Spirituals: Afrikaanse invloeden in Amerikaanse gospel songs

Welke Afrikaanse invloeden zijn nog te herkennen in de spirituals die ontstonden onder de zwarte Amerikanen? Waarom wisselden in de 19e eeuw de slaven hun eigen religie in voor het christendom? Wat was de rol van zang en dans in het harde leven van de zwarte slaven op de plantages? Hoe zit het met elementen als 'Call and response', spontane improvisatie, herhalingen, pentatoniek en polyritmiek, evenals blue notes die zo kenmerkend zijn voor spirituals?

Verbod van de eigen Afrikaanse religies tijdens de periode van slavernij in de Verenigde Staten

Tijdens de slavernijperiode in Amerika probeerde de heersende klasse systematisch, met behulp van allerlei verboden, de slaven hun eigen talen, religies en cultuur te doen vergeten. In het algemeen kregen de slaven het christendom opgedrongen.

Op het eerste gezicht lijkt het vreemd dat de slaven, die in Afrika nog het meergodendom aanhingen, zich aangetrokken voelden tot de monotheïstische religie van degenen die hen als slaven hielden. Vermoedelijk lag de aantrekkingskracht in het feit dat de kernwaarden van het christendom in grote lijnen overeen kwamen met de kernwaarden van hun oorspronkelijke religie die ze eerder in Afrika beleden. Zo werd bijvoorbeeld in beide religies de nadruk gelegd op het belang van het geloof bij het overwinnen van moeilijke situaties.

Uiteindelijk ontstonden er op den duur eigen zwarte kerken waarin de Afrikaanse religie was vermengd met en opgegaan in de christelijke leer. In de (christelijke) gospel songs van de gelovigen bleven nog invloeden uit het verleden doorklinken.

Zingen en dansen in het dagelijks leven

Muziek, (extatische) dans en gezang waren onlosmakelijk verbonden met het dagelijks leven in Afrika. In de Verenigde Staten wilden de slaven dat voortzetten. Net als eerder in Afrika pleegden de vroege Afrikaanse slaven bijeen te komen om elkaar te vertellen over hun dagelijks leven, om hun geloof te belijden en hun voorouders te vereren met muziek en dans.

Omdat het hen verboden was om muziekinstrumenten te bespelen, bleven zingen en dansen over. Omdat ze hun eigen godsdienst niet meer mochten belijden en evenmin hun eigen taal mochten spreken en het hun bovendien verboden was om hun religieuze, extatische dansen uit te voeren, moesten ze op zoek naar activiteiten die wel waren toegestaan.

De overgang van de Afrikaanse traditie naar het christendom verliep geleidelijk. Veel slaven herkenden in het christendom dezelfde kernbeginselen als die van hun eigen cultuur, te weten: de liefde voor de medemens en een gevoel voor rechtvaardigheid. Bovendien was er de overtuiging dat ‘Gods wil geschiede’.

Beurtzang in de vorm van 'call and response'

De christelijke gezangen en liederen die de slaven van de christelijke blanken hoorden, inspireerden hen tot het maken van hun eigen melodieën en teksten. Zo ontstonden de spirituals als bijzondere vorm van gospel songs. Deze liederen zongen ze met veel beweging en emotie in de hun vertrouwde Afrikaanse stijl van ‘call and response’ , een soort beurtzang tussen de (leken)voorganger/voorzanger en de gelovigen/het koor. Op de met verheven stem voorgedragen tekst van de voorganger reageerden de gelovigen dan met uitroepen zoals ‘Amen’ of ‘Oh Lord’ en met ritmisch handenklappen.

De overgang van prediking naar gezang verliep op die manier vloeiend. Toen muziekinstrumenten niet langer verboden waren, werd het gebruik van slaginstrumenten voor de begeleiding van het zingen populair. Tegenwoordig wordt ook wel piano voor de begeleiding van spirituals gebruikt.

Grote rol voor spontane improvisatie

De spirituals die op die manier spontaan en al improviserend ontstonden, werden vervolgens mondeling overgeleverd. Zo ontstonden er ook verschillende versies van een en hetzelfde lied. Deze liederen werden gezongen tijdens de arbeid, vandaar de term ‘worksongs’.

De functie van de herhaling in spirituals

De gebeurtenissen uit de Bijbel die ze van de blanken hoorden, werden door de zwarte slaven niet uitgebreid naverteld. In plaats daarvan werd de kern van een bepaalde Bijbelse gebeurtenis telkens weer herhaald. Bijvoorbeeld Joshua fit the battle of Jericho, and the walls came tumblin’ down.

Pentatonisch karakter van de muziek

Naast het sterk improvisatorische karakter, en herhalende karakter, valt in westerse oren ook de pentatoniek op. Een pentatonische toonladder heeft niet zoals de westerse toonladder zeven stamtonen, maar slechts vijf. Overigens, bijna alle muziek uit de hele wereld met uitzondering van de westerse muziek is pentatonisch. In wezen is de westerse toonladder van zeven tonen (of acht als we het octaaf meerekenen) de uitzondering.

In de loop van de tijd zijn in de spirituals ook typische majeur- en mineurkenmerken toegevoegd. Ook zijn de harmonieën steeds meer onder westerse invloed komen te staan.

Polyritmiek in de zang

Bijzonder voor de spirituals zijn ook muzikale elementen zoals polyritmiek. Bij een dergelijk ritme kunnen de verschillende stemmen een eigen teleenheid hebben. Zo kan de ene stem een melodie met drie tellen in de maat zingen en een andere stem tegelijkertijd een melodie met vier tellen in de maat.

Het zingen van blue notes

Ook het gebruik van de zogenaamde blue notes als expressiemiddel is kenmerkend voor de spirituals. Blue notes komen niet voor in de westerse toonladders. Een blue note is een noot die op een iets lagere toonhoogte dan de standaardhoogte voor die toon wordt gezongen of gespeeld.

Spirituals werden ook populair onder de blanken over de hele wereld

Opvallend is dat de oude spirituals in de loop van de tijd niet alleen onder de nazaten van de zwarte slaven in Amerika populair zijn gebleven, maar dat ook blanken die van gospel songs houden, graag spirituals zingen.

Lees verder

• Spirituals: zingen om te overleven
• Spirituals: symboliek en geheime boodschappen