50 jaar NPO 3FM in 2015 (voorheen Radio 3FM en Hilversum 3)

De publieke zender NPO 3FM staat de hele maand oktober 2015 in het teken van de 50ste verjaardag. De zender begint in 1965 onder de naam Hilversum 3 met een allegaartje aan muziekgenres en legt het aanvankelijk af tegen het populaire Radio Veronica. Doordat in de jaren negentig wordt overgestapt op horizontale programmering kan 3FM met succes de strijd aangaan met nieuwe commerciële radiostations. Vanaf 2004 wint de zender aan populariteit door de jaarlijkse Serious Request-hulpacties. Op maandag 11 oktober 1965 wordt de Nederlandse publieke radiozender Hilversum 3 officieel geopend door toenmalig PvdA-minister Vrolijk van Cultuur met de woorden ‘lichte muziek ter begeleiding van uw dagelijkse bezigheden uitgezonden tijdens de werkuren’. De publieke radiozender is enerzijds opgericht om een antwoord te hebben op de illegale, zeer populaire zeezender Radio Veronica en anderzijds vanwege de bandbreedte die na de komst van Hilversum 1 en 2 over was en gevuld moest worden.

In 50 jaar van Hilversum 3 naar NPO 3FM

In de 50 jaar van zijn bestaan heeft NPO 3FM tussen 1965 en 2015 een aantal naamsveranderingen ondergaan:

• Hilversum 3 (vanaf de oprichtingsdatum 11 oktober 1965 tot november 1985);
• Radio 3 (van december 1985 tot 1994);
• Radio 3FM (van 1994 tot 2003);
• 3FM (van 2003 tot 18 augustus 2014);
• NPO 3FM (vanaf 19 augustus 2014).

De afkorting NPO (de stichting Nederlandse Publieke Omroep) wordt in augustus 2014 in het kader van de herkenbaarheid toegevoegd aan de namen van alle publieke radio- en televisiezenders.

Een mengelmoes

In de eerste jaren is de zender alleen overdag te horen, van 09.00 tot 18.00 uur. De vier omroepen die de negen uren per dag vullen zijn AVRO, KRO, NCRV en VARA. De TROS volgt een jaar later. In 1972 worden de avonduren bij de uitzendingen betrokken en vanaf 1 oktober 1973 tot aan de zenderkleuring in 1979 is de zender 24 uur per dag te beluisteren. In het begin is onduidelijk welke koers de zender moet varen getuige de mengelmoes aan muziekgenres, variërend van operettemuziek tot klassieke muziek, van geestelijke liederen tot popmuziek; zelfs sportverslagen zijn te horen. Een aantal programma’s dat oorspronkelijk op Hilversum 2 is te beluisteren wordt op de nieuwe zender ondergebracht.

Een zender zonder eigen geluid

Hilversum 3 krijgt al gauw het stempel van een zender zonder eigen gezicht, zonder eigen geluid. Omdat het een publieke zender betreft krijgt elke bestaande omroepvereniging de beschikking over een aantal uren zendtijd die om toerbeurt wordt ingevuld. De zender kent in het begin een zogeheten verticale programmering waarin elke omroep een vaste dag krijgt toebedeeld met als gevolg dat elke dag een ander geluid valt te beluisteren. Op maandag is het de beurt aan de AVRO, dinsdag de VARA, woensdag de KRO, donderdag de TROS en zaterdag de NCRV; op de vrijdag is evenals op de zondag een mengeling van omroepen te horen. De NOS is de enige omroep die enkele programma’s horizontaal weet te programmeren. Het bekendste voorbeeld is De Avondspits van Frits Spits dat vanaf 1978 elke dag, behalve op zondag, tussen 18.00 en 19.00 uur wordt uitgezonden. De verticale programmering wordt op een aantal kleine wijzigingen na jarenlang gehandhaafd. Pas in 1992 gaat de zender over op horizontale programmering.

Radio Veronica is niet te verslaan

Het kost Hilversum 3 moeite te concurreren met Radio Veronica. De zeezender is vanaf mei 1960 te beluisteren op de middengolf en enorm geliefd bij de jeugd vanwege de voor Nederland unieke vaste programmering met uitsluitend populaire muziek en popmuziek. Pas als Radio Veronica (en de andere zeezenders) eind augustus 1974 door het van kracht worden van de anti-piratenwet moeten stoppen met hun uitzendingen krijgt Hilversum 3 een hogere luisterdichtheid. In de daaropvolgende jaren loopt het marktaandeel op tot ruim 60 procent.

Zenderkleuring

Als in 1979 voor de publieke radiozenders de zenderkleuring wordt ingevoerd verhuizen diverse praat- en sportprogramma’s naar Hilversum 1 en 2. Elk van de drie publieke zenders moet een eigen identiteit, een eigen profiel krijgen. Hilversum 3 wordt de zender die met name popmuziek uitzendt.

Horizontale programmering

In de jaren negentig komt een eind aan de lange periode waarin (dan) Radio 3FM onbetwist marktleider is. Met de komst van de commerciële radiozender Sky Radio verliest de zender luisteraars. De aanstelling van zenderbaas Paul van de Lugt moet daarin verandering brengen. Vanaf oktober 1992 wordt de horizontale programmering ingevoerd waardoor de zender een herkenbare identiteit krijgt. De omroepen gaan elke dag een aantal vaste uren vullen op alle publieke radiozenders.

Serious Radio

De komst van meerdere commerciële radiostations in de jaren negentig verzwakken andermaal de positie van Radio 3FM. Bekende dj's als Edwin Evers, Ruud de Wild en Rob Stenders stappen over naar de concurrent waardoor de ondergang van 3FM dreigt. Een nieuwe zenderbaas, Florent Luyckx, slaagt erin het tij te keren en weet de zender weer onder de aandacht van de luisteraars en het Nederlandse publiek te brengen. Enkele nieuwe activiteiten zijn:

• Serious Request (de jaarlijks in december terugkerende actie om geld in te zamelen voor projecten van Het Nederlandse Rode Kruis);
• 3FM Awards (de publieksprijs voor de Nederlandse muziekscene, gekozen door de luisteraars);
• 3FM Serious Talent (het platform voor beginnende muzikanten);
• Radio 555 (de samenwerking tussen 3FM en een aantal commerciële radiostations met het doel geld in te zamelen voor hulp die nodig is na natuurrampen, zoals de tsunami in Azië en de aardbeving in Haïti).

Extra aandacht rondom het jubileum

Het boek ‘50 jaar 3FM’

Van mediajournalist Arjan Snijders is bij uitgeverij FC Klap onder de titel ’50 jaar 3FM’ een boek verschenen over de jubilerende zender. Bekende dj’s die in het verleden te horen zijn geweest blikken hierin terug op hun tijd op Hilversum 3, onder hen Willem van Kooten, Lex Harding, Ferry Maat, Frits Spits en Felix Meurders. Snijders gaat in op de impact van deze dj’s op de Nederlandse radio en op tien jaar 3FM Serious Request. In dit boek, de eerste over de geschiedenis van 3FM, wordt tevens gekeken naar de rol van de drie zendermanagers sinds 1992 en het geeft een overzicht van de programma’s die in de afgelopen halve eeuw zijn uitgezonden.

Expositie

Het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid in Hilversum heeft vanaf 2 oktober 2015 een speciale tijdelijke tentoonstelling ingericht onder de titel ‘Your Serious Radio’. De radio is al meerdere generaties bepalend voor de muzieksmaak van jongeren. In de expositie wordt teruggekeken op de invloed van de zender op jongeren van toen en op de jongeren van nu. De bezoekers worden meegenomen langs ‘de soundtrack van hun jeugd’.

Muziekavond in Paradiso

Op maandagavond 19 oktober 2015 is in Paradiso onder de noemer ‘Welcome to the past, present and future’ de 50ste verjaardag van 3FM gevierd. In de kleine zaal traden veelbelovende nieuwe groepen op (3FM Serious Talents) terwijl in de grote zaal bekende namen anno 2015 hebben opgetreden, zoals Miss Montreal, Douwe Bob en Jett Rebel.

Documentaire

Zaterdag 24 oktober 2015 stond NPO 3 in het teken van 50 jaar 3FM. BNN/VARA kwam met een documentaire over de zender; aansluitend hierop werd verslag gedaan van de hiervoor genoemde muziekavond in Paradiso van eerder die week.