Muziek beoefenen als passie beïnvloedt het brein

Het gezamenlijk actief muziek beoefenen kan op vele manieren plaatsvinden. Het blijkt motiverend te werken. Er zijn maar liefst 600.000 mensen die gemotiveerd zijn om deel uit te maken van een koor. Bij sommigen is het zelfs passie geworden. Muziek blijkt de hersenwerking in velerlei opzichten positief te beïnvloeden.

Motivatie en passie om gezamenlijk muziek te beoefenen

Muziek is een breed begrip. Het wordt wel gedefinieerd als een georganiseerd geluid. Er wordt gebruik gemaakt van elementen als toonhoogte, ritme, geluidssterkte, dynamiek, klankkleur en textuur, maar ook van stilte. Men kan op verschillende wijzen met muziek in aanraking komen: als toehoorder of als actief beoefenaar. Het actief beoefenen van muziek kan als professional of als amateur, met of zonder instrumenten, solo of in groepsverband. Als we het bekijken voor actieve beoefenaars die in groepsverband zingen dan blijken maar liefst 600.000 mensen deel uit te maken van een amateur zangkoor.

Er kunnen verschillende motieven zijn om koorlid te zijn, zoals: met elkaar zingen is leuk, je ontwikkelt je zang, je bent even uit de dagelijkse beslommeringen, je hebt contact met anderen. Hoe dan ook, mensen die lid zijn van een koor, doen dit vanuit een bepaalde motivatie. De motivatie kan zo sterk worden dat het kan overgaan in passie. Er is dan een groot verlangen om deel uit te maken van een koor, men zet er veel voor opzij. (1) Dat er af en toe ook van frustratie sprake is, neemt men op de koop toe. Frustratie kan ontstaan door bijvoorbeeld moeilijke zangstukken en/of bijeenkomsten die - om een of andere reden - niet altijd plezierig zijn.

Hoe beïnvloedt het gezamenlijk beoefenen van muziek het brein?

Hersenen verouderen minder snel

Je bent even uit de dagelijkse beslommeringen zoals gezin, werk, studie. Tijdens het zingen kun je je volledig concentreren, je gaat dan op in het moment, in het hier en nu. Je kunt je aandacht helemaal op het zangstuk, de dirigent en medekoorleden richten waardoor je even alle beslommeringen van het dagelijks leven vergeet. Deze vorm van concentratie staat bekend als mindfulness of aandachtsgerichtheid. Als het regelmatig wordt gedaan dan blijken hersenen minder snel te verouderen. (2)

Dopamine wordt aangemaakt: geeft plezierig gevoel

Het gezamenlijk zingen geeft plezierige gevoelens. Dat komt omdat in de hersenen het stofje dopamine wordt geproduceerd. Het stofje geeft op zichzelf al een prettig gevoel, maar doordat door dit stofje ook het hersengebied van de beloning (nucleus accumbens) activeert wordt het plezierige gevoel versterkt. (3)

Cortisol en oxytocine worden aangemaakt: geven een rustgevend gevoel

Door stress komt er adrenaline in de bloedbaan en hersenen waardoor vecht- of vluchtgedrag kan ontstaan. Door het gezamenlijk met muziek bezig zijn, daalt het adrenalineniveau en word je meer ontspannen. Ook bij persoonlijke problemen die stress veroorzaken kunnen koorleden een luisterend oor bieden. Daardoor kunnen de antistressstofjes cortisol en oxytocine actief worden wat een rustgevend gevoel kan geven. (4)

Overigens kunnen ook bij koren conflicten ontstaan, bijvoorbeeld als het in te studeren muziekstuk niet goed loopt of als er onenigheid ontstaat over het na te streven niveau of de keuze voor muziekstukken. Als de motivatie of passie echter groot genoeg is om met elkaar een oplossing te willen zoeken dan kunnen de frustraties tot een werkbare situatie worden teruggebracht. Problematisch wordt als het conflict te emotioneel wordt waardoor mensen het koor gaan verlaten. Zij hebben - vaak vanuit hun passie - een standpunt ingenomen dat geen compromis toestaat. De passie is dan negatief dwangmatig geworden. (5)

Tal van hersengebieden worden geactiveerd
Hersengebieden die geactiveerd worden zijn onder andere het emotiegebied, de prefrontale cortex en het lange termijn geheugengebied. In het emotiegebied komen gevoelens naar voren die bepaalde muziekstukken oproepen. Zo geven muziekstukken als het Slavenkoor, het Ave Maria bij sommige mensen sterke gevoelens.

De voorkant van de hersenen, de prefrontale cortex, wordt geactiveerd bij het inoefenen van muziekstukken. Het is het gebied waar je controle uitoefent op wat je moet doen, wanneer je moet beginnen met zingen en wanneer je moet stoppen (plannen). Een belangrijk onderdeel van de prefrontale cortex is het werkgeheugen. De volgorde van de te onthouden tekst en melodie wordt in het werkgeheugen klaargemaakt en doorgezonden naar het lange termijn geheugen. Hier sla je voor langere tijd op wat je moet zingen. Als je de opgeslagen stukken weer moet gebruiken dan haal je het via dit geheugen weer terug.

Hoe meer je zangstukken vanuit het geheugenkan zingen, dus uit het hoofd, hoe meer je je geheugengebieden activeert. Thuis inoefenen is sterk aan te raden het kan als aandachtstraining (mindfulness) worden gezien. Behalve het emotiegebied, de prefrontale cortex en de geheugengebieden zijn nog tal van hersengebieden actief bij het zingen. Bijvoorbeeld het motorische en spraakgebied. Hersencellen in al deze gebieden en verbindingen ertussen worden actief gebruikt. Hierdoor wordt voorkomen dat ze afsterven, want wat je niet gebruikt verdwijnt. Met andere woorden het activeren van deze gebieden door muziek zorgt ervoor dat ze niet vroegtijdig afsterven. Muziek beoefenen helpt mee om mentale achteruitgang af te remmen. Mensen die dementeren blijken veel baat bij muziek te hebben. (6)

Sociale contacten: invloed op meerdere hersengebieden en de verbindingen ertussen

Hersenonderzoek wijst uit dat sociale contacten belangrijk zijn voor het activeren van hersengebieden en de verbindingen ertussen. Behalve over muziek kan er ook over andere zaken (gezin, politiek, werk) worden gesproken. Belangrijk is dan ook voldoende ruimte te maken voor het met elkaar praten. Het activeert meer hersengebieden dan thuis alleen met bijv. sudoku's of kruiswoordraadsels bezig te zijn. Je wordt dan alleen beter in de vaardigheden die hier mee te maken hebben. (7)

Sterke persoonseigenschappen worden in het brein verankerd

Het deel uitmaken van een koor vraagt van de leden om regelmatig aanwezig te zijn om tot goede resultaten te komen. Het vraagt van de leden doorzettingsvermogen en zelfdiscipline. Het zijn belangrijke persoonseigenschappen die in het brein worden verankerd. Koren waarbij het plezier voorop staat en ook wordt gepresteerd, maar dat hoeft niet op hoog niveau, hebben een positieve invloed op het zelfvertrouwen. (8, 9, 10)