Beethoven: van slecht geschoolde jongen tot componist

Al duizenden jaren wordt er over de hele wereld muziek gemaakt. Mensen die muziek zelf schrijven, noemt men componisten. Eén van de bekendste componisten was Ludwig van Beethoven. Beethoven leefde van 1770 tot 1827. Waar komt Beethoven vandaan?

Inhoud

• Zijn voorouders
• Zijn jeugd
• Wenen in de tijd van Beethoven
• Bewondering van Mozart
• Leerling van Haydn
• Beethoven als concertpianist
• Beethoven wordt doof
• Zijn werken
• Beethoven's dood en begrafenis
• De concertzaal

Zijn voorouders

De familie van Ludwig van Beethoven was afkomstig uit Mechelen uit Vlaanderen (België). De Beethovens waren niet van adel. Grootvader Ludwig speelde een belangrijke rol in het leven Beethoven. Waarschijnlijk heeft zijn kleinzoon de liefde voor muziek van hem meegekregen. Grootvader Ludwig heeft ook zijn hele leven met muziek te maken gehad.

In 1730 was hij koorzanger in Leuven, daarna koordirigent en hofmusicus. Na zijn verhuizing naar Bonn wordt hij kapelmeester. Beethovens vader was ook musicus. Hij was tenor (zanger) aan het hof van Bonn. Deze aan de drank verslaafde en niet zo intelligente vader was de eerste muziekleraar van Ludwig. Zijn methoden waren ruw en vaak onzinnig. Zo dwong hij zijn zoon uren achter elkaar te oefenen op het klavecimbel. En als hij ’s avonds laat dronken thuis kwam haalde hij Ludwig uit zijn bed en liet hem tot ’s morgens vroeg op het instrument oefenen.

Zijn jeugd

Ludwig van Beethoven werd in 1770 in de Bonnagasse in Bonn geboren. Hij werd op 17 december van dat jaar gedoopt en men denkt dat hij een dag eerder werd geboren. Bonn was toen een stadje van ongeveer 8000 inwoners. Beethovens moeder, Katherina Keverich, was een eenvoudige vrouw. Als dochter van een kok, weduwe van een kelner en zelf dienstbode zou zij een van de grootste muzikale talenten van de wereld voortbrengen. Samen met haar tweede echtgenoot, Johann, kreeg ze zeven kinderen : Katherina kreeg in haar eerste huwelijk een zoontje, Ludwig, die een paar uur na zijn geboorte stierf. Haar tweede kind kreeg de naam van het eerste en dat werd de grote Ludwig van Beethoven. In de volgende jaren werden Karl en Johann en daarna kwamen er nog drie jongens en een meisje, dat al vroeg stierf.

Op 26 mei 1778 gaf Ludwig van Beethoven zijn eerste uitvoering. Hij was toen zeven jaar, maar op de uitnodigingen stond dat hij zes was, want zijn vader wilde hem als wonderkind presenteren en hoopte veel geld aan hem te verdienen. Op het Gymnasium leerde hij Italiaans, Frans en Latijn. Wiskunde vond hij een moeilijk vak, maar muziek begreep hij heel goed en hij vond het leuk om te doen. Behalve van zijn vader kreeg hij ook pianolessen van een ver familielid, Franz Rovantini. Hij werd een uitstekend pianist, maar hij heeft de viool nooit helemaal leren beheersen. Zijn eerste echte leraar was Christian Gottlob Neefe, die vooral bekend was geworden toen hij in 1779 als hoforganist naar Bonn kwam, waar hij ook benoemd werd tot kapelmeester.

Neefe kwam in contact met de jonge Beethoven toen hij nog maar net 10 jaar oud was. Hij was als een muzikale vader voor hem, moedigde hem aan om te componeren en hielp hem zijn vroegere werken gepubliceerd te krijgen. Na enkele jaren van samenwerking met Neefe kon Beethoven aan zijn eerste composities beginnen : drie sonates, negen variaties, een rondo en een pianoconcert. Wanneer aartsbisschop Maximilian Franz naar het slot Brühl ging, nam hij meestal zijn hele orkest met zich mee. In de hal van het kasteel werden vaak concerten gegeven. Beethoven speelde in dat orkest klavecimbel en viool. Hij was toen 14 jaar en was benoemd tot tweede organist. Hij kreeg op die leeftijd een salaris van f. 150,- per jaar, wat voor die tijd best wel veel was.

Wenen in de tijd van Beethoven

In de tijd van Beethoven begon Wenen al de kenmerken te krijgen die de stad halverwege de 19e eeuw zo beroemd zouden maken; de hoofdstad met de brede straten en lanen en de grote, sprookjesachtige paleizen. Overdag reden er zo’n 3000 koetsen door de stad. De mensen uit Wenen hielden ervan om rond te wandelen in de vele parken en over de brede lanen en ze konden op veel plaatsen naar hun geliefde muziek luisteren. Beethoven droomde ervan om naar Wenen te gaan, om daar de beroemde Mozart te ontmoeten en voor hem op de piano te spelen. Toen hij in 1787 toestemming kreeg om op reis te gaan, kon hij nauwelijks geloven dat hij Bonn zou verlaten. Aan het eind van de 18e eeuw was de muziek niet meer alleen voor de adel en de rijke mensen, maar ook voor de arbeiders. Het gewone volk ging ook naar de theaters en concerten. Beethoven was er blij mee dat de muziek nu voor iedereen was, ook voor de eenvoudigste mensen.

Bewondering van Mozart

In 1787, toen hij 16 jaar oud was, maakte Beethoven een reis naar Wenen. Daar ontmoette hij Mozart, een van de beroemdste componisten uit die tijd. Mozart liet de 16-jarige Beethoven op de piano improviseren (dat is muziek spelen of zingen die je op hetzelfde moment bedenkt).

Lang bleef Beethoven niet in Wenen. Hij werd teruggeroepen naar Bonn, waar zijn moeder op sterven lag. Ludwig hield veel van zijn moeder en was dan ook erg verdrietig toen ze stierf. Twee jaar later werd Beethovens vader in een tehuis opgenomen, omdat hij altijd dronken was. Nu moest Ludwig voor zichzelf en zijn twee jongere broers zorgen. Hij was toen 19 jaar oud. Door alles wat hij had meegemaakt, voelde Beethoven zich erg ongelukkig. Soms zat hij diep in de put en dan weer was hij erg opstandig en driftig.

Ook was hij vaak ziek. Gelukkig had hij in Bonn een aantal zeer goede vrienden en vriendinnen. Samen met hen maakte hij voettochten langs de Rijn en maakte hij muziek. In die tijd begon Ludwig von Beethoven als pianist al bekend te worden.

Leerling van Haydn

in 1792 ging Beethoven opnieuw naar Wenen. Mozart was een paar maanden daarvoor overleden. Beethoven werd in Wenen leerling bij de grootste componist uit die tijd, Haydn. Hij ging op een zolderkamer wonen. Later kon hij een betere woning huren aan de rand van de stad en daar zo vaak en zolang piano spelen als hij maar wilde. Dat kon niet op zijn zolderkamer, omdat de buren steeds klaagden.

Beethoven begon te studeren bij Haydn, maar de oude meester hield zich eigenlijk alleen maar met zijn eigen werken bezig en bemoeide zich bijna niet met Beethoven. Contact tussen deze twee componisten bleek niet mogelijk. Daarom begon Beethoven na een jaar in het geheim bij Johann Schenk te studeren. Nadat Haydn naar Londen was vertrokken, kreeg hij ook nog les van Georg Albrechtsberger en Antonio Salieri.

Beethoven als concertpianist

Op dertigjarige leeftijd (in 1800) was Beethoven de beroemdste concertpianist van zijn tijd. Hij had ook al heel wat gecomponeerd, maar zijn beste werken zouden nog komen. Het ergste wat Beethoven overkwam, was dat hij steeds slechter ging horen. Hij werd langzaam maar zeker doof. Daarnaast probeerde Beethoven nog steeds zoveel mogelijk zichzelf te ontwikkelen. Toen hij tien jaar was, ging hij al van school; dit heeft dat in zijn verdere leven betreurd en het gebrek aan algemene ontwikkeling altijd geprobeerd in te halen door zelfstudie en veel lezen.

Beethoven wordt doof

De eerste symptomen van Beethoven’s doofheid deden zich voor tussen 1796 en 1800. Hoewel zijn gehoor steeds minder werd en hij dag en nacht gekweld werd door een hinderlijk gefluit in zijn oren, sprak hij er jarenlang met niemand over. Beethoven werd echter niet helemaal doof; ook toen hij ouder werd, kon hij toch nog de lage tonen horen. Doordat hij doof werd, moest hij zijn carrière als pianist opgeven en hield hij zich alleen nog maar bezig met componeren. Het werd de componist Beethoven van wie de wereld later zou spreken (en niet de pianist Beethoven).

Later ging hij met zijn kwaal naar de huisarts. Die stuurde hem in de zomer van 1802 naar het platteland om zijn oren rust te geven. Maar Beethoven voelde zich daar doodongelukkig. Zo ongelukkig dat hij aan zelfmoord dacht, maar gelukkig zag Beethoven daar vanaf. Hij besloot te leren leven met zijn kwaal en zich weer helemaal in te zetten voor de muziek. Vooral in die tijd, na 1802 tot aan zijn dood in 1827, heeft Beethoven veel gecomponeerd. Hij maakte toen zijn beste werken.

Zijn werken

Beethoven heeft onder meer negen symfonieën geschreven. Men zegt dat in die prachtige muziekstukken je wel een beetje kon horen wat Beethoven voor een mens was. Er zit veel afwisseling in: hard en zacht, rust en onrust, liefelijkheid en geweld, vreugde en verdriet. De bekendste symfonieën zijn de derde (Eroica), de vijfde (Het Noodlot), de zesde en de negende. In de negende symfonie komt zelfs een groot zangkoor voor. Dat was toen heel erg ongewoon, maar Beethoven deed juist dingen die niet paste bij de mode van die tijd. Dat deed hij in zijn leven en ook in zijn muziek. Natuurlijk heeft Beethoven ook veel pianomuziek geschreven. Hij was in het begin namelijk vooral pianist. Hij maakte langere en kortere pianostukken. Hij schreef ze voor piano alleen (pianosolo), voor viool en piano samen en voor piano en orkest. Die stukken voor piano en orkest heten pianoconcerten. Beethoven heeft er vijf gemaakt. Ze zijn even bekend geworden als zijn symfonieën. Hij maakte maar één opera. Dat was de opera Fidélio. Verder heeft Beethoven nog allerlei grote en kleine muziekstukken geschreven. Van die grote stukken zijn vooral het vioolconcert en de Missa Solemnis bekend. Van de kleinere werken is het pianostukje Fur Elise erg populair geworden. Je hoort het vaak spelen door kinderen of volwassenen die een paar jaar pianoles hebben gehad, en je hoort het ook vaak als beltoon op een mobiele telefoon. Beethoven componeerde aan het eind van zijn leven alleen nog maar strijkkwartetten. Dat zijn composities voor vier strijkinstrumenten: twee violen, een altviool en een cello.

Beethoven's dood en begrafenis

In de winter van 1826 kreeg Beethoven longontsteking en een leverziekte. Zijn neef Karl waarschuwde de huisarts veel te laat en Beethoven werd slecht verzorgd. Hij moest bedelen om geld en werd steeds eenzamer. Op 24 maart 1827 begon Beethoven zijn laatste strijd. Steeds raakte hij bewusteloos en kwam hij weer even bij. Op 26 maart was het ’s middags erg slecht weer in Wenen. Het was donker, het regende en bliksemde. Aan Beethoven’s bed zaten een familielid en een vriend. Even na vijf uur klonk er een harde donderslag en een bliksemstraal verlichtte de sterfkamer. Beethoven opende zijn ogen en hief zijn rechterhand met gebalde vuist. Toen zonk hij terug in de kussens en stierf hij.

De begrafenis, op 29 maart 1827, was een hele grote gebeurtenis. Er waren zo ongeveer 20.000 mensen aanwezig. De scholen waren gesloten. Negen priesters en veel musici, zangers, dichters en toneelspelers woonden de plechtigheid bij. Er werd door Beethoven geschreven muziek gespeeld. Men zei dat “de generaal de componisten” werd begraven.

De concertzaal

Wie in de tijd van Beethoven naar één van zijn werken wilde luisteren, moest naar een concertzaal. Daar kon men goede musici aan het werk zien. In onze tijd is dat ook mogelijk. In Nederland hebben we bijvoorbeeld het concertgebouworkest. Dit orkest treedt over de hele wereld op en heeft als thuiszaal het concertgebouw in Amsterdam. De symfonieën en concerten die Beethoven heeft geschreven, zijn al heel vaak door dit orkest uitgevoerd. Ook in Wenen, Berlijn en Londen zijn zulke beroemde symfonieorkesten. Ook zij spelen veel muziek van Beethoven. Maar tegenwoordig kunnen we al die mooie muziek ook op de grammofoonplaten en cd’s die van Beethoven’s werken gemaakt zijn, horen. Hierdoor kunnen we naar muziek luisteren wanneer we maar willen. In 1997 zijn alle werken van Beethoven uitgegeven in een serie : Complete Beethoven’s Edition. Deze serie bestaat uit 87 c.d.’s en is de meest uitgebreide collectie van Beethoven’s muziek tot nu toe, aangezien in deze serie ook werken worden uitgevoerd die nog nooit eerder op plaat of c.d. zijn verschenen.