Spirituals: zingen om te overleven

Wat zijn (neger)spirituals? Wat is de achtergrond van deze liederen over het harde leven van de slaven, maar vooral ook over hun hoop op bevrijding uit hun barre dagelijkse omstandigheden? Hoe werden deze liederen een manier om te overleven? Op welke manier kwamen de blanke Amerikanen in de negentiende eeuw in aanraking met deze zang van (voormalige) slaven? En wat was de bijzondere rol van de Fisk University daarbij? Zijn spirituals vooral een uitdrukking van een christelijk geloof? Of liever nog meer een verdekte vorm van sociaal-politiek protest tegen het gebrek aan burgerrechten in een tijd dat een openlijk protest niet tot de mogelijkheden behoorde?

Wat zijn spirituals?

Spirituals zijn swingende, christelijk geïnspireerde liederen op eenvoudige tekst. Deze spirituals ontstonden in de Noord-Amerika, in de tijd dat de slavernij nog niet was afgeschaft. Het zijn de worksongs van de uit Afrika afkomstige zwarte slaven. Deze spirituals worden dan ook vaak nog ‘negrospirituals’ genoemd, ook al worden ze tegenwoordig graag door mensen van verschillende afkomst gezongen.

Van oorsprong werden deze songs a capella, dus zonder gebruik van muziekinstrumenten, gezongen. Er was sprake van een bijzondere beurtzang ('call and response') tussen voorzanger en een meerstemmig koor. Uit deze spirituals is later de blues en de gospelmuziek ontstaan.

De term spiritual

De term ‘spiritual’ is een verkorting van ‘spiritual song’, een term die van oudsher zowel in zwarte als blanke christelijke gemeenschappen werd gebruikt. Om de spirituals met hun wortels in de slavernij te onderscheiden van de andere geestelijke liederen, kwam de term ‘negro spiritual’ of ‘negerspiritual’ in zwang.

Nog weer later wordt het meer en meer gebruikelijk om te spreken van ‘spirituals’, zonder toevoeging van ‘neger’, omdat deze liederen ook weerklank zijn gaan vormen bij de blanke bevolking. En bovendien zijn de spirituals later, toen ook de christelijke blanken deze liederen zijn gaan zingen, steeds meer Europees-Amerikaanse muzikale elementen zijn gaan bevatten. Tegenwoordig behoort een aantal spirituals een min of meer vast deel uit van de liederen die bij het kampvuur worden gezongen.

Kennismaking van de blanken met de spirituals

Omdat het leven van de zwarten en de blanken in Amerika op een groot aantal gebieden gescheiden verliep, kwamen de blanken zelden of nooit in aanraking met de spirituals.

De blanken maakten voor het eerst kennis met deze muziek nadat de Fisk University in Nashville (Tennessee) vanaf 1850 zwarte studenten op pad stuurde om door middel van het zingen van spirituals geld op te halen voor de noodlijdende universiteit. In 1872 werden hun liederen voor het eerst gepubliceerd in een boek met als titel Jubilee Songs as Sung by the Jubilee Singers of Fisk University. Dat boek hielp de populariteit van de spirituals verder vergroten. Een andere belangrijke vroege collectie met de teksten van spirituals is Slave Songs of the United States van William Francis Allen, Charles Pickard Ware, en Lucy McKim Garrison (1867).

Noord-Amerika als bakermat van de spirituals

In het begin van de zeventiende eeuw werd in de Britse koloniën de slavernij ingevoerd. Na de barre scheepsreis van Afrika naar Noord-Amerika waarbij veel slaven het leven lieten, werden ze in de Verenigde Staten op de plantages tewerkgesteld. Daar moesten ze werken en leven onder mensonterende omstandigheden. Het duurde het tot ver in de negentiende eeuw voordat er een einde kwam aan de slavernij. Pas in 1865 werd de slavernij daar door middel van een grondwetswijziging definitief afgeschaft.

Qua structuur van de liederen en qua klank en ritme is het duidelijk dat de spirituals hun wortels in Afrika hebben. Maar het unieke eraan is dat deze muziek is ontstaan onder de zwarte bevolking tijdens de slavernijperiode in de Noord-Amerika.

Deze liederen over het harde leven en de hoop op verlossing zijn een mengvorm van enerzijds de Afrikaanse traditionele muziek en anderzijds de religieuze muziek van de blanke christelijke Amerikanen (de uit Europa afkomstige psalmen en gezangen).

Opvallend genoeg deed een vergelijkbare ontwikkeling zich niet voor in andere landen van de wereld, en evenmin in het Caraïbisch gebied of in Zuid-Amerika.

Spirituals als uitdrukking van christelijk geloof of van sociaal-politiek protest?

De spirituals vormden in de eerste plaats een uitdrukking van het christelijk geloof en de daarbij behorende hoop op verlossing van alle aardse ellende.

Maar sommige spirituals hebben mogelijk deels ook gediend als sociaal-politiek protest. Sommige spirituals zijn ook nog in de twintigste eeuw, na de afschaffing van de slavernij ontstaan. Sommige spirituals hebben er in de loop van de tijd nieuwe coupletten bij gekregen.

Denk voor een bedekte (!) vorm van protest bijvoorbeeld aan The Gospel Train Is Coming (oorspronkelijk uit 1863), waarin het koor onder andere zingt:
The fare is cheap and all can go
The rich and poor are there
No second class aboard this train
No difference in the fare

Vergelijk dit met de historische feiten dat de zwarten niet in dezelfde coupés als blanken, maar in afzonderlijke coupés moesten reizen. Gezien het vaak zeer lage inkomen, was het reizen per trein voor de zwarten duur.

Het zingen van spirituals vormde in de jaren 50 en 60 van de 20e eeuw een belangrijke functie bij de burgerrechtenbeweging van Martin Luther King (die overleed in 1968 nadat op hem een moordaanslag was gepleegd).

Lees verder

• Spirituals: Afrikaanse invloeden in Amerikaanse gospel songs
• Spirituals: symboliek en geheime boodschappen