Muziekinstrumenten: De luit

Muziekinstrumenten: De luit Om muziek te maken kun je gebruik maken van je eigen lijf. Denk aan zingen of klappen. Maar al snel in de menselijke geschiedenis werden ook instrumenten gebruikt om nieuwe dimensies aan de muziek toe te voeren. In dit artikel kijken we naar een van de meest populaire muziekinstrumenten van de middeleeuwen tot de barok: de luit.

Oorsprong van de luit

De luit is een snaarinstrument, dat is ontwikkeld uit het instrument dat in Perzië en de Arabische wereld onder de naam 'al ud' bekend was. De letterlijke betekenis van al ud is het hout of het stokje. Het instrument is in Europa terecht gekomen via de kruistochten, maar ook via de Moren, die in Spanje leefden. In veel Europese talen zijn de namen voor de luit afgeleid van hetzelfde al ud. (Voorbeelden: Duits: Laute; Engels: Lute; Italiaans: Liuto; Pools: Lutnia). Ook in andere landen (Egypte, China) bestond al in vroeger tijden een instrument dat erg veel gelijkenissen had met de luit.

De luit in Europa

Vanaf het moment dat de luit zijn intrede deed in Europa, maakte het instrument een grote ontwikkeling door. Vooral in de late middeleeuwen, de renaissance en de barok was de luit een erg populair instrument, dat tijdens vele feestelijke gebeurtenissen te horen was.

Populair

luit / Bron: IMSI Master Clipsluit / Bron: IMSI Master Clips
Op veel schilderijen, die zijn gemaakt in de vijftiende, zestiende en zeventiende eeuw werd de luit afgebeeld. Enerzijds omdat het instrument in deze periode enorm populair was, anderzijds omdat het instrument symbolisch was voor lichtzinnigheid, wereld vermaak, maar ook voor evenwicht en harmonie. Een luit-speler had natuurlijk een groot voordeel boven een bespeler van fluit of schalmei: hij kon zijn luit-spel voorzien van zang en tekst.

Kansen

Een luitspeler die zijn instrument wist te bespelen, was meestal verzekerd van een goed en betalend publiek. Omdat het van een goede opleiding getuigde als je enige kennis had van de luit en het luitspel, was er ook goed geld te verdienen met het luit-onderricht.

Vorm

De luit is herkenbaar aan de amandelvorm van het bovenblad, de bolling van de buik van het instrument, en de geknikte hals. De buik wordt geconstrueerd door een aantal spanen aan elkaar te zetten (tussen de 9 en 50 stuks). Het bovenblad is prachtig dun geschaafd - hieraan was de meester-instrumentbouwer te herkennen.

Snaren en bespeling

De snaren zijn twee aan twee gegroepeerd, het principe van dubbelkorigheid, waarbij beide snaren ofwel gelijk, ofwel met één octaaf verschil zijn gestemd. In totaal zijn er zes van dit soort koren. Het hoogste koor, de zangsnaar of chantarel is meestal slechts één snaar. Opgeteld kom je dus op elf snaren. Beide snaren van één koor worden door de luitspeler tegelijk aangeslagen. De luitspeler, die zijn nagels kort houdt, zet zijn pink op het bovenblad om beide snaren tegelijk aan te slaan. Op deze manier kun je niet veel kracht op de snaren zetten. De wijze van bespelen van de luit is dus heel anders dan bijvoorbeeld bij de moderne gitaar.
Omdat het bovenblad zo mooi dun geschaafd is, én door de dubbelkorigheid, is het volume groot genoeg. Luitsnaren werden destijds uit darm vervaardigd.

Fretten

Op de hals van de luit zijn fretten aangebracht. Een fret is handig, omdat je precies weet waar je je vinger moet zetten om een bepaalde klank te krijgen. Bij de moderne gitaar zijn deze fretten van metaal, bij de vroegere luit zijn deze ook van darm gemaakt, die om de hals waren gebonden. Mocht de snaar niet goed meer stemmen, dan kon de speler de fretten wat verschuiven om alles toch zuiver te houden. Op de oorspronkelijke luit (al ud) zaten geen fretten. De oosterse tussenklanken konden daar goed mee gespeeld worden, wat op een luit met fretten niet meer kan.

Ontwikkeling in Europa

Vanaf 1500 wordt de luit in Europa verder ontwikkeld, er verschijnen dan ook luitboeken (bijvoorbeeld van Spinaccino: Intavolatura del liuto, 1507). Vanaf 1600 maakt de luit in Nederland en Engeland zijn bloeiperiode door. Rond 1600 wordt ook de omvang van de luit uitgebreid, er worden bassnaren toegevoegd. Om basklanken mogelijk te maken, moest ook de lengte van de snaar, en dus de lengte van de hals vergroot worden. In de nieuwe stemming heeft de luit 13 koren.

Concurrentie

De luit krijgt als begeleidingsinstrument vanaf de barokperiode steeds meer concurrentie van de klavierinstrumenten, zoals klavecimbel, piano en orgel. Hierdoor verdwijnt de luit bijna volledig. In barokorkesten wordt de luit nog steeds bespeeld.

Composities

In de bloeiperiode van de luit zijn enorm veel composities gemaakt, waarvan er enkele duizenden ook bewaard zijn gebleven, bijvoorbeeld van John Dowland, Joachim van den Hove, Johann Sebastian Bach.

Voor meer informatie over muziekinstrumenten kun je ook eens kijken op muziekinstrumenten.startpagina.nl/

Lees verder

© 2012 - 2024 Hansvg, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
De geschiedenis van de Spaanse gitaarDe geschiedenis van de Spaanse gitaarEr zijn veel ontwikkelingen in de bouw van klassieke gitaren nodig geweest, om uit te komen op de Spaanse gitaar zoals d…
Renaissancecomponist John DowlandRenaissancecomponist John DowlandDe renaissance was een periode die ongeveer tussen 1400 en 1600 voor een herleving en opleving van kunst en cultuur zorg…
Kenmerken van kunststijlenKenmerken van kunststijlenAls je op vakantie bent ga je wel eens een stadje bezoeken. Iedere keer weer is het dat ene gebouw dat zorgt voor het ch…
Kunststijlen bij schilderijenIn de Oudheid zijn er vele schilderijen geschilderd; denk hierbij bijvoorbeeld aan Caravaggio met elke keer een rode doe…

Hoe blaas je zuiver op een blokfluit?Hoe blaas je zuiver op een blokfluit?Op een blokfluit leer je snel en makkelijk je eerste liedjes spelen. Maar het blazen van mooie, zuivere tonen uit je muz…
Blokfluit: de basishoudingBlokfluit: de basishoudingHoe krijg je mooie tonen uit je blokfluit? Een goede blokfluittechniek begint met een verantwoorde basishouding. Hoe sta…
Bronnen en referenties
  • Muziek onder woorden (Kluwerpers, 1977)
  • Wikipedia
  • Afbeelding bron 1: IMSI Master Clips
Hansvg (513 artikelen)
Laatste update: 21-04-2020
Rubriek: Muziek en Film
Subrubriek: Instrumenten
Bronnen en referenties: 3
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.