Zelf muziek schrijven: Structuur en dynamiek

Het is voor veel muzikanten een bekend probleem: je hebt een idee of melodie, maar geen idee hoe je deze kunt uitbouwen en verwerken tot een nummer. Structuur en dynamiek zijn belangrijke begrippen binnen het componeren, en kunnen een houvast bieden in hoe jij jouw idee kan uitwerken tot een volwaardig nummer.

Structuur

Uiteraard ben je als kunstenaar c.q. muzikant helemaal vrij in hoe jij je nummer vormgeeft. Zo ook qua structuur, ofwel hoe je nummer is opgebouwd. Is er bijvoorbeeld een intro, of begint het nummer direct met het refrein? Gelukkig(!) is hier ook geen gouden formule voor, en zijn er tal van voorbeelden van muzikanten die buiten de gebaande paden wandelen en tóch succes hebben (gehad). Denk bijvoorbeeld aan de psychedelische passages van Pink Floyd en de soms eigenwijze nummers van David Bowie en The Beatles. Een veelgebruikte nummerstructuur binnen de popmuziek is echter als volgt:


Zoals gezegd kan hier uiteraard van worden afgeweken, maar deze formule kan een houvast bieden voor het nummer dat je gaat schrijven. Luister kritisch naar je eigen muziekstuk(ken) en ga na of deze zich beter lenen als bijvoorbeeld couplet of refrein. Stel jezelf daarbij de vraag of het stuk een hoog meezinggehalte heeft of een heel catchy melodie heeft (refrein), of juist heel vertellend of enigszins ingetogen is (couplet).

Tip: zéker als je nieuw bent in de wereld van songwriting, is het handig om bestaande structuren te kennen en toe te passen, zodat je hiermee kunt experimenteren en kan horen wat voor effect dit op jouw nummer heeft. Daarna kun je bijvoorbeeld bewust afwijken van deze structuren om expres een onverwachtse wending te geven aan jouw nummer.

Andere nummerstructuren die we veel tegenkomen in de pop- en rockmuziek, zijn bijvoorbeeld:

Intro

De intro leidt, zoals de naam al doet vermoeden, het nummer in. Dit gebeurt vrijwel altijd met een instrumentaal stuk. Ga hierbij na wat je doel is het met nummer: moet deze bijvoorbeeld hard rocken, dansbaar zijn of intiem zijn? Een intro is overigens niet verplicht, zo zijn er ook veel nummers die direct beginnen met bijvoorbeeld een couplet of refrein. Vanwege de steeds korter wordende spanningsboog van mensen zijn veel grote popproducers geneigd om intro's zo kort mogelijk te maken. Ook zien we vanwege dezelfde reden dat er 'radio-edits' zijn van veel nummers: nummers die op de een of andere manier zijn ingekort, door het weglaten van de intro, bridge of outro.

Couplet

Een couplet is een passage in een nummer die minstens twee keer voorkomt met ongeveer dezelfde instrumentale partij(en). Het verschil is hier echter de tekst en eventueel de variatie in de zanglijn. In de coupletten wordt meestal de meeste tekst gezongen, en wordt het verhaal van het liedje verteld.

Pre-refrein

Het pre-refrein is een optioneel gedeelte dat opvolgt vanuit het couplet en de indruk moet wekken dat het refrein er aan komt. Vaak wordt dit toegepast door te stijgen in dynamiek (harder/voller) en/of door gebruik van akkoorden die afwijken van de akkoorden uit het couplet. Een pre-refrein wordt vaak toegepast in nummers die het refrein niet snel prijsgeven. Zo wordt er na het eerste pre-refrein vaak teruggevallen op het couplet. Als het pre-refrein dan de tweede keer wordt ingezet zet hij wel door, en loopt deze over in het refrein.

Refrein

Indien een instrumentaal stuk twee keer of vaker voorkomt met een identieke zanglijn en (vrijwel altijd) identieke tekst, dan spreekt men over het refrein. Het refrein is meestal het hoogtepunt van het nummer en kent, zéker in de popmuziek, vaak een hoog meezinggehalte. Het is bij het schrijven van een refrein in de popmuziek en veel rockmuziek dan ook belangrijk dat deze 'catchy' is; hij moet blijven hangen in de oren van de luisteraar. Een refrein hoeft niet altijd te betekenen dat de instrumentale partijen of akkoordprogressie veranderen ten opzichte van het couplet; soms is het alleen de zanglijn die verandert. Een goed voorbeeld hiervan is Make it wit Chu van Queens of the Stone Age. In dat nummer wordt het refrein op 1:27 ingezet, te herkennen aan een verandering van de zanglijn (herhalend) en de toevoeging van een tamboerijn.

Bridge

Een couplet en refrein zijn meestal niet voldoende om een nummer voldoende diepgang te geven, waardoor een brug of bridge ter variatie (vaak net na het tweede refrein) wordt toegepast. Een bridge komt maar één keer voor in een nummer, kent meestal een andere akkoordprogressie en/of ritme, en duurt in de popmuziek meestal niet zo lang. In sommige genres zoals funk en soul wordt er in de bridge gesoleerd.

Solo

Solo's zijn partijen die zich op geen enkele wijze herhalen. Deze worden door een instrument (meestal gitaren, toetsen of blazers) gespeeld terwijl de achtergrond een bekende partij speelt zoals de couplet- of refreinpartij. In de popmuziek is het niet ongebruikelijk om met de solo (losjes) een zanglijn na te bootsen. Meestal wordt er tijdens solo's niet (opvallend) gezongen.

Outro

Met de outro sluit je een nummer af. Dit is vaak een instrumentaal stuk dat ofwel zorgt voor de ultieme climax van een nummer, of afbouwt door qua dynamiek steeds meer in te krimpen. Ook is een 'fade-out' een veelvoorkomend verschijnsel in de popmuziek, wat inhoudt dat de volumeknop van de opname langzaam wordt dichtgedraaid. Live is dit laatste echter moeilijker na te bootsen. Een nummer sluit vrijwel altijd af met het slotakkoord: de grondtoon van het nummer.

Dynamiek

Onder dynamiek verstaan we wisselingen in tempo en volume om verschillen in het karakter van de klanken te creëren. Als schrijver (en uitvoerend artiest) van jouw muziek kan je hiermee experimenteren door nadruk te leggen op bepaalde tonen, bepaalde passages sneller of juist langzamer te spelen, tonen qua volume en kracht laten aanzwellen ('fade in') of laten afnemen ('fade out'). Vaak worden refreinen bijvoorbeeld dynamischer/krachtiger gespeeld dan coupletten, om zo een groot effect mee te geven aan het inzetten van het refrein. Doorgaans spreekt men over een dynamisch muziekstuk als het verschil tussen de zachtste passages en de hardste passages heel groot is. Vrijwel alle klassieke stukken zijn dan ook enorm dynamisch, zoals de Negende Symfonie van Beethoven. Ook voor dynamiek geldt: ga op zoek naar een juiste mix die voor jouw muziek werkt.

Let wel: teveel dynamiek kan in de popmuziek als vervelend worden ervaren omdat de luisteraar dan constant naar de volumeknop moet grijpen. Te weinig dynamiek kan echter de aandacht doen verslappen (te zacht) of vermoeiend zijn om te luisteren (te hard).

De taart

Een vergelijking die weleens gemaakt wordt is dat een muziekstuk als een taart is die onder de instrumenten/lagen in gelijke stukken verdeeld moet worden. Dit houdt in, dat als een instrument een prominente rol in een bepaalde 'passage' (een gedeelte van het nummer)heeft, andere instrumenten een stap terug moeten doen door ofwel zachter of minder te spelen. De theorie hierachter is dat het nummer anders te vol wordt, waardoor de definitie van het totaalplaatje verloren gaat. Ook hiervoor geldt weer dat het een bewuste keus kan zijn van de componist om juist wél te kiezen voor een volledig volgebouwde passage, maar in de de popmuziek is dit niet heel gebruikelijk. Toepassingen van deze 'taarttheorie' hoor je vaak terug op momenten waarop de zang wordt ingezet, zoals in een couplet; je zult merken dat er dan ofwel lagen zachter worden, "kleiner" hun instrument bespelen of geheel verdwijnen. Overigens is dit ook iets dat gedeeltelijk in het mixproces nog verzorgd kan worden door middel van 'compressie'. Compressie zorgt er simpel gezegd voor dat harde geluiden zachter worden, waardoor het in de mix lijkt alsof zachte geluiden harder zijn; alle volumes zitten nu immers dichter op elkaar. Een vorm hiervan is 'side-chaincompressie', wat inhoudt dat instrument A automatisch 'compressed' wordt als instrument B erbij komt. Zo krijgt men door middel compressie ongeveer hetzelfde effect als het dichtdraaien van een volumeknop.

Lees verder

• Zelf muziek schrijven: Componeren met Guitar Pro
• Zelf muziek schrijven: Wat je vooraf moet weten
• Zelf muziek schrijven: Hoe begin je een nummer?