Klassieke componisten door de jaren heen - Barok

De barok wordt door velen gezien als de beginperiode van de klassieke muziek, en is tevens de langste periode. Ze begon in 1607, toen Claudio Monteverdi zijn L’Orfeo schreef, de allereerste echte opera en ze eindigde in 1750, het sterfjaar van Johann Sebastian Bach. De componisten uit deze periode die behandeld zullen worden zijn Monteverdi, Vivaldi, Scarlatti, Händel en Bach.

Monteverdi

De componist die zorgde voor het ontstaan van de barokperiode is Claudio Monteverdi. Hij is in Italië geboren in 1567 en hij overleed in 1643. Lange tijd zijn hij en zijn muziek vergeten, maar zijn muziek wordt nu weer veelvuldig uitgevoerd. Zijn meest bekende stuk is L’Orfeo. Dit is een opera gebaseerd op de Oud-Griekse mythe van Orpheus, die neerdaalde naar de onderwereld om zijn vrouw Eurydice terug te halen naar de bovenwereld uit de handen van de God van de onderwereld Hades. Het stuk is het eerste complete voorbeeld van een muzikaal drama, later ook wel opera genoemd, en staat voor vele vernieuwingen in de muziek: het is de eerste keer dat veelvuldig gebruik werd gemaakt van meerstemmigheid, en er werden 40 instrumenten gebruikt, een hoogtepunt voor die tijd!

Enige tijd later (1678-1741) was er Antonio Vivaldi. Hij was Italiaans violist, componist en priester. Hij is een van de meest productieve componisten ooit; hij schreef meer dan 200 vioolconcerten en 46 opera's! Ook Vivaldi’s muziek was erg vernieuwend. Over het algemeen was zijn muziek fris en helder, en zo wordt het nog steeds beschouwd. Dit weerspiegelt zijn persoonlijkheid, hij is vaak beschreven als een persoon die veel lol had in het componeren. Een groot verschil met de rest van de barokcomponisten is dat hij muziek schreef voor het grote publiek, en niet alleen voor de adel of de maatschappelijke elitecentraal. Centraal in zijn muziek stond de melodie, veelal gespeeld door de viool.

Het bekendste stuk van Vivaldi is een set van vier vioolconcerten: zijn Le quattro stagioni (de vier jaargetijden) uit 1725. Deze concerten zijn typisch Vivaldi: mooie, vaak vrolijke melodieën gespeeld door de viool, begeleid door nog een viool, een altviool en een cello, gedubbeld door een orgel of klavecimbel als basso continuo, de begeleidingsintrumenten van die tijd. De vorm per concert is simpel. Ze bestaan elk uit drie delen: eerst een Allegro (snelle tempoaanduiding), vervolgens een langzaam deel, vaak somber, en tot slot weer een snel deel. Erg symmetrisch dus, wat typisch is voor de heldere stijl van Vivaldi. Deze vorm is inspiratie geweest voor honderden latere concerten van onder andere Mozart, Beethoven en Chopin! In zijn late leven werd Vivaldi's muziek niet meer gewaardeerd: de smaak van het publiek was veranderd. Helaas stierf hij hierdoor een sombere dood in armoede. Pas in de vorige eeuw werd zijn muziek weer herontdekt!

Scarlatti

De componist die nu nog veel door pianisten wordt gespeeld, doordat hij weer zeer bekend is geworden door 20e-eeuwse meesterpianisten als o.a. Vladimir Horowitz, Ivo Pogorelich en Sviatoslav Richter is Domenico Scarlatti. Hij is geboren in 1685 in Napels en overleed in 1757 in Madrid. Hij heeft net als Vivaldi gigantisch veel muziek geschreven, waarvan zijn meer dan 560 sonates voor klavier het bekendst zijn. Hoewel ze geschreven zijn voor de klavecimbel worden ze tegenwoordig veelal op de moderne piano gespeeld. Opvallend is dat we nog niet weten hoeveel sonates hij precies geschreven heeft. Het zijn er minstens 560, maar zouden er veel meer kunnen zijn. Scarlatti-sonates hebben duidelijke vormen en structuren:

• Elke sonate bestaat uit slechts één deel
• Elke sonate is opgedeeld in twee helften
• Beide helften worden over het algemeen herhaald.
• Er is een duidelijke melodie, waarop in de tweede helft vaak op wordt gevarieerd
• Het zijn vaak technisch moeilijke stukken.

Scarlatti is een van de componisten die het minst invloed hebben gehad op de muziek. Hij werd net als Scarlatti snel vergeten, maar is door zijn sonates in de twintigste eeuw weer erg geliefd gewraakt.

Händel

Waarschijnlijk was, naast Bach, de meest invloedrijke componist van de barokperiode Georg Friedrich Händel(1685-1759). Zijn muziek was geliefd en werd veel gespeeld door latere componisten als Mozart, Beethoven, Haydn en Liszt. Vanaf het begin van zijn leven was duidelijk dat hij erg geïnteresseerd was door muziek, maar zijn vader wilde dat hij rechten ging studeren en verbood Georg ooit een muziekinstrument aan te raken. Echter lukte het de kleine jongen een klein klavichord naar de bovenste kamer van het huis te smokkelen, waarop hij oefende als zijn ouders sliepen. Händel schreef 42 opera's, 29 oratoria en erg veel andere cantates, concerten, losse aria's en stukken kamermuziek. Net als veel andere barokcomponisten kreeg hij in de tweede helft van de vorige eeuw een gigantische boost in populariteit. Hij is in onze tijd weer erg populair: iedereen kent zijn “Hallelujah” uit zijn oratorium “Messiah”. Door Händel werden verschillende nieuwe instrumenten gebruikt zoals de harp, de klarinet en de hoorn, die allen later een belangrijk onderdeel zouden worden van het symfonieorkest. Door het grote publiek is Händel nooit helemaal tot zijn volle recht gewaardeerd; altijd werd hij overschaduwd door Bach. Door zijn medecomponisten echter wel. Hij overleed op 74-jarige leeftijd in Londen.

Bach

Veruit de meest bekende barokcomponist is tot op de dag van vandaag Johann Sebastian Bach. Hij is geboren in 1685 en overleed in 1750, wat het einde markeert van de barokperiode. Bach is misschien wel de componist van wie nu nog de meeste werken gespeeld worden: elk jaar met Pasen wordt zijn Johannes-Passion opgevoerd, voor elke klassiek pianist is het een must om zijn preludes en fuga's te kennen, hij schreef “de kunst van de fuga”, de ongelooflijk gecompliceerde “Golberg variaties”, en het orgelthema uit zijn “Toccata en fuga in d mineur” kennen we allemaal uit verscheidene tekenfilms. Hij was van zijn tijd de meester van de improvisatie, en er wordt over hem gezegd dat hij passages op het orgel schreef en speelde, die zelfs voor de beste organisten van die tijd onspeelbaar waren. Bach's succes komt mede door zijn opvoeding. Zijn hele familie was muzikaal en hij begon vroeg met het schrijven, spelen en bestuderen van muziek. Hij is dus altijd gestimuleerd om componist te worden. Hij had de middelen, het talent, en hij vond het erg leuk; een gouden combinatie!

Bach's stijl is erg herkenbaar. Als je zijn muziek op het simpelst verklaart is het vaak slechts een thema, dat in verschillende toonsoorten en vormen wordt herhaald. Hij was de voornamelijk de meester van de fuga. Zijn 'die Kunst der Fuge' bestaat uit twaalf fuga's en twee canons, allen gebaseerd op hetzelfde thema, en zijn 'das Wohltemperierte Klavier' bestaat uit 48 preludes en 48 bijhorende fuga's. De harmonieën zijn vaak eenvoudig, en het contrapunt speelt een zeer grote rol. Verder schreef Bach eindeloos veel cantates, aria's, variaties, suites, stukken kamermuziek, koralen en orgelstukken. Door Beethoven is Bach de vader van de harmonie genoemd, en door velen zelfs de vader van de muziek! Hij wordt ook nu nog (vooral nu!) geprezen om zijn kennis van theorie, perfectie in de fugatische kunst, en de gigantische indruk die hij op de muziek heeft achtergelaten. Zonder Bach zou alle latere muziek niet zijn wie zij nu is.

De dood van Bach betekende de dood van de laatste grote barokcomponist en daarmee het begin van een nieuwe periode: het classicisme. Natuurlijk is deze scheidslijn vaag: in de klassieke periode waren er nog componisten die in de barokstijl componeerden en de muziek van sommige barokcomponisten vertoonden al kenmerken van muziek uit het classicisme. Ergens moet echter de scheidslijn en waar anders dan bij de dood van de laatste grote barokcomponist?

Lees verder

• Klassieke componisten door de jaren heen - Classicisme