Pianoforte voorloper piano en vleugel

De pianoforte (ook fortepiano genoemd) is tussen 1698 en 1709 uitgevonden door instrumentenbouwer Bartolomeo Cristofori uit het Italiaanse Florence. Het instrument is ook bekend onder de Duitse naam Hammerklavier in welke naam meteen het grote verschil duidelijk is tussen de pianoforte en zijn voorganger het klavecimbel. Door diverse ontwikkelingen is de pianoforte uitgegroeid tot de tegenwoordige piano en vleugel waarbij de snaren kruislings over elkaar liggen en ook de speeltechniek sterk is verbeterd. Overigens is een belangrijk verschil tussen een piano en een vleugel dat bij de piano de snaren rechtopstaand en bij de vleugel liggen zijn opgesteld.

Aangeslagen met hamertjes

Terwijl bij het klavecimbel de snaren worden aangetokkeld door een mechaniek met ganzenpen worden bij de pianoforte de snaren aangeslagen met een hamertje. Een ander groot verschil met het klavecimbel is dat door het aanslaan de toonsterkte kan worden beïnvloed wat in de naam pianoforte tot uitdrukking komt. Er kan zowel piano (zacht) als forte (sterk) op worden gespeeld. Bij de eerste pianofortes waren de hamertjes bespannen met hard leer. Later werden de koppen van de hamertjes gemaakt van samengeperst vilt wat een rondere en zangerige toon opleverde.

Instrumentenbouwer Bartolomeo Cristofori: van klavecimbel tot pianoforte

Cristofori was aanvankelijk vooral bekend als bouwer van klavecimbels en spinetten. In 1690 verhuisde hij van Padua naar Florence waar hij voor Ferdinando de' Medici ging werken. Daar bouwde hij het instrument dat de voorloper van de piano en vleugel zou worden en noemde het klavecimbel che fà il piano e il forte. Die naam werd later afgekort tot pianoforte. Het instrument werd ook wel cembalo a martelli genoemd wat vertaald vanuit het Italiaans hamerklavier betekent. Vandaar ook de Duitse naam Hammerklavier.

Beoordeling door grote componisten

Op het moment dat zijn werkgever Ferdinando de' Medici in 1713 overleed had Bartolomeo Cristofori vier pianofortes gebouwd. Dertien jaar later bezat de pianoforte een aantal eigenschappen van de huidige piano met uitzondering van onder meer het metalen frame waardoor de snaarspanning nog niet zo groot was dat ook fortissimo (zeer sterk) kon worden gespeeld. Componisten en bespelers als Corelli, Händel en Scarlatti kwamen het instrument uitproberen. Een groot aantal componisten hebben hun zogenaamde pianowerken eigenlijk gecomponeerd voor de pianoforte.

Doorontwikkeling van pianoforte

Het principe van het mechaniek van Cristofori werd later door de Duitser Gottfried Silbermann uitgewerkt waarbij de hamer door een opstotertechniek tegen de snaar slaat. In verschillende landen werd die opstotertechniek doorontwikkeld totdat in Frankrijk het nu nog steeds toegepaste repetitiemechaniek ontstond dat in 1822 ontworpen is door de Parijse Sébastien Érard. Door de opstotertechniek kon een toon snel herhaald worden.

Kruissnarig en gietijzer

Weer een belangrijke stap in de ontwikkeling was de uitvinding van de kruissnarige piano door Steinway & Sons die vanaf 1855 algemeen werd ingevoerd. Uiteindelijk werd het houten raamwerk vervangen door een gietijzeren raam. Door dat raam konden de snaren op een veel grotere spanning worden gebracht dan bij de voorafgaande houten frames. De trekkracht van alle snaren samen is momenteel ongeveer 18.000 kilo.

Vleugel of vleugelpiano

Een vleugel is eigenlijk een piano die zodanig is geconstrueerd dat de snaren niet staand maar liggend zijn opgesteld. De naam vleugel verwijst naar de vorm van het instrument waarbij de ligging van de snaren uitgangspunt is en gezamenlijk passen in een kast die de vorm van een vleugel heeft. Een completere naam zou eigenlijk vleugelpiano zijn zoals het instrument ook wel eens wordt genoemd. De snaren van een vleugel zijn vaak veel langer dan die van de piano waardoor vleugels die in concertzalen worden gebruikt meer dan drie meter lang kunnen zijn.