Samba till you drop!

Wie Brazil zegt, zegt samba. Zelfs de nationale sport is naar deze dans genoemd: samba-voetbal. Het carnaval in Rio biedt een goede mogelijkheid om de mooiste optredens van samba-scholen te bewonderen. Maar het is nog veel leuker om te gaan sambadansen. Dat hoeft niet persé in koppels zoals bij forró & zouk , hoeft ook niet persé in zo'n mini-bikini, en kan gewoon hier in Nederland.

Semba - Samba

De geschiedenis van de Samba gaat terug naar het begin van de 20ste eeuw, en is een samensmelting van muziek uit de Indiaanse, Europese en Afrikaanse cultuur. De basis, het ritme, is onmiskenbaar gebaseerd op Afrikaanse muziek die slaven uit de Portugese kolonies Mozambique en Angola hebben meegenomen. Volgens sommigen is het woord "Samba" of "Semba" zelfs van Afrikaanse origine. Het zou gaan om een traditionele krijgsdans waarbij de deelnemers trommelend en zingend in een kring staan. Eén van de deelnemers komt naar voren, voert een solo uit en raakt een andere deelnemer met de buik aan, die dan op zijn beurt weer een solo uitvoert. Zo komen alle deelnemers aan hun trekken. Dat moment van aanraking met de buik, die "stoot met de navel" wordt in Angola semba genoemd en heeft de kringdans zijn Braziliaanse naam Samba de roda gegeven.

Pelo telefone

Aan het begin van de vorige eeuw ontstonden er steeds grotere sloppenwijken rond de grote steden zoals met name Rio de Janeiro, (dat de hoofdstad van Brazilië was van 1763 to 1960). Werkloze landarbeiders (ex-slaven), immigranten uit Portugal en andere landen trokken naar de steden in de hoop werk te vinden. Het leven speelde zich grotendeels buiten af en de verschillende etnische groepen droegen hun (muzikale) tradities uit door gewoon op straat te spelen. Hierdoor ging de samensmelting van culturen en invloeden zeer gemakkelijk.

Samba is in het begin van de 20ste eeuw in Rio ontstaan als de stijl van arme Afro-Braziliaanse migranten uit de deelstaat Bahia. De eerste opname van Samba dateert uit 1916 toen Donga en Mauro Almeida het nummer ‘Pelo Telefone ’ opnamen. Toen dit nummer in 1917 verscheen op een 78-toerenplaat, werd Samba voor het eerst bekend buiten de favelas (sloppenwijken). Het nummer was meteen een groot succes. Het is niet met zekerheid bekend wie het nummer schreef, maar historici zoeken in de kringen rond Tia Ciata. Tia Ciata was een in Salvador (Bahia) geboren vrouw die haar huis opende voor de avant-garde onder de Afro-Braziliaanse musici. Wanneer voor de ontstane muziek de term Samba het eerst gebruikt werd is onbekend, de dans en muziek, werd in eerste instantie "Maxixe" of "Tango Brasileiro" genoemd.

Deixa falar

In de jaren '20 en '30 had de Samba-rage zijn hoogtepunt in Brazilië. Naast de klassieke ballades ('Samba Canção') was ook de 'Samba Enredo' ontstaan, welke tot op heden tijdens het Carnaval van Rio wordt gezongen en gedanst. In 1928 werd de eerste escola de Samba (Sambaschool) opgericht onder de naam Deixa Falar (‘laat ze maar praten’). Een Sambaschool is een grote groep van honderden zoniet duizenden dansers die –opgesteld in lijnen- door de straten paraderen. De dansers zijn verkleed volgens een bepaald thema, vaak uit de geschiedenis van Brazilië. De naam “school” was een ironische verwijzing naar het schoolgebouw tegenover het gebouw waar Deixa Falar bijeenkwam. In die tijd onderdrukte de regering uitingen van Afro-Braziliaanse cultuur en probeerde de politie te voorkomen dat blocos (groepen die Carnaval vieren) het centrum van Rio de Janeiro betraden. Uit protest hield Deixa Falar juist een parade in de wijk Estácio de Sá. Deixa Falar bestond slechts kort maar stond model voor de grote hoeveelheid aan Sambascholen die Rio momenteel kent. Deze "Escolas de Samba", die tegelijkertijd carnavalsverenigingen waren, vervulden vooral in de sloppenwijken, een belangrijke sociale functie. Een aantal hiervan groeiden uit tot organisaties met grote commerciële belangen.

Officiële muziek van Brazilië

In de jaren ’30 zorgde de radio voor de snelle verspreiding van Samba door Brazilië. Omdat de regering besefte dat de opkomst van de Sambascholen niet meer was te stoppen, omarmde zij hen juist. De nationalistische dictator Getúlio Vargas noemde de Samba zelfs de officiële muziek van Brazilië. Inmiddels heeft iedere wijk in Rio een eigen Sambaschool die onderling sterk concurreren om tijdens het Carnaval te worden uitgeroepen tot de beste Sambaschool van het jaar. De Sambascholen zijn daarnaast een belangrijk sociaal instituut die de gemeenschap versterken en vrijwilligerswerk organiseren.

In de daaropvolgende jaren ontwikkelde de Samba zich in verschillende richtingen en vermengde zich met verschillende stijlen. Zo zijn er de grote drumorchesten met carnaval, de rustige Samba canção , de door de Samba beïnvloedde Samba-rock en de op jazz geënte Bossa Nova. Maar de pure Samba blijft de meest populaire muziekstijl van Brazilië.