L. van Beethoven – Symfonie nr. 3

In 1802 en 1803 componeerde Ludwig van Beethoven zijn 3e symfonie, ook wel Eroïca genoemd. Deze symfonie zegt veel over de connectie van Beethoven met Napoleon. Het is een symfonie met veel verschillende en extreme gevoelens, waardoor het Romantische trekken heeft. Daardoor is het een revolutionaire symfonie, passend bij de tijd waarin het gecomponeerd is.

Beethoven en Napoleon

Beethoven heeft de politieke gebeurtenissen in zijn tijd, als belangrijkste de Franse revolutie en de heerschappij van Napoleon, nauwlettend gevolgd. Hij heeft goed duidelijk gemaakt dat hij de idealen van de Franse revolutie aanhing: vrijheid, gelijkheid en broederschap. Dat betekende echter niet dat hij niets met de adel te maken wilde hebben. Integendeel, hij had veel adellijke beschermheren. Beethoven dacht dat Napoleon de idealen van de Franse revolutie waar zou maken; hij vereerde Napoleon. Beethoven schreef heftige muziek (mensen in zijn tijd vonden het soms te heftig) waar je aspecten van het leven in een tijd van oorlog in terug hoort. Als de Fransen Wenen bestookten met kanongebulder, trok Beethoven zich vaak terug om te componeren.

Soms wordt er een vergelijking gemaakt tussen Beethoven en Napoleon. Norbert Loeser heeft het in zijn boek ‘Beethoven’ bijvoorbeeld meerdere keren over de overeenkomsten tussen hen. Zoals Napoleon bijna heel Europa veroverde, veroverde Beethoven het hele rijk der muziek. De overwinning van Beethoven was echter duurzamer en met minder offers betaald dan de overwinningen van de Franse keizer. Ook hadden ze beide een heroïeke houding. Allebei begonnen ze klein en werkten zich op tot een periode van grote roem. Maar hun leven eindigt eenzaam. Beethoven was aan het einde van zijn leven doof en ziek en kon op het laatst niet meer werken. Napoleon stierf op St. Helena, afgesloten van de buitenwereld. Ze eindigden volgens Loeser zoals ze ook begonnen zijn, een gesloten cirkel.

Eroïca

De 3e symfonie wordt ook wel de ‘Eroïca’ genoemd. Beethoven begon er al aan in 1802 en voltooide het in de tweede helft van 1803. Pas in de tweede helft van 1804 wordt het stuk voor het eerst uitgevoerd. Het is een heroïeke symfonie en Norbert Loeser noemt het een dubbelportret van Beethoven en Bonaparte, de machtigste mensen en grootste helden van hun tijd. Beethoven zag in Napoleon de belichaming van de idealen van de revolutie. Hij dacht dat Napoleon het gedachtegoed van de revolutie in concrete daden om zou zetten. De 3e symfonie is oorspronkelijk dan ook opgedragen geweest aan Napoleon met de ondertitel: ‘Sinfonia Grande, intitolata Bonaparte’. Maar in 1804 kwam het keerpunt voor Beethoven. Napoleon kroonde zichzelf tot keizer en werd zo een alleenheerser. Beethoven hoorde dit en werd woedend. Hij voelde zich verraden door zijn held. Volgens zijn leerling Ferdinand Ries riep hij uit: 'Nu zal ook hij alle mensenrechten met voeten treden, zich slechts aan zijn eigen ambitie overgeven, hij zal zichzelf boven anderen verheffen, een tiran worden'. Hij verscheurde vervolgens de titelpagina met de opdracht en maakte ervan: ‘Sinfonia Eroica, composta per festeggiare il sovvenire di un grand’ Uomo’ (Heroïsche symfonie, gecomponeerd om de herinnering te vieren aan een groot Man). De Symfonie is daarmee opgedragen aan de Ideale Held - een Romantisch idee.

In een ander exemplaar van de Eroïca, een kopie, zijn de woorden ‘Intitulata Bonaparte’ zo hard doorgekrast dat er een gat in het papier is achtergebleven. Hieronder schreef Beethoven later echter weer met potlood ‘Geschrieben auf Bonaparte’. Drie maanden later schreef hij naar de uitgeverij Breitkopf & Härtel dat de symfonie eigenlijk ‘Bonaparte’ getiteld is. Aan het woord ‘eigenlijk’ zie je dat Beethoven de symfonie nog steeds associeerde met Napoleon, ondanks zijn woede over het feit dat Napoleon zichzelf tot keizer kroonde, maar niet wilde dat het zo werd uitgegeven. Uiteindelijk droeg Beethoven de symfonie op aan zijn beschermheer vorst Lobkowitz, in wiens paleis ook de première was.

Bezetting

Deze symfonie is geschreven voor:

• 2 fluiten
• 2 hobo’s
• 2 klarinetten (in Bes)
• 2 fagotten
• 3 hoorns (in Es en C)
• 2 trompetten (in Es en C)
• pauken
• strijkers

Structuur

De derde symfonie van Beethoven heeft 4 delen:

1. Allegro con brio
2. Marcia funebre: Adagio assai
3. Scherzo: Allegro vivace
4. Finale: Allegro molto

Het eerste deel is snel en vurig. Het tweede deel van een symfonie is gewoonlijk een langzaam deel, maar hier vervangt Beethoven dat door een treurmars. Bij de tijd van oorlog en revolutie waarin Beethoven leefde, hoorde muziek als treurmarsen en hymnes, dat was de context van Beethoven. Voor het tweede deel van deze symfonie werd Beethoven geïnspireerd door de Marche lugubre, een bekende treurmars van François-Joseph Gossec die vaak werd gebruikt bij belangrijke begrafenissen. Het derde deel van een symfonie was een dansvorm. Eerst was dat een Menuet, maar Beethoven verving het door het snellere Scherzo. De finale is weer een snel deel, sneller dan het eerste deel. Het is een thema met variaties.
De symfonie duurt gemiddeld ongeveer 50 minuten.