Het oud-Hollandse lied: Gelukkig vaderland

Een van de strijdpunten, waardoor de Tachtigjarige Oorlog uitbrak, was de godsdienst en de vrijheid ervan. Overwinningen die de protestante Nederlanden behaalden op de katholieke Spaanse koning waren dankliederen waard. Deze liederen waren een loflied op het land, het volk en God. Een van die liederen was: Gelukkig Vaderland.

Tachtigjarige Oorlog

Met harde hand probeerde de katholieke Spaanse koning elke vorm van protestantisme in de Nederlanden te onderdrukken. De meedogenloze geloofsvervolgingen en de daarmee gepaarde nadrukkelijke Spaanse bemoeienis in zaken van de Nederlanden, werkten averechts. De gevoelde weerstand werd alleen maar sterker. Stadhouder Willem van Oranje, aangesteld door de Spaanse koning (aanvankelijk Karel V, later zijn zoon Filips II) probeerde tevergeefs het Spaanse gezag ervan te overtuigen, dat het gevoerde beleid desastreus was. Uiteindelijk kwamen beide partijen lijnrecht in allerlei oorlogshandelingen tegenover elkaar te staan in een langlopend conflict tussen 1568 en 1648: de Tachtigjarige Oorlog.

Strijd

Aanvankelijk was de strijd in het voordeel van de Spaanse troepen. Het lukte stadhouder Willem van Oranje niet, om een afdoende groot en sterk leger op de been te brengen. In die tijd waren er nog geen vaste beroepslegers, men werkte vooral met huursoldaten. Was de soldij op en kon er niet meer uitbetaald worden, dan liepen de soldaten gewoon van het slagveld weg, om al plunderend zichzelf schadeloos te stellen. Dat soort gedrag hielp niet om in de Nederlanden steun te krijgen. Maar ook de Spaanse koning kreeg met dit probleem te maken. Ook de Spaanse schatkist had een bodem, en die werd snel bereikt. Spaanse legers werden ook op andere plaatsen ingezet en er moesten keuzes worden gemaakt. Dat gaf steeds meer ruimte aan het verzet in de Nederlanden, en er werden overwinningen behaald.

Overwinningen

Het behalen van een overwinning was op zichzelf al belangrijk. Maar evenzeer van belang was het effect dat ervan uitging. Het is gemakkelijker om steun en geld te vinden voor een opstand, als er kans van slagen is. Overwinningen moesten daarom snel bekend raken. Door middel van ijlbodes werden positieve berichten van het slagveld doorverteld. Een ander middel was het componeren van liederen. Adriaen Valerius heeft in zijn Nederlandtsche Gedenck-klancken een aantal liederen bij elkaar gezet met teksten die overwinningen in de veldslagen bezongen. Ook zijn er dankliederen, zoals Gelukkig Vaderland, of zoals het in de oude spelling geschreven werd: Geluckig vaderland. De teksten zijn veelal van de hand van Valerius. Melodieën waren vaak algemeen bekend, daarvan is de precieze herkomst vaak niet of heel moeilijk te achterhalen. Het lied Gelukkig vaderland is een loflied op God en Vaderland. Het lied wordt, soms met aanpassingen in de tekst, vaak nog in erediensten gebruikt.

Tekst van Gelukkig Vaderland

Hieronder staat de tekst van Gelukkig Vaderland, in de oude schrijfwijze Geluckig Vaderland. In de afbeelding is het notenbeeld te vinden, zoals dat werd afgedrukt in Kun je nog zingen, zing dan mee (uitgave 1925)

Geluckig vaderland

Geluckig is het Land, dat God den Heer beschermt
Als daer met moord en brand de vijant rontom swermt
End’dat men meen hij sal ’t schier overwinnen al
Dat dan, dat dan, dat dan, hij zelfs komt tot den val

De hoeder Israëls, die slaept noch sluijmert noijt
Hij helpt uijt veel gequels sijn volck ’t welck was verstroijt
Door ’t Spaansche boos gebroet end’doet haer noch dit goet
Dat self, dat self, dat self de vijand loopen moet

Gedanckt moet sijn de Heer, de God die eeuwig leeft!
Dat hij ons, ’t zijnder eer dees overwinning geeft:
Wat wonder heeft de kracht des Heeren al gewracht!
O Heer, o Heer, o Heer, Hoe groot is Uwe macht!