Frank Zappa, Popfenomeen

Frank Zappa neemt, als rijk getalenteerd "self-taught" muzikant in de hedendaagse popmuziek een aparte plaats in. Hij was tekstschrijver, componist, gitarist, groepsleider, theaterpersoonlijkheid, producer en talentscout. Als creatieve duizendpoot was Zappa buiten zijn muzikale leven ook nog actief als filmproducent, regisseur en acteur. Frank Zappa stond bekend om zijn scherpzinnige, vaak satirische kijk op de Amerikaanse samenleving.

Een rijk getalenteerd popmusicus

Frank Zappa is een van de meest talentvolle componisten van het rock-tijdperk. Als autodidact beschikt hij over een fenomenale theoretische- en praktische kennis die strekt van de moderne klassieken zoals Strawinsky, Stockhausen, Varèse, Webern, Boulez, elektrische avant-garde en jazz tot rhythm & blues, bigband en rock`n`roll. Het werk van Zappa munt op al deze terreinen uit door een sterke logische- en artistieke samenhang en neemt daardoor een geheel eigen plaats in de popgeschiedenis in.

Zappa is naast componist een uitgesproken satiricus, wiens vileine gevoel voor humor veel aanhangers kent, zelfs wanneer zijn teksten de grenzen van de goede smaak aftasten. Zappa is een bijzonder productief componist, een work-aholic die enorme hoeveelheden muziek op zijn eigen "Barking Pumpkin" label heeft gezet. Zoveel zelfs, dat jaren na zijn dood in 1993 met enige regelmaat platen worden uitgebracht onder de vleugels van de Zappa Family Trust.

The Mothers Of Invention

Frank Zappa wordt op 21 december 1940 geboren in Baltimore, Maryland. Zijn muzikale voorkeur gaat in de jaren `50 uit naar rhythm & blues en rock`n`roll. Zappa raakt al vroeg in diverse muziekstromingen geïnteresseerd. In 1964 stapt hij in een band met de naam "Soul Giants". Na verloop van tijd speelt die band nog slechts Zappa`s muziek. In 1966 verandert de naam in "The Mothers Of Invention". Onder leiding van producer Tom Wilson wordt een dubbel-album opgenomen onder de titel "Freak Out". De eerste bezetting van de 'Mothers Of Invention" bestaat dan uit Ray Collins
( zang ), Jimmy Carl Black ( drums en percussie ), Roy Estrada ( bas ), Elliot Ingber ( gitaar ) en Frank Zappa ( gitaar en lyrics ). Andere namen die later deel uitmaken van de groep zijn o.a. Jim "Motorhead" Sherwood ( blaasinstrumenten ), Don Preston ( toetsen, synthesizers ), Bunk Gardner ( blaasinstrumenten ) en multi-instrumentalist Ian Underwood, het enige lid van de band met een afgeronde muzikale opleiding.

De eerste platen trekken de aandacht van een klein, intellectueel en maatschappijkritisch publiek. De optredens worden gekenmerkt door een overdaad aan shock-effecten en absurde, vaak provocerende sketches. In de volgende albums "Absolutely Free" en "We`re Only In It For The Money", maakt Zappa de hippies belachelijk maar de platen zijn eveneens een aanklacht tegen de kapitalistische leefwijze. De mini rock-opera "Brown Shoes Don`t Make It" neemt op satirisch-absurdische wijze de "plastic people" op de korrel. Hoe veelzijdig de muziek van Zappa is bewijst de plaat "Cruising With Ruben And The Jets". Hier wordt teruggegrepen op de in de jaren `50 populaire doo-wop-muziek.

Tegen het einde van de jaren `60 breidt Zappa de line-up van zijn band steeds meer uit, zodat het nu ook mogelijk is om instrumentele jazz-rock te spelen. Intussen ontwikkelt Zappa zich tot een virtuoos gitarist met een volstrekt authentieke stijl.

"Uncle Meat", een dubbel lp uit 1969 is een soort sleutelplaat in Zappa`s oeuvre. Zijn voornaamste inloeden zijn er goed hoorbaar. Varèse, Strawinsky, Webern, Coleman, Eric Dolphy en Albert Ayler. Met het soloproject "Hot Rats" ook uit 1969 wordt een nieuwe richting aangegeven. Medewerking wordt onder meer verleend door Captain Beefheart
( zang en harp ), Don "Sugarcane" Harris ( viool ) en Max Bennett ( bas ).

Na het verdwijnen van de eerste lichting "Mothers Of Invention", duiken instrumentalisten op als George Duke ( toetsen, zang ) en Jeff Simmons ( bas ). Samen met deze nieuwe bandleden en het zangduo Mark Volman en Howard Kaylan, alias Flo and Eddie komt het "200 Motels"-project tot stand, een combinatie van een film en een dubbel-lp. Door de complexe opzet, de enorme hoeveelheid visuele- en verbale grappen, de moeilijkheidsgraad van de muziek, de tamelijk matige acteerprestaties van diverse groepsleden en de losse, verhalende structuur, krijgt het project niet de ontvangst die nodig is voor een commercieel succes.

Zappa de solist

Gedurende de jaren `70 neemt Zappa een aantal solo-platen op. Hij ontwikkelt zich tot leadsinger en maakt pop-rock-albums als "Overnite Sensation" en "Zoot Allures". Tegen het eind van de jaren `80 integreert hij electronica in zijn muziek, zoals te horen is op "Jazz From Hell".

Niettemin blijft Zappa moeilijk in periodes te vatten omdat hij in feite steeds bezig is zijn muzikale dromen te realiseren met behulp van technische vernieuwingen. Interessant is het gebruik dat Zappa van zijn solo-projecten maakt. Het zijn proeftuintjes voor het groepsgebeuren. De plaat "Overnite Sensation" uit 1973 betekent een koerswijziging. George Duke blijkt als vocalist een aanwinst, zodat er weer meer wordt gezongen. Op de plaat "Zoot Allures" is Zappa bezig met een geheel nieuwe groep. Naast drummer Terry Bozzio zien we Davey Moire ( zang ), Andre Lewis ( orgel ), Ruth Underwood ( toetsen ), Eddie Jobson ( toetsen ), en Patrick O`Hearn ( bas ).

In 1979 verschijnen na een verandering van platenmaatschappij de uitstekende dubbelaar "Sheik Yerbouti" en de trilogie "Joe`s Garage Act I" en "Joe`s Garage Acts II en III". Op deze elpees doen gitarist Warren Cuccurullo en toetsenisten Peter Wolf en Tommy Mars hen intree. Ook zijn zanger Ike Willis en de nieuwe drummer Vinnie Culaiuta van de partij.

In de trilogie "Joe`s Garage" speelt Frank Zappa de "central scutinizer". Met zijn megafoonstem is hij hoofd censuur van een denkbeeldige staat. Hij is de verteller van een soort parabel om aan de burgers te tonen wat er allemaal met je kan gebeuren als je je met "staatsgevaarlijke " activiteiten bezig houdt als het maken van muziek. Het is een groot Zappiaans hekeldicht over corrupte politici, zakenlieden en religieuze leiders. Sex en vooral misbruik ervan speelt in deze 'rock-opera" een dominante rol. Het is ook een periode waarin Zappa veelvuldig overhoop ligt met de zogenaamde hoeders van de beschaving, vertegenwoordigd in de "Moral majority", een fundamentalistisch-religieuze beweging. Popmuziek zou in de ogen van deze groepering een verkeerde invloed hebben op de ontwikkeling van kinderen en jong-volwassenen. Frank Zappa ageert fel tegen deze uitingen van massawaan en kleinburgerlijkheid. Als reactie verschijnt in 1985 de plaat "Frank Zappa Meets The Mothers Of Prevention"..

Nog veel niet uitgebracht materiaal

Zappa neemt vrijwel elk concert en elke sessie op. Hij brengt gitaarplaten uit in een bijna oneindige reeks "Shut Up`N`Play Yer Guitar". Hij besluit in 1988 zijn eigen platenlabel "Zappa-records" op te richten om de re-releases van oud- en nieuw werk op cd in eigen hand te kunnen houden. Daarnaast start hij een cyclus oude- en nieuwe onbekende en curieuze
( live- ) opnamen en sketches.

Aan het eind van de jaren `80 schakelt Zappa over op absurdistische- en jazzy platen met de synclavier zoals "Jazz From Hell"en "Civilisation Phase III". De laatste dubbel cd bestaat uit een mixture van materiaal met conversaties en geluidscollages die reeds op de elpee "Lumpy Gravy" uit 1967 verschenen. Daarnaast zijn er veel muzikale muziekfragmenten die volledig voor synclavier zijn uitgeschreven. De sketches spelen zich af in een denkbeeldige piano.

In het begin van de jaren `90 tourt Zappa o.a. door Nederland. Zijn band bestaat op dat moment uit Ike Willis ( zang, gitaar ), Mike Keneally ( zang, gitaar ), Bobby Martin ( toetsen, zang) , een blazerssectie met Walt Fowler ( trompet, hoorn ), Bruce Fowler ( trombone ), Paul Carman ( sax ), Albert Wing ( sax ), Kurt McGettrick ( sax, klarinet ), Ed Mann
( percussie ), Scot Thunes ( bas ) en Chad Wackerman ( drums ). Voor wat betreft de technische vaardigheden en beheersing van het ingewikkelde compositorische metier, is dit wellicht de sterkste formatie waarmee Zappa tot dan toe heeft opgetreden.

Zappa gaat onverdroten door met het produceren van nieuwe projecten. Zo werkt hij in 1992 samen met het avant-gardistische ensemble "Modern". Dit leidt tot de cd "The Yellow Shark" . Er volgen met dit ensemble enige optredens in Duitsland en Oostenrijk. Intussen gaat Zappa`s gezondheid hard achteruit als gevolg van kanker. Op 4 december tenslotte, overlijdt Frank Zappa enkele weken voor zijn 53e verjaardag.

De Zappa Family Trust zorgt er vanaf dat moment voor dat alle toekomstige releases de goedkeuring van de Zappa-familie kunnen wegdragen.
De legende van Frank Zappa leeft echter voort, want zoals Zappa`s grote voorbeeld, Edgar Varèse ooit voorspelde: "The Present Day Composer Refuses To Die".

Selectieve Discografie

• Freak Out ( Verve 1966 )
• We`re Only In It For The Money ( Verve 1967 )
• Lumpy Gravy ( Verve 1967 )
• Cruising With Ruben And The Jets ( Verve 1968 )
• Uncle Meat ( Bizarre 1969 )
• Hot Rats ( Bizarre 1969 )
• Fillmore East, June 1971 ( Reprise 1971 )
• 200 Motels" ( United Artists 1971 )
• Overnite Sensation ( Discreet 1973 )
• Zoot Allures ( Warner Bros 1976 )
• Sheik Yerbouti ( CBS 1979 )
• Joe`s Garage Act I ( CBS 1979 )
• Joe`s Garage Acts II & III ( CBS 1979 )
• Shut Up`N`Play Yer Guitar ( CBS 1981 )
• Them Or Us ( EMI 1984 )
• Frank Zappa Meets The Mothers Of Prevention ( EMI 1985 )
• Jazz From Hell ( EMI 1986 )
• The Yellow Shark" ( Zappa 1993 )
• Civilization Phase III ( Zappa 1994 )
• Lather ( Rykodisc 1996 )
• Mystery Disc ( Rykodisc 1999 )