Gerry Rafferty: een lange weg van roem naar vergetelheid

Wie kent niet de song Baker Street? Deze all-time classic uit de jaren zeventig, de weemoedige saxofoon, het explosieve gitaarwerk, de tot meezingen dwingende melodie. De componist was Gerry Rafferty, de Schotse zanger die wereldfaam verwierf met dit nummer, maar zich het liefst terugtrok in een opnamestudio en in 2011 roemloos overleed na jarenlang drankmisbruik. In de zomer van 1978 las ik in The Guardian een interview met Gerry Rafferty, wiens song Baker Street in de maanden daarvoor de wereld had veroverd. De saxofoon-intro herken je meteen als het nummer ook nu nog op de radio wordt gedraaid. De lange, snerpende uithalen van Raphael Ravenscroft zetten de toon voor een weemoedige classic waaraan iedereen zijn eigen herinneringen heeft: een zomer aan een Spaanse Costa, een wandeling door de bergen van Wales, een avontuurlijke nacht in een grote stad. We weten niet precies waar het liedje over gaat, de tekst is geheimzinnig, maar de muziek raakt ons in het hart. En keer op keer die saxofoon.

Gevecht

In het interview lichtte Rafferty een tip van de sluier op. De song ging over zijn gevecht tegen de platenmaatschappij waarmee hij jaren daarvoor een wurgcontract had getekend: hij had zich voor lange tijd vastgelegd, maar wilde niet meer de muziek schrijven die de maatschappij op de plaat wilde zetten. Men houdt hem echter aan zijn contractuele verplichtingen en Rafferty moet wachten tot de afloop van de wettelijke termijn in 1977 - eindelijk kan hij met zijn voorraad songs aankloppen bij de concurrent. Niet lang daarna schrijft hij op de hoes van zijn album City to city de volgende mysterieuze woorden: "Thanks to those who helped to make this album and curses to those who prevented it." Hij is vrij. Van City to City worden vijfeneenhalf miljoen exemplaren verkocht, genoeg om hem rijk te maken.

Baker Street is het verslag van zijn worsteling. Hij verdronk er zijn verdriet in het huis van een vriend als de gesprekken met de platenmaatschappij weer eens op niets waren uitgelopen. Was het het huis van zijn oude vriend Joe Egan, eens zijn compagnon in Stealers Wheel? We weten het niet. Joe Egan is de man die eruit gestapt is en Gerry Rafferty is in de music business gebleven. De wereld mag hem dankbaar zijn, want hij leverde een serie prachtige albums en songs die laten zien dat hij en Egan niet voor niets ooit werden genoemd als de opvolgers van de Beatles, waarbij de McCartney-rol was weggelegd voor de trotse Schot Rafferty.

Stealers Wheel

Dat was in de eerste helft van de jaren zeventig, toen Stealers Wheel hits scoorde als Late again, Stuck in the middle with you en Star. Goed in het gehoor liggende songs, melodieus en ritmisch, de kwaliteiten die hits nodig hebben. Het was in 1973 dat ik de groep live aanschouwde op het Pinkpop-festival dat destijds nog in een sportpark in Geleen werd gehouden. De heren waren dronken als torren en hun optreden was een aanfluiting. We waren ze al vergeten toen toenmalige superster Jeff Beck aan het eind van die middag zijn gitaar stemde voor een overdonderend uurtje rock-and-roll.

I should know better, but I can't say no, zou Rafferty later over zijn liefde voor het drankvertier zingen in het titelnummer van de elpee Night Owl, de opvolger van City to City. Zoals zo vaak bij beloftevolle groepen, waren het ook nu de onderlinge spanningen die tot een vroegtijdig einde zouden leiden: Rafferty ging solo zijn gevecht aan met de platenmaatschappij en van de rest van Stealers Wheel is nooit meer iets vernomen. Joe Egan bracht in 1979 nog een single uit, Back on the road again, die echter niet leidde tot zijn come back.

CIty to city

City to city is het masterpiece van een kunstenaar die zich door ellende en afwijzing heeft heengeslagen. Het is een album met emotievolle songs, stuk voor stuk juweeltjes van compositie, een vak dat Rafferty tot in de puntjes van zijn vingers beheerste, ondersteund door zijn toenmalige producer Hugh Murphy, die voor Rafferty was wat George Martin voor de Beatles was. We luisteren naar Whatever's written in your heart en herkennen de worsteling om een onmogelijke relatie. Stealin' time is de ingehouden litanie van de ster die het gemaakt heeft. City to city is een lied over het verlangen, onderweg naar de geliefde. In Mattie's rag keren we terug naar onze geboortestreek, vol verwachting. In The Arch bezingt een weemoedige Rafferty op bijna gospelachtige wijze een reis door de verbeelding van het menselijk tekort. In Island, tenslotte, wederom gedragen door de sax van Raphael Ravenscroft, neemt hij afscheid van een grote liefde - of vindt hij haar juist terug?

The good life

Na City to city gaat Rafferty weer op toernee, ditmaal doet hij ook de VS aan, wat hij eerder - met Stealers Wheel - had geweigerd. Hij bezingt het leven dat hem overvalt op het succesvolle vervolgalbum Night Owl uit 1979, nog mooier geproduceerd dan City to City. Zijn leven bestaat uit reizen, optreden, liefde, drank en the good life. Later, op het album Snakes and Ladders uit 1980, zal hij daarover zingen in Wastin' away: I'm leavin' the good life behind, too much of nothing every day.

Night Owl behaalt niet het grote succes van zijn voorganger, er worden 2 miljoen exemplaren van verkocht. Toch wordt de plaat enorm veel gedraaid op de radio, met name in de VS. In The tourist drijft Rafferty de spot met zichzelf als hij zingt over de nieuwe schoenen die hij zich aanmeet op Fifth Avenue: Me I'm wiped out, I'm dead on my feet - come a long long way from Baker Street. Ook blikt hij voor het eerst terug op zijn eigen carrière in het nummer Take the money and run, iets wat hij in latere albums zal blijven doen:
I was caught up in a fever,
In that summer of 69,
When my heart was cryin' out for change
And the time was comin' when I'd get away.
So I moved on to that city,
Where I met a friend of mine,
And I must admit I amused me well
With all those bad luck stories that he could tell…

En wéér is daar de dramatische sax van Raphael Ravenscroft, samengeperste emotie die een uitweg zoekt, geklonken in het stuwende ritme van bas en gitaren.

Zoektocht

Meer en meer komt Rafferty naar voren als een zoeker. Bad luck overvalt hem in de eerste helft van de jaren tachtig: de inspiratie blijft weg (zijn album uit 1981 heet heel toepasselijk Sleepwalking) en zijn huwelijk loopt op de klippen. Hij zet zijn schreden op het gebied van de filmmuziek, maar het wordt slechts een klein succes (het door hem geschreven Letter from America uit Local Hero, waarin Mark Knopfler van Dire Straits het beter deed met de soundtrack).

In 1988 is hij op zijn éénenveertigste terug met North and South, een verzameling prachtige liedjes met lange intro's en een uitgebalanceerde productie. Shipyard town beklimt de hitparade. Steeds weer komt de relatie met zijn vrouw naar voren, culminerend in A dangerous age:
Don't tell me you're leavin' me now,
As you know how hard I've been tryin'
Darling you're my world,
Don't bring it all tumblin' down…

Neergang

Het is de laatste keer dat zijn ster schijnt. Rafferty's succes is steeds afhankelijk geweest van de persoonlijke noot die hij in zijn composities legde. Hij lijkt emotioneel leeggebloed, niet meer in staat het persoonlijke om te gieten tot het voor de buitenstaander herkenbare. Het wordt stil. In 1992 komt hij met On a wing and a prayer, dat geen commerciëel succes wordt. In 1994 verschijnt Over my head, waarop ook een aantal nieuwe versies van Stealers Wheel-nummers. In 2002 komt Another World, niet meer dan een herhaling van de vorige twee albums. Het vuur is eruit.

In de jaren erna probeert Rafferty van alles en doet hij via zijn website en forums beloftes aan zijn fans die hij nooit meer waarmaakt: een album met Beatles-songs, een nieuwe album met eigen nummers, een album met oude muziekvrienden ... er komt niets meer uit zijn handen. Wel komt hij incidenteel in het nieuws vanwege zijn drankgebruik: de Britse roddelpers publiceert gretig over zijn uitspattingen en geen enkel detail blijft onvermeld. Gerry sluit zich met een nieuwe geliefde van de wereld af in het Italiaanse Toscane en hij publiceert in 2009 nog een CD met de veelzeggende titel Life goes on. Het album bevat een aantal nieuwe songs maar ook - zoals Rafferty sinds 1980 gewend was te doen - nieuwe opnames van oude nummers.

In november 2010 wordt hij opgenomen in een Brits ziekenhuis en moet hij met medische apparatuur in leven worden gehouden. Ingewijden weten dat zijn dagen zijn geteld. Hij overlijdt op 4 januari 2011 op 63-jarige leeftijd.

Afscheid

Gerry Rafferty legde sinds 1969 een lange weg af en het is al een wonder dat hij tot aan 1988 meesterlijke songs bleef schrijven en produceren. Zijn stem zal alleen nog maar tot ons komen via de muziek en oh die sax uit Baker Street! Die vergeten wij nooit. Dank je wel, Gerry Rafferty, jij gaf vorm aan onze emoties en herinneringen.