Classics: Jaws (1975)

Eind dit jaar komt er weer een zoveelste film uit met bloeddorstige vissen in de hoofdrol. Ditmaal heeft men gekozen om de film weer binnen de 3D rage te passen en de twijfelachtige titel ‘Piranha 3D: The Sequel’ mee te geven. Het uitkomen van deze film biedt een mooie gelegenheid om te kijken wat de meest succesvolle film met gevaarlijke vissen, Jaws, zo goed maakte. (Waarschuwing: Deze tekst kan spoilers bevatten)

Jaws

Jaws wordt vaak genoemd als de allereerste blockbuster. De film kwam uit in de zomer van 1975 en de inhoud sloot aan bij de tijd van het jaar. In de film was namelijk te zien dat een enorme haai een kustdorpje opschrikt tijdens de vakantieperiode. Politiechef Martin Brody (Roy Schneider) ziet het allemaal gebeuren en probeert te voorkomen dat er meer slachtoffers zullen vallen. Allereerst probeert hij om de stranden te sluiten in het vakantieseizoen, maar de burgemeester van het dorpje steekt hier een stokje voor omdat hij bang is voor de economische schade die de sluiting tot gevolg zou hebben. Samen met zeebioloog Matt Hooper (Richard Dreyfuss) en haaienjager Quint (Robert Shaw) trekt Brody vervolgens het water op met als doel het schepsel voor eens en voor altijd in de diepten van de oceaan te laten verdwijnen.

High concept

Iets wat gelijk opvalt is de simpele opzet van de film. Jaws wordt dan ook vaak genoemd als één van de eerste high concept films. Dit houdt in dat de film een simpel concept heeft dat de consument gemakkelijk en snel zou aanspreken waardoor deze de film zou willen zien. Bij Jaws bleek het concept van een haai die een kustplaatsje terroriseert het publiek erg aan te spreken en de film bleek uiteindelijk dan ook goed voor zo’n 470 miljoen dollar. Daarnaast werden er ook nog veel spullen verkocht die verbonden waren aan de film, waardoor de winst nog verder opliep.
De simpele opzet zorgt ervoor dat ook vandaag de dag de film nog steeds leuk is om te kijken. In de film heeft men ook niet geprobeerd om een groot beeld te schetsen van de context waarin het verhaal zich afspeelt, men heeft zich vooral geconcentreerd op het zo goed mogelijk uitwerken van het initiële idee. Ook beperkt de film zich vooral tot de drie eerder genoemde karakters waardoor het gemakkelijk te volgen blijft. Dit betekent echter niet dat de karakters simpel in elkaar zitten, integendeel. Juist de verschillen die de drie kennen zorgen ervoor dat met name de laatste helft van de film spannend blijft. Naast de dreiging van de haai, ontstaan er op zee ook onderlinge spanningen.

Het monster

Een tweede aspect van de film wat nog steeds goed werkt is de manier waarop het monster is uitgewerkt. Allereerst zijn de special effects allesbehalve gedateerd, iets wat misschien toch te verwachten is van een film die dik 35 jaar oud is. De manier waarop grote modellen zijn gebruikt om Bruce (de eigenlijke naam van de haai die door veel mensen nog steeds ‘Jaws’ genoemd wordt) tot leven te wekken zorgt nog steeds voor een angstaanjagend effect. Daarnaast heeft men in de eerste helft van de film ook een andere manier gevonden om angst te creëren voor dit schepsel. Juist door de haai niet te tonen en af en toe enkel de grote vin te laten zien, wordt deze angst gevoed. Net als in veel horrorfilms over het bovennatuurlijke, ontstaat in Jaws in eerste instantie juist vrees voor het onzichtbare. Dit effect wordt verder nog eens versterkt door de fenomenale soundtrack van John Williams. Naast de bekende tune die klinkt op het moment dat Bruce nadert, draagt ook de rest van de muziek sterk bij aan de sfeer die in de film wordt opgeroepen.

Spanning

Naast het monster zijn er nog een aantal andere aspecten die zorgen voor spanning. Een vijand waar Brody namelijk nog eerder direct mee wordt geconfronteerd is de bevolking van het dorpje zelf. Op het moment dat Bruce zijn eerste slachtoffers heeft gemaakt stappen de inwoners gelijk naar hem toe. Hij wordt hierbij onder andere verantwoordelijk gehouden voor de dood van één van de slachtoffers, iets wat bij Brody natuurlijk zwaar aankomt. Daarnaast werkt ook de burgemeester hem tegen op het moment dat Brody het strand wil sluiten om nog meer schade te voorkomen. Op een gegeven moment is men er ook van overtuigd dat de haai al gedood is, maar zeebioloog Matt Hooper overtuigt Brody ervan dat dit nooit de haai kan zijn die de slachtoffers heeft gemaakt. De haai zou namelijk veel te klein zijn voor de bijtwonden die hij achter heeft gelaten. Op het moment dat Brody de autoriteiten hiervan wil overtuigen, lukt dit hem wederom niet.
De beschuldigingen en het onvermogen om de anderen te overtuigen zorgen ervoor dat de moed Brody in de schoenen begint te zakken. Gevolgen hiervan zijn onder andere paranoia, hulpeloosheid en slapeloosheid. In de film zorgt dit deel van de verhaallijn voor extra spanning, gezien de protagonist naast het monster er nog een tweede vijand bij heeft gekregen.

Op zee

Iets wat Jaws nog steeds een erg spannende film maakt, is de plausibiliteit van de situatie. Ik bedoel hier niet mee dat de meterslange haai zomaar op een echte vakantielocatie zou kunnen opduiken, maar dat er wordt ingespeeld op angsten die ieder mens zou kunnen ervaren. Als de haai wordt weggedacht ontstaat de vrees juist door elementen die bij iedereen angst zouden oproepen. Op het moment dat de drie mannen de zee op gaan, wordt veel van de suspense gecreëerd door de situatie waar ze zichzelf in hebben geplaatst. Doordat ze zich op een boot bevinden is er namelijk geen vluchtweg meer te vinden, en vooral op het moment dat de boot langzaam begint te zinken neemt de spanning snel toe. De aanwezigheid van een grotendeels onzichtbaar monster, de onderlinge spanningen en het feit dat er geen manier om te ontsnappen is, zorgt ervoor dat de toeschouwer veelal op het puntje van zijn stoel zal doorbrengen.

Een klassieker

In deze tekst heb ik proberen samen te vatten waarom Jaws in het rijtje van klassiekers thuishoort. Dit monsterlijke verhaal is door Steven Spielberg gemaakt tot een enorm succesvolle en spannende film. De simpele opzet, het angstaanjagende beest, de problemen van het hoofdpersonage en de manier waarop wordt ingespeeld op fundamentele angsten zorgt voor een nog steeds erg boeiende film. Op het moment dat je deze film nog niet gezien hebt, raad ik je dan ook aan om dit zo snel mogelijk te doen, deze klassieker is het zeker waard.