Hoe blaas je zuiver op een blokfluit?

Op een blokfluit leer je snel en makkelijk je eerste liedjes spelen. Maar het blazen van mooie, zuivere tonen uit je muziekinstrument, vraagt een serieuze studie van de blokfluittechniek. Net als veel andere blaasinstrumenten (zoals de dwarsfluit of de klarinet) klinkt ook de blokfluit van zichzelf enigszins onzuiver. Daarom is het leren intoneren op blaasinstrumenten zo belangrijk. Welke factoren spelen een rol bij het goed zuiver leren spelen op de blokfluit? Lees de tips.

De blokfluit als serieus muziekinstrument

Evenals bij de meeste andere blaasinstrumenten klinkt ook de blokfluit van zichzelf niet geheel zuiver. Dat de blokfluit wel en veel andere blaasinstrumenten niet de naam hebben om vals te klinken, heeft een bijzondere oorzaak. Mensen die andere, veelal duurdere blaasinstrumenten spelen, leren tijdens hun muziekles hoe ze zuiver kunnen intoneren. Mensen die de blokfluit leren spelen om erachter te komen of een blaasinstrument eigenlijk wel bij hen past, komen meestal niet aan dit enigszins gevorderde stadium toe. Wie wel de juiste blokfluitgrepen toepast, maar verder voor het vaderland weg blaast, klinkt op de blokfluit soms zelfs uitgesproken vals.

Toch is het goed mogelijk om mooie en zuivere tonen uit een blokfluit te krijgen. In het verleden speelde de blokfluit een belangrijke rol in de muziek. Voor de vroegere grote populariteit van de blokfluit was een goede reden: de blokfluit heeft een aantal interessante akoestische eigenschappen. Het is dan ook niet voor niets dat de vroegere grote componisten de blokfluit een volwaardige rol toekenden. Denk bijvoorbeeld aan sommige composities van G.F. Handel, zoals 'Watermusic' of zijn blokfluitsonates of sommige sonates van Vivaldi. In stukken voor barokorkest zie je vaak blokfluiters meespelen. De blokfluit met haar subtiele en ingetogen klankeigenschappen verdween geleidelijk uit de gebruikelijke bezetting van orkesten toen de veel luider klinkende instrumenten hun opmars deden. Het had dus helemaal niets te maken met de vermeende onzuiverheid van de blokfluiten.

Maar hoe krijg je dan de zo vurig gewenste zuivere tonen uit je fluit? Enkele factoren zijn van belang.

• De ene blokfluit is de andere niet
• Gebruik hulpgrepen voor de blokfluit
• Oefen het zuiver spelen met behulp van een chromatisch stemapparaat
• De kwestie van de dynamische mogelijkheden van je fluit
• Samenspel met andere blokfluiten
• Samenspel met andere moderne muziekinstrumenten

De ene blokfluit is de andere niet

Het is het handigst als je begint te leren spelen op een blokfluit die van zichzelf al redelijk zuiver is. Het ene model blokfluit is op dit punt beter geschikt dan de andere. Ook tussen blokfluiten van hetzelfde merk en model en soort hout kunnen verschillen zitten: iedere boom en iedere tak waarvan een fluit wordt gebouwd, heeft andere klankeigenschappen. Alleen de kunststof blokfluiten van hetzelfde merk en model komen zeer sterk met elkaar overeen.

Overigens geeft een aantal gevorderde blokfluitspelers, die goed hebben leren intoneren, eerder de voorkeur aan een instrument met een intrigerende en rijke toon dan aan een instrument waarvan de sterkste eigenschap de zuiverheid is. Beginners kunnen beter kiezen voor een instrument dat van zichzelf al behoorlijk zuiver is.

Bedenk dat veel liefhebbers van de blokfluit verschillende blokfluiten van verschillende modellen (middeleeuwen, renaissance, barok en moderne tijd) en stemmingen bezitten. Denk aan de sopraanblokfluit in C, altblokfluit in F, tenorblokfluit in C of de basblokfluit in F. Deze fluiten zijn verkrijgbaar met een enkele of dubbele boring (Duitse dubbele boring of de dubbele barokboring) en in verschillende stemmingen, van A =415 Hz (vaak de barokstemming genoemd), A=436 Hz, A=440 Hz (de huidige officiële stemming) of zelfs A=442 Hz of A=444 Hz (om beter te kunnen samenspelen met de nieuwere moderne instrumenten die vaak in die hogere stemmingen worden aangeboden).

Het is niet ongewoon als je tijdens bijeenkomsten voor samenspel blokfluiters ziet met een mandje of koffertje vol verschillende blokfluiten voor de verschillende soorten muziek. Het is dan ook praktisch om je eerste blokfluit te beschouwen als de eerste aanwinst voor je blokfluitcollectie.

Gebruik hulpgrepen voor de blokfluit

Voor sommige tonen die hardnekkig te hoog of te laag klinken, kun je vaak hulpgrepen toepassen waardoor je fluit ook bij die tonen zuiver klinkt.

Soms vind je de klank van een bepaalde blokfluit zo prachtig, dat je het er graag voor over hebt om hier en daar, in plaats van voor standaardgrepen, te kiezen voor hulpgrepen en bewust intoneren.

Een uitgebreide collectie grepen en hulpgrepen voor de blokfluit vind je in The Woodwind Fingering Guide for the Recorder. Met behulp van deze grepentabel kun je per toon en voor opeenvolgende tonen uitzoeken welke grepen het best bij jouw blokfluit passen.

Oefen het zuiver spelen met behulp van een chromatisch stemapparaat

Er zijn digitale, chromatische stemapparaten in de handel die elke toon herkennen en weergeven in hoeverre die toon een bepaalde standaardtoon benadert. Let op dat je een chromatisch stemapparaat nodig hebt. Zo'n stemapparaat herkent automatisch alle halve en hele tonen. Aan een stemkastje dat speciaal bedoeld is voor de gitaar heb je voor de blokfluit helemaal niets, omdat zo'n apparaat alleen de noten van de zes gitaarsnaren herkent.

Sommige stemapparaten werken met wijzertjes. Daarbij streef je erna om voor elke toon de wijzer precies in het midden te krijgen. Andere stemapparaatjes werken met lampjes, al dan niet in verschillende vormen en kleuren voor een snelle herkenning van de gemeten zuiverheid.

Als bij een stemapparaat dat met vijf lampjes werkt de drie middelste lampjes branden, speel je zuiver. Als slechts de linker twee van de drie middelste lampjes branden, klink je iets te laag, branden slechts de twee rechter, dan klink je iets te hoog. Als een van de uiterste lichtjes oplicht, weet je dat de toon die je hoort flink onzuiver klinkt. Er zijn ook softwarematige stemapparaten. Moderne stemapparaten reageren pijlsnel op elke nieuwe toon die je speelt.

In alle gevallen oefen je het zuiver spelen door lange noten te spelen, bijvoorbeeld in de vorm van toonladders en intervallen. Er zijn wat trucs om met je embouchure een toon door intonatie zuiverder te laten klinken, maar in het algemeen kom je al een heel eind als je je een bepaalde toon voorstelt voordat je die blaast. En natuurlijk wil je leren blazen met ademsteun om te komen tot een zuiverder en vollere klank.

De kwestie van de dynamische mogelijkheden van je fluit

De blokfluit reageert zeer gevoelig op verschillen in druk bij het blazen. Forte of piano spelen, kun je slechts in beperkte mate realiseren. Als je iets luider blaast, gaat de toon van de blokfluit namelijk omhoog. En als je iets zachter blaast, gaat de toon van je fluit omlaag.

Probeer als beginner op de blokfluit het luider of zacht er spelen daarom vooral te suggereren, door de luide tonen breed te spelen en de zachte noten wat korter. Als je wat verder op de blokfluit gevorderd bent, kun je door middel van intoneren dit stijgen of dalen van de toon enigszins tegengaan. Op sommige (betere) blokfluiten is dit een stuk eenvoudiger dan op andere blokfluiten het geval is.

Samenspel met andere blokfluiten

Als je in een groepje blokfluiters speelt, is het handig om een fluit te gebruiken met dezelfde stemming. In zo'n blokfluitensemble, ook wel blokfluitkoor genoemd, wordt de stemming van de blokfluiten bepaald door de fluit die het laagst is gestemd. De andere spelers moeten dan de kop van hun instrument een stukje uittrekken. Door het uittrekken maak je de feitelijke lengte van de blokfluit langer en dus de tonen lager. Helaas heeft dit uittrekken negatieve effecten op de zuiverheid. je moet dan namelijk sterker intoneren dan wanneer je de kop op de standaardafstand van enkele millimeters boven het middendeel zou plaatsen.

Sommige blokfluitensembles kiezen gemakshalve er bewust voor om allemaal hetzelfde merk en model voor alle soorten blokfluiten voor hun samenspel te gebruiken.

Overigens, een wat grotere groep blokfluiters klinkt gemakkelijker zuiver dan een kleine groep. Hoe meer mensen eenzelfde stem bezetten, des te eerder het menselijk oor geneigd is de tonen als 'rijk' te ervaren in plaats van als 'enigszins onzuiver'. Dit geldt niet alleen voor blokfluiten, maar bijvoorbeeld ook voor violen. Een beginnende groep blokfluiters kan dus maar beter uit een flink aantal spelers bestaan, waardoor per stem sprake is van een meervoudige bezetting.

Samenspel met andere moderne muziekinstrumenten

Veel blokfluiten zijn om historische redenen lager dan de tegenwoordig officiële frequentie van A=440 Hz (de toonhoogte van een gebruikelijke stemvork). Dat vormt een probleem als je bijvoorbeeld met een piano wilt samenspelen. Daarom kun je tegenwoordig blokfluiten kopen die net zo hoog klinken als andere moderne muziekinstrumenten. Zo kun je tegenwoordig blokfluiten met een stemming van A=440 Hz of A=442 Hz of zelfs A= 444 Hz kopen!

Violisten kunnen in beginsel hun instrument wel iets lager stemmen om zich aan de stemming van een blokfluit aan te passen, maar vaak doen violisten dat liever niet, omdat een viool nu eenmaal een heel stuk stralender klinkt als deze iets hoger is gestemd.

Met gitaristen is het betrekkelijk ideaal samenspelen. Een gitarist is vaak bereid om zijn instrument iets lager te stemmen om tegemoet te komen aan een blokfluit met een wat lagere stemming. Bovendien heeft de klassieke gitaar net als de blokfluit een wat subtiele en ingetogen klank. Dat maakt het samenspel extra aantrekkelijk.

Veel huidige muziekinstrumenten zoals de moderne dwarsfluit of de klarinet zijn betrekkelijk luid. Gelukkig kun je ook speciale blokfluiten vinden die van zichzelf relatief luid zijn. Dan kun je wat beter, zonder al te sterk te hoeven blazen en dus zonder negatief gevolg voor de klank, je eigen stem overeind houden in een heterogeen gezelschap van instrumentalisten. Als je de keus hebt, kies je in zo'n geval bij voorkeur, voor het octaveren van je stem op de altblokfluit (je speelt alle noten in dat geval dus een octaaf hoger). Ook bij een van nature wat zachter klinkend instrument als de blokfluit zijn de hogere tonen in een muziekstuk voor verschillende muziekinstrumenten nu eenmaal gemakkelijker hoorbaar dan de lagere tonen.

Natuurlijk kun je ook ervoor kiezen om niet op de altblokfluit te octaveren, maar te kiezen voor het spelen op sopraanblokfluit. Bedenk wel dat het moeilijker is om zuiver te spelen op een sopraanblokfluit dan op een altblokfluit. Dit komt omdat de sopraan een stuk kleiner is dan de alt en daarom ook de afstanden tussen de toongaten bij de sopraan kleiner zijn dan bij de alt. Daar komt nog bij dat het nu eenmaal lastiger is om op een wat kleiner instrument zuiver te blazen dan op een wat groter muziekinstrument.

Als je met bovenstaande tips rekening houdt, wordt het aanzienlijk eenvoudiger om zuiver te spelen op de blokfluit.

Lees verder

• Blokfluit: de basishouding
• Blokfluit: toonvorming voor beginners
• Grepentabel voor de blokfluit: het laagste octaaf