Nu nog cd's van componiste Elizabeth Jacquet uit de 17e eeuw

Het kindsterretje of wonderkind Elizabeth Jacquet de la Guerre, een vrouwelijke componist uit de 17e eeuw, dankte haar beroemdheid en vermoedelijk haar ondergang aan Lodewijk XIV, de Zonnekoning van Frankrijk. Of was er toch een vrouw in het spel? De koningin, de vrouw van Lodewijk de Veertiende? Volgens Tijl Beckand, presentator van het klassieke muziekprogramma ‘De Tiende van Tijl’, zijn veel vrouwelijke componisten en hun composities vergeten doordat hun vaders en/of echtgenoten hen noodzaakten op te houden met musiceren en componeren of hen naar de marge verdreven. Hoe verging het de componist Elizabeth Claude Jacquet de la Guerre?

Het leven van componiste Élizabeth Claude Jacquet de la Guerre

De jeugd van deze vrouwelijke componist uit de 17e eeuw

Élizabeth Claude Jacquet werd geboren in 1665 in Parijs. Zij stamde uit een adellijke, muzikale familie. Haar vader was organist en bouwer van klavecimbels. Van de vier kinderen uit het gezin Jacquet was Élizabeth de meest muzikale. Haar eerste muzieklessen kreeg ze van haar vader, net zoals dat bij Clara Schumann-Wieck het geval was.

Al jong maakte ze haar debuut aan het hof van de Zonnekoning in Versailles. Zij mocht in zijn ´vakantiehuis´, een waar paleis, voorspelen. Ze was toen nog maar vijf jaar, een wonderkind dus. Lodewijk XIV omringde zich met artiesten en geleerden. Hij was gesteld op kunst en mooie voorwerpen en had geld in overvloed om kunst en wetenschap te subsidiëren.

Het talent van Élizabeth werd onderkend. Men noemde haar inderdaad een wonderkind. Zij speelde klavecimbel, blokfluit en gamba. Bovendien kon zij goed zingen. Zij componeerde al vroeg zelf muziekstukken. Moeilijke bladmuziek las zij in een oogopslag en moeiteloos kon zij een muziekstuk transponeren; dat wil zeggen: in een andere toonsoort zingen of spelen.

Eenmaal erkend als jong talent, kreeg zij een 'vaste aanstelling' aan het hof om zich muzikaal verder te kunnen ontwikkelen en daar haar school af te maken. Mede onder invloed van Markiezin en gouvernante Madame de Montespan, minnares van de Zonnekoning. Ook de latere koningin Madame de Maintenon ondersteunde haar in het begin van haar carrière.

De door haar gecomponeerde muziekstukken droeg zij, op één uitzondering na, op aan haar beschermheer Lodewijk XIV.
In die tijd was dat heel gebruikelijk. In een brieffragment verklaart Élsiabeth C. Jacquet dat zij dit doet uit dankbaarheid. Maar dankbaarheid zal niet de enige reden geweest zijn. Het was essentieel om zo in de gunst van de koning te komen en blijven.
Met een gebrek aan emancipatie had dat niets te maken. Zo droeg bijvoorbeeld ook Perrault, auteur van ´De sprookjes van moeder de Gans´, zijn literaire werk op aan de Zonnekoning.

De volwassen componiste Elizabeth Jacquet, haar composities en haar stijl

Helaas zijn alle vroege werken van Élizabeth Jacquet van voor 1680 verloren gegaan. Toen zij in 1684 trouwde met M. de la Guerre, die organist was, verliet zij Versailles en ging zij met haar echtgenoot weer in de hoofdstad Parijs wonen. Haar banden met Lodewijk de Veertiende en haar overige contacten met het hof, bleven behouden. Voor al haar muziekcomposities geldt dat er hoorbaar invloeden zijn van de in die tijd ook beroemde componist Jean-Baptiste Lully. Kenmerkend voor haar muziekstukken zijn daarnaast invloeden uit de Italiaanse muziek van de 17e eeuw.

Klavecimbel-composities van Jacquet

In 1687 publiceerde Elizabeth haar eerste werken voor klavecimbel. In 1707 de tweede serie composities. In Frankrijk waren deze muziekstukken voor klavecimbel een unicum. Gelukkig voor ons zijn zij bewaard gebleven. Ook vandaag de dag nog kunt u haar klavecimbel suites beluisteren. Op de site van last.fm kunt u wat van haar muziekstukken beluisteren.

Als deze muziek u bevalt dan kunt u via Bol.com gemakkelijk enige cd’s bestellen van haar muziek. Zoekt u dan op ‘Jacquet de la Guerre’.

De door Elizabeth Jacquet gecomponeerde, tragische opera Céphale et Procris (1694)

Jacquet leverde, naar de maatstaven van haar tijd, een bijna bovenmenselijke prestatie. Namelijk als vrouw een opera schrijven. Realiseert u zich dat de emancipatie nog lang niet 'ontdekt' was. Haar opera eindigt opvallend genoeg met stille, tere muziek. Dit in tegenstelling tot de opera’s uit haar tijd die door mannen waren gecomponeerd. Deze werken eindigen in een overvloedige, volumineuze klanken.

Tegelijkertijd werd deze grootse prestatie, tragisch genoeg, de ondergang van haar muzikale carrière aan het hof van de Zonnekoning. Want bij de zesde uitvoering van deze opera bleef Lodewijk XIV weg! En uit de gunst geraken bij de koning, betekende in die tijd het einde van een glansrijke carrière. Heeft Tijl van Beckand- in zijn Tiende van Tijl- dan gelijk, als hij stelt dat ook in dit geval een man de ondergang van deze vrouwelijke componiste betekende? Je zou zeggen ‘ja’, gezien het feit dat het wegblijven als luisteraar door Louis Quatorze, een punt zette achter haar muziekloopbaan. Maar waarom bleef de koning eigenlijk weg? Vond hij haar muziek niet mooi of...

Fragmenten uit deze opera kunt u beluisteren via een muziekbibliotheek, www.musico.nl/bibliotheek, die cd's uitleent via internet.
Dan kunt u zelf een oordeel vormen over de kwaliteit van haar opera over een Griekse, tragisch aflopende mythe.

Behalve dat het plot van de opera nogal ingewikkeld was, bleef Koning Lodewijk XIV weg omdat zijn vrouw vond dat opera’s getuigden van moreel verval! Dus was het in dit geval dan niet een vrouw die het 'ontslag' van Elizabeth Jacquet bezegelde? Je vraagt je wel af of de koningin ook andere opera’s, gecomponeerd door mannen, afkeurde. Of handelde de koningin misschien uit jaloezie, omdat het ging om een opera die door een zeer getalenteerde vrouw was geschreven? Of lag het aan de inhoud van de opera? Was de mythische inhoud zo verderfelijk?

De inhoud van de opera van Kephalus en Prokris, een Griekse mythe
Hoewel veel Griekse mythen uit de Griekse oudheid inhoudelijk nogal werden aangepast door latere componisten en schrijvers, moet dit ongeveer het ‘verderfelijke’ verhaal zijn geweest:

De Griekse godin van de Dageraad, Eos, ontvoert Kepahlus die met Prokris is getrouwd, omdat zij verliefd op hem is. Na verloop van tijd begint Kephalus echter weer te verlangen naar zijn vrouw Prokris en keert naar haar terug. Maar voor die tijd is Eos erin geslaagd Prokris te betichten van overspel. Kephalus twijfelt aan de huwelijkstrouw van zijn vrouw. Daarom vermomt hij zich als hij terugkeert en verleidt Prokris, die hem niet herkend heeft. Als Kephalus zijn vermomming aflegt, vlucht Prokris, beschaamd en boos. Na een verzoening begint nu Prokris op haar beurt te twijfelen aan de trouw van Kephalus. Om hem te bespieden volgt zij haar man een keer op een van zijn vele jachtpartijen. Als Kephalus geritsel hoort in de struiken, kijkt hij om, spant zijn boog en dood zonder dat te weten zijn eigen vrouw!

Een mythe dus over overspel, trouw en ontrouw. Verderfelijk? Of werd de koningin door deze opera heel sterk herinnerd aan de ontrouw van haar eigen man, koning Lodewijk XIV? Aan de Zonnekoning, een man van wie werd verteld dat hij 64 bastaardkinderen had? Of werd hier met twee maten gemeten?

We zullen er nu wel nooit meer achter komen hoe deze tragische opera precies het tragische einde van de carrière van Élizabeth Claude Jacquet de la Guerre heeft bezegeld.

Het latere volwassen leven van de vrouwelijke componiste Elizabeth Jacquet

Een jaar later, na het componeren en opvoeren van haar opera, sterft de zoon van Elizabeth in 1695.
Aan het einde van de 17e eeuw sterven ook haar vader en haar man. In 1717 trekt Elizabeth zich terug uit het openbare leven.
Op 7 juli 1729 overlijdt deze te lang onbekend en onbelicht gebleven Franse vrouwelijke componist.

Conclusie

Gelukkig voor ons, en misschien postuum ook nog wel voor haar, heeft Tijl Beckand in de tweede serie van de AVRO Elizabeth Jacquet nu weer in het zonnetje gezet en haar alsnog een 'promotie' bezorgd.

Lees verder

• Vrouwelijke componiste en pianiste: Clara Schumann-Wieck
• Hildegard van Bingen, vrouw én componist, visionair, heilige