Donkere dagen: bijzondere (post-)apocalyptische films

Bijzondere, soms duistere films over het einde der tijden, het vergaan van de wereld, het leven ná vernietiging van de mensheid en alles wat we zo gewoon vinden. Wat is daar nou leuk aan? Voor veel mensen is het een manier om even te ontsnappen aan de alledaagse zorgen, de echte angsten, de werkelijk sombere gevoelens. Sinds de pandemie van 2020 is de apocalyps echter niet meer zo onvoorstelbaar, zo onwerkelijk of fantasierijk. Juist dan kan een film over mensen die worstelen met een vergelijkbare situatie troost bieden.

• Vernietiging van de wereld
• The Book of Eli (2010, Denzel Washington en Mila Kunis)
• Melancholia (2011, Kirsten Dunst en Kiefer Sutherland)
• I am Legend (2007, Will Smith)
• Mad Max Beyond Thunderdome (1985, Mel Gibson en Tina Turner)
• 12 Monkeys (1995, Bruce Willis, Brad Pitt en Madeleine Stowe)

Vernietiging van de wereld

Als de dagen aanzienlijk korter worden, nadert het einde van het jaar ineens heel snel. Veel mensen krijgen meer dan andere seizoenen behoefte om lekker thuis weg te kruipen met een goed boek of een spannende film. Nu volgt op een jaar doorgaans weer een nieuw jaar. Geen reden voor paniek of sombere gevoelens dus. En wat is er leuker om tijdens die donkere laatste dagen van het jaar een meesterlijke film te bekijken, waarin de komst van dat nieuwe jaar juist níet zo vanzelfsprekend is. Het kijken van een post-apocalyptische film kan dan, merkwaardig genoeg, een bijzondere voldoening geven. Maar vóór 2020 had vrijwel niemand vermoed hoe actueel dergelijke onderwerpen met bijbehorende gevoelens ineens weer zouden zijn.

Post-apocalyptische films zijn er in soorten en maten en er is voor ieder wat wils. Sommige hebben zelfs een geruststellend eind-goed-al-goed verloop. Dat geeft wellicht wat hoop in bange dagen. Als je tenminste de juiste keuze weet te maken.

Let op: deze beschrijvingen bevatten inhoudelijke informatie (spoiler alert). Wil je globaal weten waar de film over gaat zonder kennis te nemen van de afloop? Lees dan alleen de inleiding en/of kijktip per film.

The Book of Eli (2010, Denzel Washington en Mila Kunis)

Inleiding

The Book of Eli gaat over een man met een missie. Het is niet duidelijk wat die missie is, maar dat het niet makkelijk zal zijn laat zich raden. De aarde is ontdaan van al haar schoonheid, water is schaars en alle beschaving lijkt verdwenen. Eli komt nogal wat gespuis tegen op zijn reis. Wat ieders doel is, wordt niet direct onthuld. Dat hij een belangrijke taak heeft, waarmee de wereld weer een stukje mooier wordt als hij hem volbrengt, is genoeg om te weten. Voor nu. Op zijn reis ontmoet hij een jongedame die voor de nodige opschudding zorgt.

Kijktip

Heel geschikte film voor mensen die van actie en diepgang houden. Je hoeft niet per se gelovig te zijn om de waarde van het boek in de context van dit verhaal te kunnen inzien. Al heeft de hoofdpersoon vrij letterlijk engelengeduld, de kijker kan beter geen bezwaar hebben tegen 'gemotiveerd' geweld... De film is hiermee namelijk doorregen. Geen alledaagse film, maar juist daarom past The Book of Eli prima in dit rijtje ‘eindejaarsfilms’.

Het verhaal

Eli heeft een boek. Dit boek brengt hij naar een ver weg gelegen stad, waar ‘goede’ mensen zich verzameld hebben. Het belang van het boek wordt gaandeweg duidelijk. Maar er zijn kapers op de kust: mensen die het boek als een bedreiging zien. Voor hun macht, voor hun welzijn. Daarom wordt Eli de hele film dwarsgezeten. En niet alleen door mensen die het boek voorgoed willen laten verdwijnen: ook rovers, agressors en ander gespuis maken zijn reis moeizaam en langzaam. In een dorpje ontmoet hij twee vrouwen die belangrijk voor hem zijn: een blinde vrouw en een jong meisje. De blinde vrouw heeft opdracht hem fysiek te behagen, wat hij weigert. Het meisje wil gewoon weg uit het dorp, maar hij wil haar niet meenemen. Later in de film, als hij noodgedwongen het halve dorp op wonderbaarlijke wijze in zijn eentje heeft uitgeschakeld, redt hij het meisje als zij verkracht dreigt te worden en vergezelt zij hem alsnog. Als ze eindelijk hun bestemming bereiken, wordt onthuld dat Eli zelf ook blind is. Wat hij bij zich draagt is geen gewone bijbel, maar een brailleversie. Die dicteert hij uiteindelijk aan een antieke boekdrukkerij. Zijn missie is namelijk ervoor te zorgen dat de bijbel opnieuw door iedereen gelezen kan worden, waardoor weer vredelievende tijden zullen aanbreken in de ruïnes van het bestaan.

Melancholia (2011, Kirsten Dunst en Kiefer Sutherland)

Inleiding

De onconventionele film Melancholia gaat over twee zussen en bestaat uit twee delen. In elk deel wordt de situatie vanuit één zus beschouwd. Beide dames hebben zeer verschillende levens en ook kijken zij bepaald niet hetzelfde tegen het leven aan. Het is niet meteen duidelijk wat er precies aan de hand is: er wordt in deze film niets uitgelegd over de achtergrond van de zussen of over de situatie waarin zij verkeren. Het is zelfs niet helemaal duidelijk wat de chronologie is. Wel blijkt al snel dat één zus lijdt aan zeer depressieve gevoelens. Als een grote gebeurtenis zich vervolgens onvermijdelijk aandient, reageren de zussen zeer verschillend op wat komen gaat.

Kijktip

Als je houdt van artistieke, prachtig gefilmde beelden, minder voor de hand liggende verhalen met weinig actie maar veel ruimte voor filosofie, dan is dit zeker een aanrader. Alhoewel er weinig wordt uitgelegd, worden sfeer en gevoelens stevig neergezet. Ben je zelf nogal somber aangelegd en fijngevoelig, dan kun je Melancholia misschien beter links laten liggen.

Het verhaal

De zussen verblijven samen in het huis van één van hen. De depressieve van de twee wordt liefdevol opgevangen door haar zus en diens man en kind. Er gaan geruchten dat een planeet de aarde tot op zeer korte afstand zal naderen. Het is een grootse gebeurtenis en de man heeft speciaal voor zijn vrouw een soort kijker gemaakt. Daarmee kan zij zien of de planeet echt nog dichterbij komt, of juist weer verder van de aarde weg dwaalt. Op een zeker moment ontdekken zowel de man als de zus dat de planeet de aarde niet rakelings zal passeren, zoals beweerd wordt. Een inslag blijkt onvermijdelijk en de aarde staat op het punt volledig vernietigd te worden. Als de man zich dit realiseert, is hij compleet ontredderd en pleegt zelfmoord, nog voordat de wereld vergaat. De depressieve zus is door het nieuwe inzicht eigenlijk juist opgelucht en kalm. Maar haar zus maakt zich wanhopig zorgen om haar heel jonge, onschuldige en nietsvermoedende kindje. Met het einde der tijden letterlijk voor de deur, wachten de twee zussen in een soort rituele setting, samen met het kind, de fatale inslag af.

I am Legend (2007, Will Smith)

Inleiding

In I am Legend heeft een onbekend virus de mensheid vrijwel volledig uitgeroeid. Mensen die ermee besmet zijn en het overleven, worden een soort ijzersterke zombies. Voor zover de hoofdpersoon weet, is hij de enige die eraan ontkomen is. Waarom hij immuun is voor het virus, is een raadsel. Hij zwerft met zijn hond door de geruïneerde en verlaten stad en lijkt prima ingesteld op de nieuwe omstandigheden. Hij zorgt ervoor dat hij zich niet begeeft in donkere ruimtes en alleen tijdens daglicht buiten zijn huis komt. Hij heeft zijn huis tegen licht, geluid en geur geïsoleerd, zodat de zombies hem niet kunnen zien, horen of ruiken.

Kijktip

Deze film is niet geschikt voor de gevoelige maag. Er zitten ook zeker een paar flinke horror-achtige schrikmomenten in. Verder is het verloop weinig verrassend, maar wel met lekker veel actie voor de liefhebber. De nodige humor doet je de alledaagse ellende in deze nieuwe wereld snel vergeten.

Het verhaal

Al snel blijkt dat de hoofdpersoon een arts is en dat hij experimenteert met een geneesmiddel. Hij test dit op zombies die hij vangt en dat is een zeer riskante onderneming. Het lijkt erop dat hij dicht bij een doorbraak is. Maar tot nog toe zijn alle pogingen om een zombie te genezen mislukt. Op een dag ontmoet hij een vrouw die, net als hij, ongevoelig is voor het virus. Helaas heeft haar komst de zombies op het spoor naar zijn huis gezet. Samen verdedigen ze zich tegen de zombies, die vastberaden zijn om de twee te verorberen. Dan blijkt echter dat het geneesmiddel dat hij aan het maken was, toch werkt. De vrouw beweert een plek te weten waar nog meer gezonde mensen leven en de hoofdpersoon verdedigt haar daarom met zijn leven tegen de zombies. Hij houdt hen op afstand, zodat de vrouw kan ontsnappen en het geneesmiddel naar de overlevende mensen kan brengen, om de mensheid te redden.

Mad Max Beyond Thunderdome (1985, Mel Gibson en Tina Turner)

Inleiding

De derede Mad Max-film heef Beyond Thunderdome en heeft meer diepgang in de verhaallijn dan zijn twee voorgangers. Naast veel spektakel zijn er verwijzingen naar historische vragen én antwoorden over ons bestaan. De film beschrijft de lotgevallen van een man die in een post-apocalyptische wereld probeert te overleven, waar goederen en voedsel schaars zijn. Hij raakt verzeild in de bizarre perikelen van verschillende samenlevingen, die elk zo hun eigen manier hebben gevonden om met de sobere omstandigheden en schaarste om te gaan.

Kijktip

De vele interessante verwijzingen naar ons bestaan maken dit een film die meer is dan een actie kaskraker. De manier waarop een groep verdwaalde kinderen een verklaring zoekt voor hun aanwezigheid bijvoorbeeld, lijkt in veel opzichten op de manier waarop wij uiting geven aan geloof en religie. En het samenspel tussen een geestelijk beperkte spierbundel en een fysiek zwakke intellectueel, lijkt een metafoor te zijn voor de macht van samenwerking en krachtenbundeling. Hoe omgegaan wordt met schaarse bronnen, zou zelfs in 2020 nog als voorbeeld gebruikt kunnen worden voor het oplossen van energievraagstukken. Maar ben je niet filosofisch ingesteld, ook dan is deze film vermakelijk. Gewoon lekker achterover leunen en met je verstand op nul de actie voorbij laten komen. Daarom: geschikt voor het hele gezin.

Het verhaal

Mad Max wordt beroofd en gaat op zoek naar zijn spullen. Hij zwerft door de woestijn, de overblijfselen van een vernietigde wereld. Hij komt terecht in een stad waar een strenge dame (Tina Turner) de touwtjes in handen heeft. Deze stad blijkt geheel te functioneren op elektriciteit uit varkensmest: in de krochten van de stad heersen twee mannen over de veestapel. Een grote sterke maar geestelijk beperkte man, letterlijk op zijn nek gezeten door een klein, zwak maar bijzonder slim ventje. Deze twee-eenheid maakt in feite de dienst uit, iets wat de ‘koningin’ niet erg aanstaat. Max moet hier niet alleen zijn spulletjes zien terug te vinden. Hij wordt ook gedwongen om op leven en dood te vechten in een kooi, waar overtreders van lokale wetten ‘berecht’ worden. Slechts één man zal, volgens de regels, levend uit de kooi komen. Zo hoopt de heerseres haar macht te herwinnen. Na veel avonturen en omzwervingen komt Max vervolgens terecht bij een gemeenschap van kinderen, die nog nooit de wereld hebben gezien zoals hij vroeger was. De enige geschiedenis waarover de kinderen beschikken, bestaat uit een paar foto’s en een verhaal wat ze elkaar daarbij vertellen. Max wordt daar aangezien voor hun redder, die ze op de foto's gezien hebben. Max heeft er zijn handen vol aan om zichzelf, zijn spulletjes en enkele onschuldige slachtoffers te redden. De manier waarop hem dit uiteindelijk lukt, is op zijn zachtst uitgedrukt bijzonder.

12 Monkeys (1995, Bruce Willis, Brad Pitt en Madeleine Stowe)

Inleiding

Het is goed opletten in deze film, want je krijgt in een vroeg stadium al verschillende hints en tips te zien, die uiteindelijk verwijzen naar de ontknoping. 12 Monkeys is een sciencefictionfilm die zich afspeelt in de toekomst. Althans, dat beweert de hoofdpersoon. Alleen gelooft niemand hem. In de toekomst is de aarde onbewoonbaar. Alleen met beschermende kleding kun je naar buiten. Er wordt naarstig gezocht naar aanwijzingen over de oorzaak van een virusuitbraak in het verleden, die aan het grootste deel van de bevolking het leven heeft gekost. De hoofdpersoon wordt op onderzoek uitgestuurd, maar dat verloopt natuurlijk niet precies zoals bedoeld.

Kijktip

Een spannende film, maar je moet wel bij de les blijven om het verhaal te volgen. Daarom is 12 Monkeys heel geschikt om meer dan eens te kijken. Omdat heden, verleden en toekomst vaak door elkaar lopen, duiken diverse personages op verschillende momenten op. De verhaallijn lijkt nogal vergezocht, maar toch word je snel meegezogen in de gebeurtenissen en krijgt het verhaal een bepaalde mate van geloofwaardigheid. De verwarring van de hoofdpersoon en het ongeloof van de omgeving zijn goed uitgediept en zeer voelbaar voor de kijker. Niet zo zeer geschikt voor heel jonge kijkers, of voor mensen die lui achterover willen hangen zonder hun hersens te belasten.

Het verhaal

De hoofdpersoon belandt in een andere tijd, wordt voor gek verklaard en in een inrichting voor psychisch zieke mensen opgeborgen. Daar ontmoet hij vreemde types en de enige die zich om hem bekommert, is een vrouwelijke psychiater. Het kost veel tijd en moeite om haar ervan te overtuigen dat hij werkelijk uit de toekomst is gekomen. Maar steeds meer aanwijzingen lijken zijn verhaal te bevestigen. Intussen zijn ze samen voortvluchtig: hij heeft haar feitelijk ontvoerd, maar ze begint hem steeds meer te geloven en zal hem uiteindelijk helpen. Hij heeft de opdracht om in het verleden te voorkomen dat het virus ooit verspreid zal worden. Via een speciaal telefoonnummer moet hij zijn bevindingen naar zijn meerderen in de toekomst doorbellen. Ook dat gaat niet helemaal zoals het moet, waardoor zowel in de toekomst als in het verleden verwarring ontstaat. De hoofdpersoon heeft intussen steeds het gevoel dat hij de vrouwelijke psychiater ergens van kent, maar het blijft tot het einde van de film onduidelijk waarvan. Dan blijkt dat de droom, die hij steeds opnieuw heeft, over zijn eigen naderende einde ging. Zijn jonge ‘ik’ ziet op het vliegveld hoe zijn toekomstige volwassen versie sterft. Alles lijkt op dat moment verloren. Maar de boodschap over de uitbraak van het virus heeft via de telefoon naar de toekomst toch de juiste mensen bereikt. Daar worden direct maatregelen genomen om de dader te onderscheppen. De tragische dood van de hoofdpersoon is uiteindelijk toch van nut voor de leefbaarheid van de aarde en de toekomst van de mensheid.