Smooth jazz, gepolijste saaie muziek of echte jazzfusion?

Smooth jazz of easy listening jazz is overwegend instrumentale muziek die elementen van onder meer popmuziek, blues, soul en jazz combineert. Het is sfeervolle luistermuziek die door jazzpuristen niet tot de echte jazz wordt gerekend. Soms wordt smooth jazz zelfs negatief aangeduid als "warenhuismuziek" of "liftmuziek", omdat het vaak op deze locaties wordt gehoord als achtergrondmuziek. Die reputatie heeft het mede gekregen omdat het in de vroege jaren tachtig in de VS door commercieel ingestelde marketeers werd gepromoot als nieuw populair radioformat dat meer luisteraars moest lokken.

Geschiedenis

Wortels van de smooth jazz

De wortels van de smooth jazz zijn terug te voeren tot de vroege jaren 1960. Op dat moment was de door bebop beïnvloede jazz gemarginaliseerd door de opkomst van pop en rock. Platenmaatschappijen, producenten en hun muzikanten begonnen manieren te zoeken om de teruglopende vraag naar jazzmuziek op te vangen en brachten instrumentale covers uit van hitnummers uit die tijd. Deze evolutie liep samen met de komst van 'easy listening'-muziek en het fluwelige bossanova-geluid uit Brazilië, gebracht door Antônio Carlos Jobim, João Gilberto en zijn vrouw Astrud.

Toen de tenorsaxofonist Stan Getz in 1963 het album Jazz Samba uitbracht met de gitarist Charlie Byrd, kwam er met de hitsingle 'Desafinado' een bossanova-golf op gang die vele luisteraars terug voor jazz wist te winnen. Toen bleek al dat er nog een groot publiek bestond voor gemakkelijke luistermuziek, mensen die wat anders wilden dan de rock- of popmuziek van die tijd.

Vroegste smooth jazzalbums

De vroegste jazzmuziek die als smooth jazz kan worden benoemd, verscheen in de jaren 1970 met bijvoorbeeld het album "Touch" van saxofonist John Klemmer uit 1975, het nummer "Breezin" uit 1976 uitgevoerd door gitarist George Benson, de instrumentale compositie "Feels So Good" uit 1977 van bugelspeler Chuck Mangione, en het instrumentale nummer "Morning Dance" dat de jazzfusiongroep Spyro Gyra uitbracht in 1979.

Groeiende populariteit en hoogtepunt jaren 1980

In de jaren 1980 werd smooth jazz snel populairder met artiesten als Anita Baker, Sade, Al Jarreau en Grover Washington die meerdere hitnummers uitbrachten. De populariteit van het genre begon aan het einde van de jaren 1980 wat af te nemen, maar ondanks de kritiek op wat sommige jazzkenners als flauwe muziek zagen, zou saxofonist Kenny G met zijn album Breathless nog een geweldig succes scoren in 1992.

Kenmerken van het genre

Smooth Jazz komt voort uit fusion, maar legt - atypisch voor jazz - de nadruk op een gepolijste uitvoering. Over het algemeen vertrouwt smooth jazz op ritmes en grooves in plaats van op improvisatie.

Als fusionvorm maakt het gebruik van een gevarieerd instrumentarium met synthesizers, funkritmes, funky bas, harmonieuze gitaren en trompetten, en zoete alt- of sopraansaxofoons.

De muziek is niet afstandelijk intellectueel zoals hardbop, noch is het gruizig en funky zoals souljazz - zij is eerder onopvallend, soepel en zeer gepolijst, waarbij de sfeer en het samenspel belangrijker zijn dan de afzonderlijke delen. Het tempo overstijgt zelden 100 bpm.

Kritiek op smooth jazz

De term smooth jazz werd in de jaren tachtig in de VS gebruikt voor het promoten van een nieuw radioformat. Smooth jazz zou het eerdere format voor achtergrondmuziek, "Beautiful Music", vervangen uit de jaren 1970 en de vroege jaren 1980. De keerzijde van het grote commerciële succes van deze Amerikaanse radiozenders in de jaren 1980 is dat het de reputatie van smooth jazz als genre ernstig heeft geschaad. De zenders maakten er een allegaartje van stijlen van en stemden zich puur af op de smaak van het publiek. Dat stigma van commercieel gepushte marketingmuziek is smooth jazz nooit echt kwijtgeraakt.

Wat bij de kritieken opvalt, is dat de critici meestal niets hebben tegen de muziek zelf. Ze geven toe dat het genietbare muziek is om naar te luisteren, maar storen zich vooral aan de naam smooth 'jazz' die doet uitschijnen dat het genre iets te maken heeft met wat zij onder jazz verstaan. Smooth jazz heeft voor hen blijkbaar een grens overschreden die andere vormen van jazzfusion wel respecteren.

De AllMusic guide to jazz fusion stelt dat smooth jazz geen echte jazz is omdat het geen risico's neemt door te improviseren zoals bij jazzfusion het geval is:

Vooral Kenny G wordt vaak bekritiseerd door zowel fusion- als jazzfans, terwijl hij met zijn muziek toch een enorm commercieel succes is geworden. Muziekrecensent George Graham beweert dat het "zogenaamde 'smooth jazz'-geluid van mensen als Kenny G niets van het vuur en de creativiteit heeft dat het beste van de fusion-scene kenmerkte tijdens zijn hoogtijdagen in de jaren 1970".

Evolutie naar urban jazz

Een recente evolutie die in 1997 begon, is urban jazz. Het combineert elementen uit smooth jazz met rhythm and blues en/of hiphop. Muzikanten die tot dit genre behoren zijn Nick Colionne, Boney James, Vincent Ingala, Bobby Perry, Bob Baldwin, Brian Bromberg, Michael Lington, David Lanz, Jonathan Fritzen, Paul Jackson Jr., Walter Beasley en Wayman Tisdale.

Bekende smooth jazzalbums

Een kleine selectie van albums die zijn uitgekomen tijdens de hoogtijdagen van de smooth jazz, tussen 1975 en 1992:

• John Klemmer: Touch (1975)
• George Benson: Breezin’ (1976)
• Dave Grusin: One Of A Kind (1977)
• Bob James: Touchdown (1978)
• Earl Klugh: Heart String (1979)
• Tom Browne: Love Approach (1980)
• Grover Washington, Jr.: Winelight (1980)
• Joe Sample: Voices In The Rain (1981)
• Lonnie Liston Smith: Dreams Of Tomorrow (1983)
• Sade: Diamond Life (1984)
• Kenny G: Breathless (1992)

Enkele smooth jazz topartiesten

Opmerking: de meeste artiesten in deze lijst beperken zich niet tot smooth jazz, maar zijn ook actief in andere genres.

• Mindi Abair (saxofoon, zang)
• Anita Baker (zang)
• David Benoit (piano)
• George Benson (gitaar)
• Rick Braun (trompet, zang)
• Norman Brown (gitaar)
• Larry Carlton (gitaar)
• Candy Dulfer (saxofoon)
• Kenny G (saxofoon)
• Bob James (keyboard)
• Boney James (saxofoon)
• Al Jarreau (zang)
• Keith Jarrett (piano)
• Norah Jones (zang)
• Earl Klugh (gitaar)
• Dave Koz (saxofoon)
• Diana Krall (piano, zang)
• Chuck Loeb (gitaar)
• Keiko Matsu (piano)
• Wes Montgomery (gitaar)
• Nelson Rangell (saxofoon)
• Althea Rene (fluit)
• Sade Adu of Sade (zang)
• David Sanborn (saxofoon)
• Paul Taylor (saxofoon)
• Grover Washington, Jr. (saxofoon)
• Kirk Whalum (saxofoon)
• Peter White (gitaar)

Huidige situatie

Smooth jazz is een vaak geridiculiseerd genre, en het ziet er niet naar uit dat die situatie snel zal veranderen. Anno 2019 zijn de radiozenders die het genre uitzonden minder populair geworden en is smooth jazz slechts te horen als achtergrondmuziek in talloze wijnbars en restaurants over de hele wereld. Eigenlijk is dat jammer, want veel van de belangrijkste beoefenaars van deze muziek zijn uiterst begaafde instrumentalisten die voor hun talent en virtuositeit erkenning verdienen.