Terug naar Oosterdonk: de Vlaamse tv-serie

'Terug naar Oosterdonk' is een legendarische Vlaamse televisieserie uit 1997 over een fictief polderdorp. Oosterdonk moet van de kaart verdwijnen en plaats ruimen voor de uitbreiding van de Antwerpse haven. De serie was eerst niet populair en kreeg ook veel kritiek, maar werd meermaals onderscheiden en geldt nu als een van de beste Vlaamse reeksen ooit. De makers creëerden een nostalgische en melancholische sfeer, die de kijker voortdurend meesleept en nieuwsgierig maakt naar meer. Intrigerende en mysterieuze personages als Pietje de Leugenaar kleuren de reeks. Voeg er tenslotte nog een meeslepend verhaal, beklijvende monologen, een steengoede cast en originele filmtechniek aan toe en je hebt alle ingrediënten voor een topreeks.

• Terug naar Oosterdonk
• Zes episodes
• Acteurs en cast
• Het verhaal van 'Terug naar Oosterdonk'
• Pietje de Leugenaar
• De kracht van de reeks
• Kritiek op de televisieserie
• Welke prijzen won 'Terug naar Oosterdonk'?

Terug naar Oosterdonk

De serie

'Terug naar Oosterdonk - of het verloren dorp van Pietje de Leugenaar' is een Vlaamse televisieserie uit 1997. Het verhaal is geïnspireerd op de verdwenen Antwerpse polderdorpen. De serie werd ook op de Nederlandse televisie vertoond en wordt vaak beschouwd als een van de beste Vlaamse series ooit. Ze kaapte dan ook heel wat prijzen weg.

Guido Van Meir schreef het scenario. De regie was in handen van Frank Van Passel. Aanvankelijk wou Van Passel een bioscoopfilm maken, maar uiteindelijk werd het een zesdelige televisieserie.

Populariteit

Toch is de reeks bij het grote publiek niet heel bekend. Dat ligt aan de vreemde programmatie toen de serie voor het eerst op tv kwam: op vrijdagavond rond 22 uur, op het toen nauwelijks bekeken tweede net van de openbare omroep ('TV2', nu 'Canvas').

Nochtans was de reeks aanvankelijk bedoeld voor het eerste net, maar de toenmalige directie van de openbare omroep vond de serie uiteindelijk 'te moeilijk' en 'te traag' voor prime-time. Alsof het nog niet erg genoeg was begon de uitzending ook elke week op een ander tijdstip.

Pas in 2011 kreeg de serie een tweede kans. De openbare omroep moest besparen en dook in haar archief om oude reeksen opnieuw uit te zenden. Zo kreeg 'Terug naar Oosterdonk' toch een kans op het eerste net op zondagavond in prime-time. Veel kijkers leerden de reeks na zovele jaren voor het eerst kennen.

'Oosterdonk'

De naam 'Oosterdonk' is afgeleid van de namen van twee Antwerpse polderdorpen die echt hebben bestaan: 'Oosterweel' en 'Wilmarsdonk'. Van Wilmarsdonk blijft vandaag alleen nog de kerktoren over. Hij staat eenzaam tussen het asfalt en de containers van de Antwerpse haven. Het kerkje van Oosterweel bleef ook bewaard, net als een oude brug. De rest van het dorp verdween voorgoed onder het zand en asfalt, al leeft de naam voort in de veelbesproken en omstreden 'Oosterweelverbinding', het project om de Antwerpse Ring (R1) te sluiten.

Zes episodes

De reeks bestaat uit zes episodes. Alle afleveringen hebben een speelduur van 50 minuten, met uitzondering van de eerste aflevering (70 minuten). In de dvd-box van de reeks bevat schijf één de episodes 1, 2 en 3. Op de tweede disk vind je de vierde, vijfde en zesde aflevering. Bovendien is er nog een derde disk met leuke extra’s en historisch beeldmateriaal van de echte verdwenen polderdorpen. Je ontdekt ook een alternatief einde van de serie.

Acteurs en cast

'Terug naar Oosterdonk' steunt op een sterke cast. Alle acteurs en actrices zitten bijzonder goed in hun rol en zetten sterke prestaties neer.

Belangrijkste rollen

• Pietje de Leugenaar – Dirk Roofthooft
• Robrecht "Brecht" Bosmans – Rik Van Uffelen
• Brechtje Bosmans (1954-1960) – Ides Meire
• Gusta Bosmans – Katelijne Damen
• Janis Bosmans – Lien Kneepkens
• Louis Bosmans – Marc Van Eeghem
• Seppe Sebrechts – Fred Van Kuyk
• Meester Moens – Peter Van den Eede
• Jos Teugels (1954-1960) – Günther Lesage
• Jos Teugels – François Beukelaers
• Fien – Dora van der Groen
• Walter Bolle – Michel Van Dousselaere
• Walterke Bolle (1954-1960) – Elm Vandervorst
• Treske – Rosemarie Bergmans
• Treske (1954-1960) – Sally-Jane Van Horenbeeck
• Elza Mees – Mia Van Roy
• Elzake Mees (1954-1960) – Rilke Eyckermans
• Jeanne – Guusje van Tilborgh
• Jeanne (1954-1960) – Antje De Boeck
• Robert Custers – Damiaan De Schrijver

Bijrollen

• Eddy – Marc Peeters
• Slager – Walter Cornelis
• Tuur – Axel Daeseleire
• Pekker – Robert de la Haye
• Rudy – Gert Lahousse
• Verpleegster – An Miller
• Broeder-directeur – Jan Pauwels
• Grootvader – Leo Rozenstraten
• Omroeper – Johan Terryn
• Guido – Jaak Van Assche
• Swa – Paul Wuyts
• Marcel Van Gorp (1954-1960) - Senjka Damhieux
• Jacky Van Huffel (1954-1960) – Senne Dehandschutter
• Karolien "Karlien" Hendrickx – Joanna Geldof
• Gustje Verswijfel – Marc Lauwrys
• André – Thomas Schoofs
• Oude boer – Bert Struys
• Etienne – Tim Van Herberghen
• Vic Van Gorp (1954-1960) – Geert Vermeulen
• Karolien "Karlien" Hendrickx (1954-1960) – Saskia Debaere
• Peer – Luk D'Heu
• Notaris – Guido Lauwaert
• Jakobus "Den Bult" Uyttendale – Antoine Van der Auwera
• Pastoor – Rikkert Van Dijck
• Politie-officier – Warre Borgmans
• Vic Van Gorp – Hugo Danckaert
• Marcel Van Gorp – Kurt Defrancq
• Frans Beirnaerts – Ludo Hoogmartens
• Geluidsman – Stefan Perceval
• Aloïs – Willy Vandermeulen
• Reporter – Adriaan Van den Hoof
• Delegué – Roger Van Kerpel
• Jacky Van Huffel – Erik Verschueren
• Deurwaarder – Dirk Lavrysen
• Vrouw Van Gorp – Fania Sorel
• Officier 2 – Patje De Neve
• Gentil – Dieudonné Kabongo
• Brecht in 1964 – Ides Meire

Het verhaal van 'Terug naar Oosterdonk'

De reeks begint met de begrafenis van Louis, vader van bekend televisiepresentator Brecht Bosmans. Op het sterfbed van zijn vader vindt Brecht een mysterieus briefje, met daarop de boodschap: 'Wilt zo goed zijn Jos Teugels uit te nodigen op mijn begrafenis'.

Jos Teugels was een oude dorpsgenoot van Louis. Er is echter al jaren niets meer van hem vernomen. Beiden woonden ooit in het door uitbreiding van de Antwerpse haven verdwenen polderdorp Oosterdonk. Na de begrafenis halen de aanwezigen herinneringen op in café 'Spek en eieren', uitgebaat door Jeanne, de ex van Jos Teugels.

De spanning neemt voortdurend toe en er komt heel wat minder fraais over het oude dorp aan het licht. Zo zijn er de mysterieuze dorpsfiguur Pietje de Leugenaar, geruchten over de schat van Oosterdonk en de geheimzinnige verdwijning van ingenieur Custers. Hij was verantwoordelijk voor de havenwerken die Oosterdonk voorgoed van de kaart veegden. Jos Teugels was de laatste die Custers die avond levend had gezien.

Wat er gebeurd is weet niemand, maar het was blijkbaar zo erg dat Jeanne hem voorgoed de deur wees. Haar huidige vriend, een ex-kickboxer, schenkt al meteen klare taal: 'Jos Teugels zet hier geen voet meer binnen. Zoniet stamp ik hem met zijn kloten buiten'.

Toch wil Brecht er alles aan doen om de wens van zijn vader in te willigen. Hij stuurt zijn collega Rudi naar Brussel om Teugels op te sporen. Maar zal hij hem nog tijdig vinden? En kan Jos het mysterie rond Oosterdonk ophelderen?

Pietje de Leugenaar

Personage

Pietje de Leugenaar, magistraal vertolkt door Dirk Roofthooft, is het opvallendste personage. Hij is een zonderling figuur, leeft dicht bij de natuur en wordt in het dorp beschouwd als een gek die ze niet allemaal op een rijtje heeft. Pietje is een zwerver en woont in de polders. Maar tegelijk is hij een filosoof en tovenaar. Hij noemt zichzelf de erfgenaam van de legendarische stroper Stakke Wanne. Regelmatig vertelt Pietje straffe verhalen, vandaar zijn bijnaam 'de Leugenaar'. Zijn parabels bevatten heel wat wijsheden en levenslessen.

Ingenieur Custers heeft het over democratie en verdedigt de uitbreiding van de haven, maar Pietje de Leugenaar vertelt een ongelooflijk verhaal over hoe mieren hun samenleving organiseren en hoe democratie er écht zou moeten uitzien. Op het huwelijksfeest van Jos en Jeanne schudt hij een monoloog uit zijn mouw over hoe men in Canada wolven vangt en de dieren om de tuin leidt, terwijl ze voor hun dood nog net de laatste woorden 'Wij zijn voor de vooruitgang' kunnen uitbrengen. Ook het verhaal van de wolven en de bever is een leuke scène. De bever helpt de wolven, maar die peuzelen hem uiteindelijk op.

Voorgeschiedenis

Aan het personage gaat een hele voorgeschiedenis vooraf. Scenarist Guido Van Meir schreef al sinds 1975 in het weekblad Humo columns rond 'Pietje de Leugenaar', een oude besnorde man met een pet. 'Pietje' zag er aanvankelijk dus helemaal anders uit. Deze columns liepen tot 1984, toen Van Meir de figuur van Pietje verving door een nieuwe (Cornelius Bracke in de column 'Het wordt teveel voor Corneel').

De kracht van de reeks

Sfeer

De rode draad doorheen de serie is de herinnering aan een verloren jeugd en het afscheid van het oude dorpsleven. Ingrediënten als mysterie, humor, romantiek en melancholie vloeien naadloos in elkaar over, alles overgoten met een sausje magisch realisme.

De serie ademt een nostalgische en melancholische sfeer uit die je als kijker helemaal opslorpt. Je hoort muziek uit die tijd en ziet zelfs bussen en reclamepanelen uit die periode. Heel mooi is ook de scène waarin het oude orgel plots speelt in de zaal waar na de begrafenis familie en vrienden samenkomen. De soundtrack is subliem en creëert al meteen de mysterieuze sfeer die doorheen de hele serie hangt.

Men brengt een eerbetoon aan het leven zoals het was in de jaren vijftig van de twintigste eeuw, die lang vervlogen tijden toen in de kleine dorpjes van Vlaanderen iedereen nog iedereen kende. Van toenemend individualisme ('ieder voor zich') en globalisering was nog geen sprake. Met de uitbreiding van de haven werd ook dit mooie oude dorpsleven voorgoed onder het zand begraven. Flashbacks wisselen voortdurend af tussen vroeger en nu. Een geniale vondst en ongewone filmtechniek draagt ook bij tot de sfeer. Men koos immers niet voor flashbacks in zwart-wit. In 'Terug naar Oosterdonk' zijn scènes uit het heden grijs en grauw met weinig kleur, maar taferelen uit het verleden zijn helder en kleurrijk.

'Terug naar Oosterdonk' heeft ook iets magisch, met een aantal surrealistische scènes zoals sprekende tuinkabouters en droombeelden. De serie sleept je mee van begin tot einde en je wilt na elke aflevering weten hoe het verder gaat. Wat is er gebeurd met ingenieur Custers en Pietje? Hoe zit het raadsel in elkaar?

Gelaagdheid

'Terug naar Oosterdonk' is een heel gelaagde reeks. Daarmee bedoelt men dat het verhaal uit heel wat lagen bestaat die naadloos in elkaar overvloeien. Het verhaal van het verloren dorp is de hoofdplot, maar de reeks bevat tal van kleinere verhaallijnen zoals de vete tussen schoonmoeder Fientje en schoondochter Jeanne, de liefdesperikelen van Jos Teugels en het verhaal van de vriendschap tussen Brecht en Walter. Er is ook het verzet van Pietje en 'meester' Moens tegen de havenuitbreiding en de plannen van ingenieur Custers.

Die gelaagdheid maakt dit tot een serie om meerdere keren te bekijken. Elke keer merk je weer iets anders op, een nuance die de vorige keer over het hoofd had gezien. Kortom, het is zo'n serie die je om de zoveel jaar nog eens uit de kast haalt.

Acteerprestaties

De acteerprestaties zijn stuk voor stuk top. Het lijkt wel alsof haast elke rol op het lijf van de acteur werd geschreven. Dirk Roofthooft geeft als ‘Pietje de Leugenaar’ dé glansvertolking van zijn leven. Dora Van der Groen is subliem als ‘Fientje’. En dan hebben we het nog niet over andere personages als 'Meester Moens', de oude dorpsonderwijzer, schitterend neergezet door Peter van den Eede. Maar ook op de andere acteurs kan je weinig aanmerken.

Actueel

De serie is ook blijvend actueel. De Antwerpse haven bedreigt nog steeds polderdorpen. Zo voelt het Antwerpse dorpje Doel al sinds de jaren negentig van de twintigste eeuw de nakende uitbreiding. Heel wat mensen hebben hun huizen verlaten en verschillende straten liggen er troosteloos en weemoedig bij.

Kritiek op de televisieserie

De reeks was erg controversieel en leidde ook tot kritiek door het trage tempo, de soms moeilijk te volgen plot met veel flashbacks en de voor sommigen moeilijk verstaanbare Vlaamse dialecten.

Complexe plot

‘Terug naar Oosterdonk’ is geen ‘makkelijke' reeks die je kan volgen met verstand op nul. Vooral episode 1 kan verwarrend zijn. De serie is een voortdurende afwisseling tussen vroeger en nu, met veel flashbacks waarin personages van nu als kind te zien zijn maar gespeeld door andere acteurs. Het kan even duren voor alles in de plooi valt en je vertrouwd bent met de links tussen de personages. Vanaf de volgende episodes wordt alles stilaan duidelijker. Je moet alles meermaals bekijken voor je alles hebt gezien en ontdekt.

Dialect

Bij de eerste uitzending van de reeks in 1997 gonsde het van kritiek op de dialogen van het personage Pietje de Leugenaar. De directie van de toenmalige BRTN besloot om deze (tegen de wens van de makers in) niet te ondertitelen, wat rampzalig bleek. Pietje spreekt een heel aantal Vlaamse dialecten door elkaar, wat het zelfs voor veel Vlamingen moeilijk te volgen maakte.

Traag tempo

Het is ook een trage reeks. Dat past perfect bij het thema van de serie, maar verwacht dus geen flitsend camerawerk met veel actie. De dialogen en de sfeer staan centraal.

Erg Vlaams

Een laatste minpunt is het Vlaamse karakter van de reeks. Heel wat dialogen zijn een mengelmoes van Vlaamse dialecten. Dit maakt de serie mogelijk minder geschikt voor Nederlanders. Maar laat dit je niet afschrikken: de dvd bevat ook Nederlandse ondertitels. De Nederlandse omroep KRO zond de reeks trouwens uit en vond ze dus toch ook geschikt voor een Nederlands publiek.

Welke prijzen won 'Terug naar Oosterdonk'?

De reeks werd meermaals onderscheiden en sleepte onder meer volgende prijzen in de wacht:

• HA! van Humo
• Humo's Prijs van de Kijker
• Prijs van de Televisiekritiek
• Plateauprijs voor tv-drama
• Bert Leysen-prijs voor televisie