Blokfluit: toonvorming voor beginners

Uit een blokfluit krijg je heel makkelijk geluid. Maar hoe krijg je echt mooie tonen uit dit muziekinstrument? De manier waarop je aanblaast, bepaalt voor een groot deel de kwaliteit van je toon. Hoe werk je als beginner aan een goede toonvorming en een goede embouchure voor de blokfluit? Hoe gaat het aanblazen precies in zijn werk? Lees de tips als je een solide basis wilt leggen voor het leren blokfluiten.

Wat is embouchure?

De kwaliteit en de aard van de klanken die je met je blokfluit voortbrengt, wordt voor een groot deel bepaald door je embouchure. Dat wil zeggen, door het samenstel van factoren zoals:

• de stand van je lippen en je kaken en de spierspanning van je mond en andere gespierde delen van je gezicht,
• je ademsteun
• de vorm en de richting van je luchtstroom.

In dit artikel voor echte beginners kunnen we alleen de allereerste basis voor je embouchure en dus het blazen op de blokfluit leggen.

Is het wel echt nodig om voor de blokfluit aan je embouchure te werken?

Misschien beschouw je de blokfluit als een opstapinstrument ter voorbereiding van het leren spelen op een ander muziekinstrument. Bijvoorbeeld omdat het al heel snel mogelijk is om op een blokfluit je eerste liedjes te spelen, of omdat er al voor weinig geld een geschikte blokfluit te koop is.Toch kun je ook in dat geval veel meer plezier van de blokfluit hebben als je vanaf het eerste begin aan een goede toonvorming werkt.

Om te beginnen, klinkt je muziek direct al een stuk beter als je je aan enkele basisprincipes houdt. En kies je later voor een tweede blaasinstrument, dan ben je je al veel meer bewust van het soort aandachtspunten dat bij de ontwikkeling van een goede embouchure komt kijken. Dat is ook het geval als dat andere blaasinstrument een heel ander soort embouchure vereist.

Een aantal mensen kiest voor het leren spelen op de blokfluit, omdat ze zich tot de klank en de mogelijkheden van dit muziekinstrument voelen aangetrokken. Als je tot die mensen behoort die graag bijvoorbeeld originele renaissancemuziek of barokmuziek voor de blokfluit willen spelen, spreekt het vanzelf dat je de nodige energie wilt investeren in het ontwikkelen van een goede embouchure. Je wilt immers zuiver kunnen intoneren, ook als je wat luider of zachter speelt en een bepaalde klankkleur laten horen?

Voorbereiding op het blazen van je eerste tonen op je blokfluit

Neem de houding voor het spelen van de blokfluit aan zoals beschreven in het artikel Blokfluit: de basishouding. Zet nu de fluit aan je lippen. Let erop dat je de blokfluit naar je hoofd en lippen brengt en nooit omgekeerd.

Je lippen bestaan uit de stevige rode buitenkant die zichtbaar is als je je mond dicht hebt en uit een wat zachter deel aan de binnenkant van je mond. Laat het mondstuk precies op de grens van deze twee delen van je lip rusten. Een veel voorkomende beginnersfout is dat een nieuweling het mondstuk veel te ver in zijn mond stopt, alsof het om een klarinet of saxofoon zou gaan.

Je onderlip moet het mondstuk aan de onderkant wel gemakkelijk goed kunnen afsluiten. Daartoe gebruik je deels het zachtere, deels het wat steviger deel van je onderlip.

Let erop dat je de bovenlip niet helemaal ontspant, want er mag geen ‘luchtlek' zijn tussen de lippen en het mondstuk. Zorg dat je lippen en je kaak zo natuurlijk mogelijk aanvoelen. Klem je kaken niet op elkaar. En druk de lippen niet naar binnen.

Laat je instrument steunen op je onderlip en je rechterduim. Het duurt vaak enige tijd voordat je de juiste balans hebt gevonden. Lukt het niet direct? Meestal is dat te verhelpen met het nog eens bestuderen van het bovengenoemde artikel over de basishouding voor de blokfluit.

Zeg nu de de de (enzovoorts) in de blokfluit. Dit is de manier waarop je in het allereerste begin met het blazen op de blokfluit begint met articuleren. Zeg dus niet 'te'' 'te' in de blokfluit. Later leer je bijvoorbeeld de te ke in je instrument te 'zeggen', maar voor een startende blokfluitist ligt de articulatie de het meest voor de hand.

Op de afbeelding zie je de grepen voor de G (do), A (re) en B (mi) voor de sopraanblokfluit. De eerste noot die je ziet op de notenbalk is een G (do). Eronder staat een schematische weergave van een blokfluit. De onderste cirkel is het (bedekte) toongat voor de linkerduim. De linkse drie blauwe cirkels stellen de (bedekte) toongaten voor de wijsvinger, middelvinger en ringvinger.

Denk eraan dat de fluit alleen op je rechterduim steunt.

Voor de greep van de noot A (re) til je de linker ringvinger op. Voor de greep van de noot B (mi) ook nog de middelvinger. Voor de noot B heb je van de linkerhand dus alleen de duim en de wijsvinger nodig.

Heb je een altblokfluit, dan leveren bovenstaande drie grepen niet de noten G, A en B op, maar de (lager klinkende) C, D en E.

Streef naar een gelijkmatige toon

Voor de ontwikkeling van een goede toonvorming is het belangrijke om bij wijze van oefening lange noten te blazen. Zet een gelijkmatige druk onder de tonen en voorkom daarmee dat de noot ‘rafelig’ klinkt. Stel je voor dat je met je toon een stabiele, horizontale rechte lijn produceert.

De ideale ademdruk voor je blokfluit

Om een beeld te krijgen van de ademdruk waarbij jouw blokfluit optimaal klinkt, blaas je eerst zacht en vervolgens steeds luider en daarna weer steeds zachter. Stoor je hierbij niet aan het hoger of lager worden van de klank. Luister bij welke ademdruk je blokfluit optimaal klinkt met een lieflijke, maar volle toon. Probeer deze ademdruk zoveel mogelijk aan te houden.

Je zult merken dat je bij een altblokfluit iets meer lucht nodig hebt dan bij een sopraanblokfluit en bij een tenorblokfluit weer wat meer lucht dan bij een altblokfluit.

Ook zul je merken dat een sopraanblokfluit vanwege de hogere ligging van de tonen in het algemeen wat luider pleegt te klinken dan een altblokfluit en een altblokfluit weer wat luider dan een tenorblokfluit.

Hoe speel je zuiver op een blokfluit?

Het zuiver spelen op de blokfluit is een kunst apart. Als beginner doe je er goed aan je vóór het spelen van een bepaalde noot je voor te stellen hoe die bepaalde toon hoort te klinken. Deze manier van onbewust intoneren is de makkelijkste en mogelijk ook de meest effectieve manier om zuivere tonen uit je muziekinstrument te krijgen. Ook gevorderde blokfluitspelers hanteren deze techniek, zij het naast een aantal andere technieken. Wil je meer weten over de zuiverheid van tonen en de blokfluit? Lees dan het artikel: Hoe blaas je zuiver op een blokfluit?

Word je duizelig van het blazen op je fluit?

Soms krijg je als beginner van het blazen op de blokfluit een licht gevoel in je hoofd. Dit is het gevolg van een grotere hoeveelheid beschikbare zuurstof in je bloed door het blazen op de fluit dan je gewend bent. Als het je overkomt, ga dan rustig zitten (als je staande speelt) en stop even met spelen. Blaas rustig en lang voor je uit (zonder fluit). Dit typische beginnersprobleem gaat vanzelf over. Je lichaam went snel aan een betere zuurstoftoevoer naar de hersenen.

Je eerste liedjes

Je kunt nu beginnen met het spelen van je eerste tonen en de eerste liedjes. Lees ook het artikel over het gemakkelijk noten leren lezen. Kijk ook eens in de zeer uitgebreide Engelstalige grepentabel voor de verschillende soorten blokfluiten. Bij het instuderen van muziek voor de blokfluit kun je veel gemak hebben van het programma BestPractice 1.03 of van een muzieknotatieprogramma. Een leuke lesmethode voor de blokfluit is bijvoorbeeld de Methode van de 21ste eeuw voor blokfluit, deel 1. Deze muziekmethode met cd is samengesteld door Frank Glaser en Joke Claessens. Gratis bladmuziek met eenvoudige en bekende liedjes vind je bijvoorbeeld op de muziekpagina van Jan Wolters.

Veel plezier met het spelen van je eerste liedjes op de blokfluit!

Lees verder

• Blokfluit: de basishouding
• Grepentabel voor de blokfluit: het laagste octaaf
• Hoe blaas je zuiver op een blokfluit?