recensie

BURMA VJ, de rauwe realiteit van Birma

Filmend met een handycam, vanuit een tas, verscholen tussen bosjes of al rennende om het eigen leven te redden. Verzenden van het beeldmateriaal via smokkelaars of illegaal via de satelliet het land uit. Zomaar een greep uit de moeilijke omstandigheden waaronder de documentaire "BURMA VJ, reporting from a closed country" van Anders Østergaard tot stand is gekomen. Eén van de zeldzame documentaires over het protest van een onderdrukt volk dat, bij gebrek aan andere middelen, het eigen leven opoffert in protest tegen de ”gewelddadige generaals.”

Birma of Myanmar?

Toen Birma in 1948 onafhankelijk werd van de Britten en de democratische republiek van Birma gesticht werd leek de toekomst van een democratische rechtstaat hoopvol. Deze hoop was echter van korte duur. Na een militaire staatsgreep in 1962 werd Birma alleen nog maar bestuurd door totalitaire regimes die iedere vorm van democratie en vrijheid van meningsuiting lijken te hebben afgeschaft. De militairen die in 1988 na een coup de macht van de communisten hebben overgenomen veranderde de naam van Birma in Myanmar. Deze naam wordt echter door vele Birmezen en belangrijke westerse landen zoals de VS niet geaccepteerd. In de documentaire BURMA VJ, wordt de naam Myanmar geen enkele keer genoemd.

Undercover

BURMA VJ is samengesteld uit een geheel aan korte opnamen welke grotendeels undercover zijn gemaakt door reporters van de “Democratic Voice of Birma,” een tv station in ballingschap dat haar beelden via diverse wegen stuurt naar Oslo. Vanuit Oslo worden de beelden teruggezonden naar Birma maar ook verspreid over diverse Westerse media waaronder BBC en CNN. Centraal in BURMA VJ staan de protesten van boeddhistische monniken welke vervolgens zijn overgegaan in massale volksprotesten, met name door studenten bemand, tegen (de misstanden van) het regime.

Er is in de documentaire veel blijdschap en hoop waar te nemen als blijkt dat na een lange periode zonder grote protesten boeddhistische monniken de kant van het Birmese volk kiezen en met tienduizenden tegelijk door het land lopen en een oproep doen om gezamenlijk de strijd tegen de dictatuur aan te gaan. Een grote stap omdat deze monniken zich eigenlijk afzijdig moeten houden van politiek. Directe aanleiding is de verdubbeling van de brandstofprijzen in 2007, wat voor velen ook in letterlijke zin de laatste druppel bleek te zijn. Welgeteld één dag verloopt dit protest zonder gewelddadige tegenreactie...

De inleidende beelden van de bloedige afloop van het Birmese studentenprotest in 1988 doen hopen op een betere afloop van de protesten in 2007. Niets is echter minder waar. Schrijnend is het om te zien hoe de protesten slechts met geweld en repressie worden beantwoord. Doordat de reporters vanuit de menigte met handycams hebben gefilmd lijkt alles zich voor je neus af te spelen. De opmerking van een student aan zijn medestudenten: “wie niet bang is om dood te gaan moet naar voren” zal niemand ongemoeid laten. Temeer omdat de opmerking niet overdreven bleek te zijn.

Een documentaire met happy end is het zeker niet. Na dagen van protest zijn vele monniken verdwenen of gedood, vele burgers gedood, een aantal reporters opgepakt en zit het militaire regime nog stevig in het zadel. Het feit dat deze beelden ons bereikt hebben betekent gelukkig wel dat ondergronds protest nog altijd actief is.

Gebruik in het onderwijs

Hoewel de documentaire BURMA VJ zich erg richt op slechts een kleine, specifieke, reeks gebeurtenissen kan de documentaire goed worden gebruikt als inleiding of verdieping bij het behandelen van Azië als politiek conflictgebied in de bovenbouw VWO. Hoewel de documentaire er zelf nauwelijks aandacht aan besteed biedt het afgebeelde conflict een goede opening om de onderlinge verstandhoudingen in Zuidoost-Azië en de rol van ASEAN te bespreken tijdens de lessen aardrijkskunde. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de meerdere rollen die Thailand, maar ook andere ASEAN landen spelen. Het spanningsveld tussen politiek en economische betrokkenheid, binnenlandse en buitenlandse politiek laat zich hiermee goed inleiden. Uiteraard biedt ook de houding van het westen ten opzichte van Birma, dan wel Myanmar, interessante lesstof. Vanwege de duur van de documentaire (85 minuten) is gehele vertoning niet erg praktisch. Aangezien er met name beelden van de protesten in 2007 worden vertoond is het goed mogelijk slechts te kiezen voor een aantal fragmenten van deze protesten. De documentaire blijft echter het mooist als geheel.

Conclusie

Al met al is BURMA VJ geen zware politieke beschouwing. Het geeft ook nauwelijks inzichten in de achtergronden en het geografisch kader van de conflicten. Wel is het één van de weinige en zeer aangrijpende inkijken in de rauwe realiteit van Birma. Een inkijk die uitnodigt tot verder onderzoek.