mijn kijk op

Aristoteles en moderne films

Aristoteles was een Grieks filosoof uit de klassieken. Hij had duidelijke criteria over wat goede kunst was en wat niet. Zou Aristoteles van een film die wij tegenwoordig zien als ‘goede film’ vinden dat het inderdaad een goede film is? Laten we eens de moderne films 'The Shawshank Redemption' en 'Schindler's List' bekritiseren zoals Aristoteles het gedaan zou hebben.

Waarom deze twee films?

The Shawshank Redemption en Schindler's List zijn geschikt omdat ze op de eerste en zevende plaats van de lijst van beste films van IMDB staan en mensen ze over het algemeen serieus nemen en zien als erg goede films. IMDB is een grote online database voor onder ander films, die de beoordeling van alle gebruikers over films verzamelt. Het lijkt me dus een goede bron om films te vinden die tegenwoordig door de meeste mensen als ‘goed’ worden beschouwd. Maar wat zou Aristoteles ervan gevonden hebben?

De tragedie

Hoe kom je er nu achter wat Aristoteles van welke film dan ook gevonden zou hebben, aangezien hij nooit iets over films geschreven heeft, omdat die niet bestonden in zijn tijd? Laten we de criteria die Aristoteles heeft voor wat een goede tragedie is, toepassen op films. Aristoteles heeft immers over verschillende kunsten geschreven, en de tragedie lijkt die te zijn die het dichtst bij een film in de buurt komt. In zijn Poetica schrijft Aristoteles over kunst en de tragedie. Volgens hem is de tragedie de imitatie of representatie van een actie, van personen en hun intellect. Aristoteles ziet kunst dus als imitatie. Het medium dat wordt gebruikt is voornamelijk spraak en de vorm van de kunst is ‘spektakel’. Deze elementen zijn ook van groot belang in films. Films lijken dus in verschillende opzichten op tragedies. Hierbij heb ik het niet over alle soorten films, maar drama’s. Dit is immers het genre waar verhalen die in tragedies voorkomen ook onder vallen. Ik weet natuurlijk niet zeker of Aristoteles voor films inderdaad dezelfde criteria zou hebben als voor tragedies, maar dat is wat ik aan zal nemen in dit paper.

Doel van de tragedie

Een tragedie is volgens Aristoteles goed, als hij het doel van een tragedie bereikt, namelijk, de ‘catharsis’. Dit is de ‘zuivering van de emoties’. Een goede tragedie zorgt ervoor dat we de emoties kunnen verfijnen en ‘opvoeden’, door erachter te komen of ze gepast of gewenst zijn. ‘It achieves, through pity and fear, the catharsis of these sorts of feelings,’ schrijft Aristoteles. Een goede tragedie zorgt voor catharsis door het opwekken van medelijden en angst. Kunst heeft volgens Aristoteles dus een doel in de samenleving, waar Plato anders over dacht.

De films

Straks zal ik de twee films beoordelen met de criteria van Aristoteles voor tragedies, om erachter te komen of Aristoteles het met ons eens zou zijn dat het goede films zijn. Maar eerst zal ik een korte beschrijving geven van waar de films over gaan. The Shawshank Redemption gaat over een bankier die in de gevangenis terecht komt omdat hij zijn vrouw en diens minnaar vermoord zou hebben. Hij valt in de smaak bij de bewakers en andere werknemers rond de gevangenis en krijgt steeds meer privileges, die hij uiteindelijk gebruikt om de gevangenis succesvol te ontsnappen. Schindler’s List is het verhaal van zakenman die in de tweede wereldoorlog zijn fabriek, waarin hij eerst joden voor weinig geld liet werken, gebruikt om Joden te redden van de concentratiekampen.

Wat is een goede tragedie?

Wat zijn nu de eigenschappen van een goede tragedie? Wat wekt het medelijden en de angst op die uiteindelijk voor catharsis kunnen zorgen?

Plotopbouw

Als eerste is de opbouw van het plot belangrijk. Dit moet bestaan uit een inleiding, die geen gevolgen bevat maar oorzaken, een kern, die zowel oorzaken als gevolgen bevat, en een slot, dat geen oorzaken maar gevolgen bevat. Dit is het geval bij allebei de films die ik onderzoek, en eigenlijk in bijna alle film die tegenwoordig te zien zijn. In zoverre zou Aristoteles de opbouw dus prima vinden. Verder moet het verhaal een eenheid zijn, niet te klein, maar ook niet te groot om te bevatten. Anders kan de toeschouwer zijn aandacht er niet bij houden en zal hij niet genoeg emoties ervaren voor catharsis. Het moet over precies één actie gaan. In The Shawshank Redemption is wat er gebeurt voornamelijk dat het hoofdpersonage probeert zijn vrijheden terug te krijgen en te ontsnappen. Het verhaal lijkt dus over één actie te gaan. Echter, de film eindigt niet nadat hij ontsnapt is, maar volgt nog een tijdje een ander personage. Aristoteles zou dit een slechte eigenschap vinden, omdat de film zo over meer dan één actie gaat. Schindler’s List gaat wel duidelijk over één actie. In de inleiding besluit Schindler de Joden te beschermen en dat is wat hij doet, zodra dat niet meer nodig is, is de film afgelopen. Aristoteles zou er tevreden mee zijn.

Bijzondere elementen

Aristoteles onderscheidt twee soorten verhalen, simpele en complexe. ‘By “simple action” I mean one that is continuous in the sense defined and is a unity and where the change of fortune takes place without peripeteia or recognition, by “complex” one where the change of fortune is accompanied by peripeteia or recognition or both.’ Een complex plot onderscheidt zich van een simpel plot, door de peripeteia of herkenning, beide zijn een vorm van wat we nu plottwist zouden noemen. Bij een peripeteia neemt het verhaal plotseling een andere wending en bij een herkenning komt de hoofdpersoon van het verhaal iets te weten, waardoor het lot van bepaalde mensen plotseling anders blijkt te zijn. De peripeteia en herkenning wekken medeleven en angst op, vooral als ze in combinatie met elkaar voorkomen. Vandaar dat een complex plot volgens Aristoteles beter is dan een simpel plot. In The Shawshank Redemption zit een plottwist, die je een peripeteia zou kunnen noemen, maar zonder herkenning. Je komt er pas als het hoofdpersonage de gevangenis ontsnapt achter dat hij dit al een lange tijd aan het plannen was. Het verhaal neemt dus een wending, maar niet doordat de hoofdpersoon ergens achter komt. In Schindler’s List zit geen peripeteia of herkenning die ervoor zorgt dat het verhaal een heel andere kant op gaat. Het element peripeteia komt dus in één van de moderne films voor, een herkenning in geen ervan. Aristoteles zou Schindler’s List dus zelfs een simpel verhaal noemen. Wat dit betreft verschilt onze mening over wat een goed verhaal nodig heeft dus van die van Aristoteles

Logica

Logica is ook belangrijk in een verhaal volgens Aristoteles. Alle gebeurtenissen die op elkaar volgen, moeten logisch op elkaar volgen. Het moeten geen toevallige gebeurtenissen zijn, maar gebeurtenissen die noodzakelijk of in elk geval waarschijnlijk uit de voorgaande volgen. Dit is nodig om de emotie angst te bereiken bij de toeschouwers. Als iets de hoofdpersoon overkomt bij toeval, worden we daar immers eerder verontwaardigd over dan bang. Alleen als we zien dat door wat het personage verkeerd doet, of niet weet, hem nare dingen kunnen overkomen, zullen wij zelf ook angst voor deze dingen gaan voelen. Daarnaast is het sowieso belangrijk om het verhaal zo logisch mogelijk in elkaar te zetten en zo geloofwaardig mogelijk te maken, omdat dat het verhaal realistischer maakt, het publiek het alleen dan kan geloven en serieus nemen. Beide films zitten logisch in elkaar, maar Schindler’s List is een waargebeurd verhaal, waar Aristoteles juist niet zo’n voorstander van was. ‘The poet’s job is saying not what did happen but the sort of thing that would happen, that is, what can happen in a strictly probable or neccesary sequence [...] That is why poetry is once more like philosophy and more worth while than history, since poetry tends to make general statements, while those of history are particular.’ Volgens Aristoteles valt er dus een parallel te trekken tussen filosofie en tragedie, omdat beide algemene uitspraken doen. Daarin zit volgens hem de waarheid van kunst, en op die manier kan er iets van geleerd worden.

Inhoud

Als laatste, waar moet het verhaal over gaan? We leven niet mee met een slecht personage, maar een goed personage is ook niet geschikt. Als hem nare dingen overkomen, zorgt dat eerder voor boosheid dan medelijden of angst en als er alleen goede dingen gebeuren zullen we geen gevoelens als medelijden of angst zullen hebben omdat er niets tragisch is. Er moet het personage iets naars overkomen en dit personage moet ergens tussen goed en slecht in zijn, menselijk dus. Hier kunnen mensen zich in verplaatsen, waardoor ze met het personage meeleven en bang zijn dat hen hetzelfde overkomt. Nu is dit iets wat in beide films niet het geval is. De hoofdpersonen zijn menselijk, maar hun verhalen lopen goed af. Er overkomen de personages zeker ook vervelende dingen, maar hun eindsituatie is goed. Dit werkt niet volgens Aristoteles, verhalen moeten een neerwaartse lijn hebben in geluk voor de hoofdpersoon, anders kunnen niet de juiste emoties bereikt worden voor catharsis.

Wat vindt Aristoteles van de moderne films?

Op bepaalde vlakken zou Aristoteles goede dingen te zeggen hebben over de twee films, en op andere niet. De verhalen ervan hebben een goede opbouw en zitten zeker logisch in elkaar. Maar Schindler’s List is een simpel verhaal en ook waargebeurd, wat geen goede eigenschappen zijn. Wat dat betreft zou hij The Shawshank Redemption veel beter vinden. Schindler’s List gaat dan wel weer precies over één actie. Maar beide films lopen goed af en dat maakt ze absoluut niet geschikt om mensen catharsis te bezorgen en zo betere mensen te maken. Wat je hieruit op kan maken is dat onze ideeën over wat een goed verhaal is door de tijd heen veranderd zijn, plottwists worden bijvoorbeeld nog steeds veel gebruikt, maar worden niet als iets onmisbaars gezien voor een goed verhaal. En er wordt zo nu en dan van een film wel gezegd dat het goede einde ‘zwak’ is, maar dat hoeft zeker niet altijd het geval te zijn. Wat ook opvallend is, is dat in beide besproken films toch best veel ellende zit, ook al hebben ze een goed einde. Waarom dit dan niet voor medeleven en angst zou kunnen zorgen, en uiteindelijk catharsis, is niet duidelijk. Daarnaast is voor ons catharsis niet het enige doel van films, eerder het geven van stof tot nadenken. Wel neemt medeleven door narigheid in films nog een belangrijke plaats in. We nemen films waarin alleen maar goede dingen gebeuren niet serieus en vinden ze niet goed. Ook hechten we nog steeds waarde aan de geloofwaardigheid van een verhaal en de logische opbouw ervan. Maar een reden waarom wij de besproken films zo goed vinden, is bijvoorbeeld het goede karakter van de hoofdpersoon. Aristoteles acht dit niet van waarde, hij is alleen bezig met hoe een film catharsis bereikt, volgens zijn erg specifieke criteria. Over bepaalde aspecten zijn wij het met Aristoteles eens dat ze belangrijk zijn, maar vooral over het doel van de kunst verschillen we van mening. En dat leidt tot verschillende ideeën over waar een verhaal aan moet voldoen. Aristoteles zou dus behoorlijk wat opmerkingen hebben over de films die wij tegenwoordig goed vinden, omdat zijn idee van waar kunst voor is nu eenmaal anders is dan het onze.