Hildegard van Bingen, vrouw én componist, visionair, heilige

Hildegard van Bingen (in het Duits: von Bingen) is, volgens Tijl Beckand, de allereerste 'componist'. Daarmee bedoelt de presentator van het klassieke muziekprogramma ‘de Tiende van Tijl', dat Van Bingen de eerste was die muziek schiep en aan het papier toevertrouwde. Maar Hildegard van Bingen was veel meer dan dat. Zij was een genie. Zij componeerde, was arts, plantkundige en geologe. En uiteindelijk werd zij in 2012 de eerste, door de Rooms-katholieke kerk heilig verklaarde componist! En daarmee bracht Hildegard van Bingen het verder dan menig ander veel beroemdere componisten als Bach, Brahms, Schumann of welke componist van klassieke muziek dan ook. Leest u verder om meer aan de weet te komen over deze geniale vrouwelijke componist.

Hildegard van Bingen, een vrouwelijke componist, verdrongen door mannelijke componisten?

In de tweede serie van het programma ‘de Tiende van Tijl’, portretteert Tijl Beckand een achttal vrouwelijke componisten, die naar zijn zeggen, allen veel minder bekend zijn dan de wereldberoemde mannelijke componisten van klassieke muziek, als bijvoorbeeld Mozart of Schumann. Volgens Beckand komt dit omdat zij door mannen (vaders of echtgenoten) naar de marge zijn verdreven. Dit is, zo beweert Beckand, bijvoorbeeld het geval bij Elizabeth Jacquet (17e eeuw, Frankrijk) en bij Clara Schumann- Wieck (19e eeuw, Duitsland).

Maar geldt dit nu ook voor de geniale Hildegard van Bingen? Dat blijkt eerlijk gezegd niet uit de informatie die presentator Beckand in zijn programma de Tiende van Tijl geeft. Of het moet zijn dat Van Bingen aanvankelijk door de kerk wat wantrouwend werd benaderd toen zij haar eerste visioenen had. Dat is het enige feit dat Beckand in dit verband noemt.

Het leven van Hildegard van Bingen in jaartallen en haar werk

Van Bingen werd geboren in 1098 in Midden-Duitsland. Zij stierf in 1178 / 9, toen zij 80 / 81* jaar oud was. Voor die tijd was dat trouwens behoorlijk oud.Toen Hildegard 8 jaar was, trad zij toe tot een klooster. Toen zij 14 jaar werd, legde zij haar gelofte af.
Op achtendertigjarige leeftijd gaf zij leiding aan haar eerste Benedictijner klooster.

Nota Bene

*Sommige feiten die Beckand noemt corresponderen niet met de feiten (jaartallen, plaatsnamen, aantallen boeken) die vermeld worden op de Nederlandstalige site over Van Bingen. Kijkt u daarom ook op Hildegard von Bingen, als u hecht aan precieze, correcte gegevens.

De religieuze ontwikkeling van Hildegard van Bingen: een abdis met visioenen

Vanaf haar 42-ste kreeg deze abdis visioenen. In het begin werden haar visioenen door de kerk met enig wantrouwen benaderd, omdat zij een vrouw was. Maar dit veranderde toen zij de steun kreeg van Frederik Barbarossa, keizer van het Heilige Roomse Rijk. Wat later kreeg zij ook de steun van Paus Eugenius III. Hildegard publiceerde over haar visioenen twee boeken. Het eerste heette ‘Liber Vitae Meritorum’, dat wil zeggen: ‘Boek van de verdiensten van het leven’ (1150-1163) en het tweede boek droeg de titel ‘Liber Divinorum Operum’: het Boek van Goddelijke werken (1163).

De wetenschappelijke carrière van Abdis Hildegard

Behalve een abdis met visioenen, was Van Bingen een plantkundige, geologe en arts! Niet voor niets wordt zij wel een genie genoemd. Zij was niet alleen de eerste componist die haar muziek op papier zette, zij was ook de eerste arts die ziektebeelden duidelijk omschreef. Deze boeken vonden gretig aftrek in de medische wereld van de 12e eeuw. Dit zijn de ‘Physica’ en de ‘Causae et Curae’. De twee boeken worden samen de Liber Subtilitatum genoemd.

Opvallende, beroemd geworden uitspraken van Hildegard van Bingen

Deze abdis en wetenschapster is ook bekend om opvallende uitspraken die zij deed. Zij klinken ons misschien niet als zeer bijzonder in de oren, maar dat waren haar uitspraken in de 12e eeuw wel. Op het gevaar af een karikaturaal beeld van deze voor die tijd geëmancipeerde en openhartige vrouw te schetsen, citeer ik er twee, in navolging van Tijl Beckand:



Deze laatste uitspraak wordt wel gezien als de eerste beschrijving van het vrouwelijk orgasme.

De muziek van Hildegard van Bingen

Ondanks alle andere kwaliteiten van deze religieuze vrouw en wetenschapster, staat zij vooral bekend als componiste. Hildegard schreef zo’n 80 vocale werken. Hoewel haar muziek tot de Gregoriaanse muziek behoort, hebben haar composities een heel eigen karakter. Wederom blijkt ook in dit opzicht haar originaliteit.

Wilt u iets van de muziek van Hildegard horen en lezen, gaat u dan naar de Nederlandstalige site Hildegard von Bingen en klikt u dan bovenaan deze webpagina op ‘muziek’. U vindt daar een lied met een vertaling en u kunt een aantal liederen beluisteren!

Overlijden en heiligverklaring van Van Bingen

Toen Hildegard van Bingen overleed in 1178 of 1179, ‘viel er een helder licht op haar sponde’.
In 1642 werd haar schrijn met relieken overgebracht vanuit haar 2e klooster naar de parochiekerk in Eibingen.

Conclusie

Achteraf gezien zou men kunnen zeggen dat dit al voortekenen waren van de officiële heiligverklaring van abdis, componiste en wetenschapster Hildegard van Bingen door de Rooms-katholieke kerk op 17 september 2012. Een status die geen enkele mannelijke componist ooit heeft bereikt.

Lees verder

• Vrouwelijke componiste en pianiste: Clara Schumann-Wieck
• Nu nog cd's van componiste Elizabeth Jacquet uit de 17e eeuw