De saxofoonfamilie: welke saxofoons bestaan er?

De saxofoon is een veelzijdig instrument. Je kunt er vrijwel alle soorten muziek op spelen: van jazz tot reggae en van rock tot klassiek. Daarom bestaan er veel verschillende soorten saxofoons. Hele kleine en hoge en reusachtige met een diep geluid. Welke saxofoons bestaan er en wat zijn de verschillen?

Adolphe Sax

Op 6 november 1814 werd Adolphe Sax geboren, in Wallonië. Zijn vader, Charles-Joseph Sax, is befaamd instrumentenbouwer en Adolphe neemt deze ambacht van zijn vader over. Na zijn schooltijd aan de Koninklijke Muziekschool van Brussel begint Adolphe met het experimenteren voor ontwerpen van nieuwe instrumenten. Op twintigjarige leeftijd ontvangt Sax een patent voor een verbeterd ontwerp van de basklarinet. In 1841 verhuist Adolphe Sax naar Parijs, waar hij meerdere uitvindingen doet op het gebied van muziekinstrumenten. Een daarvan was de saxofoon, zijn belangrijkste uitvinding. De eerste saxofoon was een bassaxofoon.

De grote vier

De saxofoonfamilie is heel groot. Er zijn veel verschillende soorten in veel verschillende stemmingen, maar er zijn vier saxofoonsoorten die het meest gebruikt worden. Dit zijn de sopraan-, de alt-, de tenor- en de baritonsaxofoon.

Sopraan
Van de sopraan bestaan twee versies: een rechte en een kromme. De kromme lijkt het meest op de vorm van de saxofoon die iedereen kent, de rechte is hoe het instrument het vaakst voorkomt. Op het plaatje rechts is een rechte sopraansax te zien.

De sopraansaxofoon is gestemd in Bb (bes). Dat houdt in dan als je op een sopraansaxofoon een C speelt, je een Bb (Bes) hoort. Enkele bekende sopraansaxofonisten zijn Kenny G, John Coltrane en Sidney Bechet.

Alt
De altsaxofoon is het meestgebruikte lid uit de saxofoonfamilie en heeft een lager geluid dan de bovengenoemde sopraansaxofoon. Deze staat gestemd in Eb (Es), je hoort dus een Es als je een C op je saxofoon speelt. De alt is te herkennen aan de rechte hals, die boven de body abrupt naar beneden knikt.

De altsaxofoon wordt voornamelijk gebruikt voor jazz en funk. In klassieke muziek komt de altsaxofoon maar zelden voor, bijvoorbeeld in 'Il vecchio castello' van Modest Moessorgski in de orkestversie van Maurice Ravel. De alt komt in de klassieke muziek van de 20ste eeuw vaker voor, maar heeft meestal een vaste rol in fanfare- en harmonieorkesten en daarnaast ook de 'big band'. Enkele bekende altsaxofonisten zijn Julian Cannonball Adderley, de Nederlandse Candy Dulfer, Paul Desmond en Maceo Parker.

Tenor
Ook de tenor wordt relatief veel gebruikt en is vooral in de jazz een kenmerkend instrument. In big bands, fanfare- en harmonieorkesten worden tenoren vaak gebruikt. De tenor staat net als de sopraan gestemd in Bb (Bes), maar er bestaan ook kleinere tenoren die in C gestemd staan. Deze worden C-Melody saxofoons genoemd. De tenor is weer lager dan de altsaxofoon.

De tenor heeft een rijke en warme klank, die in de hedendaagse muziek voornamelijk wordt geproduceerd uit tenoren van het merk Selmer. Ook Buesscher, Yamaha, Jupiter, King en Trevor James zijn bekende tenormerken. Een bekende tenorsaxofonist is bijvoorbeeld de Nederlandse Hans Dulfer.

Bariton
De baritonsaxofoon is de laagste saxofoon van de vier meestgebruikte saxofoons en ziet er iets anders uit dan de alt- en de tenorsaxofoon. De bariton heeft een warme klank, die extra diepte toevoegt in fanfares en harmonieorkesten, maar ook saxofoonkwartetten. De bariton staat net als de altsaxofoon gestemd in Eb (Es) en heeft een extra noot, de lage 'A', waar de andere saxofoons een bereik met de 'Bb' als laagste noot hebben.

De bekendste baritonsaxofonist was jazzmusicus Gerry Mulligan, maar de bariton kan ook in klassieke muziek toegepast worden. De Nederlandse Henk van Twillert nam diverse klassieke stukken op met zijn baritonsaxofoon. In popmuziek kan de baritonsaxofoon een uitstekende rol vervullen, zoals in Shine On You Crazy Diamond van Pink Floyd.

Andere soorten

Vier bovenstaande saxofoons komen het meest voor, maar er zijn er nog veel meer.

• De bas-, contrabas- en sub-contrabassaxofoon kunnen nog lager dan de bariton. De bassaxofoon, die de eerste saxofoon was die Adolphe Sax uitvond, wordt wel eens gebruikt, maar de uitzonderlijke grootte van deze drie saxofoons maken het erg moeilijk om de instrumenten fatsoenlijk te bespelen. Het is wel de moeite waard eens een video van deze saxofoons op te zoeken, want ze hebben een erg bijzonder, diep geluid.
• De soprillo- en sopraninosaxofoons zijn de saxofoons die vanaf de sopraan de hoogte ingaan. Ze zijn heel erg klein en worden daarom ook erg weinig gebruikt.
• Tubaxsaxofoons zijn bas- of contrabassaxofoons die een kleinere vorm hebben dan de originelen, doordat ze beter in elkaar gevouwen zitten. Ook deze worden maar weinig gebruikt.
• Een schuifsaxofoon bestaat ook. Het moge duidelijk wezen dan saxofoons als deze vrijwel niet gebruikt worden en meer als experiment beschouwd kunnen worden, maar er bestaan exemplaren van. Een andere saxofoon die onder deze categorie valt is de kale saxofoon, zonder kleppen, waar de tonen met behulp van de embouchure aangestuurd worden.