf de muziek in verhouding tot andere vorsten veel aandacht. Mede hierdoor was het mogelijk dat drie van de beste componisten die wij kennen in een korte tijd allemaal in Wenen te vinden waren. In de tijd van de Weense Klassieken was Wenen een cultureel en muzikaal centrum in Europa. Het was een kruispunt waar stromingen uit Duitsland, Italië, Hongarije en Bohemen samenkwamen en vermengd werden. Vanuit Wenen werden de componisten ook veel gevraagd in andere steden of landen. De hoofdstad van de Europese muziek is in de loop van de geschiedenis van het ene land naar het andere verschoven. Eerst was het Parijs, toen Dijon, Leipzig en andere Duitse steden, Rome en Venetië. Vanaf het einde van de achttiende eeuw tot het begin van de negentiende eeuw was het dus Wenen. Toch waren deze steden vooral vanuit ons oogpunt, eeuwen later, echte culturele hoofdsteden. In deze steden vonden de grootste veranderingen of gebeurtenissen op cultureel of muzikaal gebied plaats. In de tijd van de Weense Klassieken zelf was Wenen zeker een belangrijke muzikale stad, maar ook in sommige andere Europese steden heerste een levendige muziekcultuur. Toch woonden de voor ons belangrijkste componisten van die tijd in Wenen.

Klassieken

Rond 1830 werd voor het eerst het woord klassiek gebruikt voor Haydn, Mozart en Beethoven en toen ontstond de term Weense Klassieken dus ook pas. Er kwamen rond die tijd meer van die termen in de mode, zoals Klassikertrias. De periode vanaf ongeveer 1750 tot 1820 wordt ook wel de klassieke periode of het classicisme genoemd. Men zegt wel dat de klassieke stijl vooral door Haydn is geschapen, door Mozart is uitgebouwd en door Beethoven is voltooid. Er is sprake van nieuwe tendensen in de muziek. Niet alleen de esthetiek, het schone van muziek, wordt belangrijk, maar ook het sublieme, overweldigende. Men streefde in muziek naar ontroering en expressiviteit, maar het mocht de grenzen van het aangename niet overschrijden. In plaats van Weense Klassieken werd vanaf het begin van de twintigste eeuw ook wel eens de term Eerste Weense School gebruikt. Uit deze tijd stamt namelijk de Tweede Weense School, een groep componisten rond Arnold Schoenberg. Het woord ‘school’ is echter niet letterlijk van toepassing op Haydn, Mozart en Beethoven en de term Weense Klassieken is dan ook bekender.

Een goede term?

De naam Weense Klassieken is pas later aan Haydn, Mozart en Beethoven gegeven en daarom hebben deze componisten ook nooit geweten dat zij zo genoemd werden. De term is dus ontstaan uit de behoefte om een overkoepelende term voor deze componisten of voor deze periode te hebben. Maar het impliceert dat zij in hun tijd de enige belangrijke componisten van Europa waren en dat is niet helemaal waar. In die tijd hoorde er bij verschillende Europese steden een verschillende muziekcultuur. In Wenen was dat vooral een cultuur van instrumentale muziek, zoals orkestmuziek en kamermuziek, maar in Londen stond bijvoorbeeld de pianomuziek centraal en in Italiaanse steden de opera. Wel was de Weense concertcultuur het meest vitaal, omdat deze stad minder dan veel andere steden werd blootgesteld aan de oorlogen van die tijd. Daarom trok deze stad componisten als Beethoven aan. In andere steden waren in die tijd weer andere componisten bekend. Aan de ene kant waren Haydn, Mozart en Beethoven dus niet echt Europese Klassieken, maar Duitse componisten. Aan de andere kant wilde men met de term uitdrukken dat hun muziek tijdloos is. Hun muziek is de eerste muziek in de geschiedenis die onafgebroken werd uitgevoerd en niet stopte na de dood van de componisten, en wat dat betreft kan de muziek dus zeker klassiek genoemd worden.

Lees verder

• Muziek in tijden van oorlog rond 1800