Renaissancecomponist Lupus Hellinck

In de renaissance werd door componisten uit de Nederlanden prachtige muziek gemaakt, waarin de componist maar ook de muzikanten hun eigenheid konden leggen en vinden. En dat is iets dat we ook in onze moderne wereld kunnen herkennen. Lupus Hellinck was een van de renaissancecomponisten, een belangrijke vertegenwoordiging van de polyfonie.

Grijs verleden

Pas bij het concilie van Trente in 1616 werd door de paus verordonneerd dat de kerken registers moesten bijhouden van doop, huwelijk of overlijden. Het zou dan nog tientallen jaren duren voor die regelgeving in de praktijk ingang vond. Vóór 1616 werden deze persoonlijke gegevens voor het gewone volk niet bijgehouden, hoogstens van mensen van adellijke afkomst of anderszins belangrijke figuren. Ook de overheid hield zich niet bezig met archiveren van persoonsgegevens. Dat betekent dat we van veel mensen geen officiële geboortedatum hebben of iets dergelijks, tenzij iemand op latere leeftijd zo belangrijk werd dat zijn verrichtingen wel genoteerd werden. Dan gaat het om kunstwerken, boekhoudingen van opdrachtgevers, zoals steden, heersers of geestelijken. Uit dit soort ‘latere notities’ zijn eventuele belangrijke data uit de jeugd af te leiden. Dat geldt allemaal ook voor Wulfaert Hellinck, vermoedelijk geboren in Axel, in de Zuidelijke Nederlanden, omtrent 1493 of 1494. In 1506 duikt zijn naam op in de archieven, op 24 maart van dat jaar is hij koorknaap van de Brugse Sint-Donaaskerk, waar hij in 1511 vertrekt om elders zijn studie te vervolgen. Zijn voornaam Wulfaert is, zoals bij veel bekende personen in deze tijd, later verlatijnst tot Lupus, en hij is dus vooral onder de naam Lupus Hellinck bekend geworden.

Loopbaan van Lupus Hellinck

In 1518 was Lupus in dienst bij Sigismondo d'Este in Ferrara. De achternaam van Lupus ontbreekt hier in de archieven, maar volgens onderzoekers is het waarschijnlijk dat het hier om Lupus Hellinck ging. Ferrara is ook de geboorteplaats van Girolamo Savonarola die protestantse sympathieën had. In Ferrara werden enkele werken geschreven die door Savonarola zijn beïnvloed. Hellinck duikt vervolgens op in de archieven van Rome op in 1518. Hier wordt zijn leeftijd genoemd, 24 jaar, waarmee we hebben kunnen terugrekenen naar zijn vermoedelijke geboortejaar.

In 1518 was Hellinck verbonden aan de hofhouding van paus Leo X, en in datzelfde jaar wordt hij tot priester gewijd. In 1519 is hij weer in Brugge, eerst weer in de Sint-Donaaskerk, later als succentor (degene die ’als tweede zingt’) in de Onze-Lieve-Vrouwenkerk en daarna hetzelfde in de Sint-Donaaskerk. Het was de tijd van de reformatie. Hoewel Hellinck sympathieën had voor de reformatorische beweging is hij toch zijn hele leven als katholiek actief geweest. Op 14 januari 1541 overlijdt Hellinck, nog betrekkelijk jong, waarschijnlijk in Gent.

Muziek

Lupus Hellinck schreef diverse soorten muziek. Net als bij veel tijdgenoten ging het om missen, motetten, koralen, Franse chansons en Nederlandse liederen. De missen die hij schreef maakten gebruik van de parodietechniek, wat overigens niets met humor te maken heeft. In een parodiemis worden polyfone fragmenten gebruikt en voorzien van nieuwe stemmen. Hellinck maakte veel gebruik van polyfonie. De hierin gebruikte meerstemmigheid bestaat uit meerdere melodieën tegelijk, waarbij alle stemmen even belangrijk zijn. Er is dus niet zoiets als een hoofdmelodie.

Protestantse sympathieën

In de motetten die door Hellinck in Ferrara werden geschreven vinden hedendaagse onderzoekers aanwijzingen dat Hellinck, alhoewel zijn hele leven katholiek gebleven, wel bepaalde sympathieën had voor de nieuwe protestante bewegingen. Drie van de door hem geschreven motetten zijn vermoedelijk gecreëerd onder invloed van geschriften die door Girolamo Savonarola, een bekende martelaar-hervormer uit die tijd. Het gaat om twee beschouwingen, Tristitia obsedit me en Infelix ego over de psalmen 30 en 50.

Werk van Lupus Hellinck

Hieronder staan werken van Lupus Hellinck op een rijtje:

missen

• Missa Christus resurgens
• Missa Confitemini Domino
• Missa Ego sum qui sum
• Missa Jam non dicam vos servos
• Missa In te Domine speravi
• Missa Intemerata virgo
• Missa Mater Patris
• Missa Panis quem ego dabo
• Missa Peccata mea
• Missa Surge propera amica
• Missa Surrexit pastor bonus
• Missa Veni sponsa Christi
• Missa Virgo mater salvatoris
• Domine Deus agnus Dei
• Domine fili unigenite

Motetten

• Beati omnes qui timent Dominum
• Cursu festa dies sydereo
• Ego sum panis vitae
• Hodiernae lux diei
• In te Domine speravi
• Joannes Jesu Christo
• Laetetur omne saeculum
• Mane surgens Jacob
• Ne projicias me
• O veneranda martyrum
• Panis quem ego dabo
• Pater noster
• Primo die Sabbatorum
• Qui confidunt in Domino
• Usquequo Domine oblivisceris me

Koralen

• Ach, Vater unser, der du bist
• Aus tiefer Not schrei ich zu dir
• Capitan Herre Gott
• Christ lag in Todesbanden
• Durch Adams Fall ist ganz verderbt
• Ein feste Burg ist unser Gott
• Frölich wollen wir Halleluia singen
• Mensch, wilt du leben seliglich
• Mit Fried und Freud ich fahr dahin
• Wohl dem, der in Gottes Furchte steht

Chansons

• Comme l'aymant
• Honneur sans plus
• Nouvel amour le mien cueur
• O Attropoz viens bien tost
• Quand l’amitié
• Vostre beaulté plaisant et lyé

Nederlandstalige liederen

• Aenhoert al myn geclach
• Compt alle voort by twee by drye
• Ianne moye al claer
• Nieuwe almanack ende pronosticatie

De laatste drie lederen zijn postuum opgenomen in twee muziekbundels die collega componist en muziekuitgever Tielman Susato in 1551 uitgaf: 'twee Musyck boexkens’. De liederen in deze bundels staan op Nederlandse tekst, en dat geldt dus ook voor de drie werken van Hellinck.