Renaissancecomponist Michael Praetorius

Een van de bekende namen onder de de renaissance- en barokcomponisten is die van Michael Praetorius. Naast de compositie-prestaties werd Michael Praetorius nog om een andere reden beroemd: hij verzorgde de allereerste muziekencyclopedie, de Syntagma Musicum. In dit werk staan alle instrumenten van zijn tijd tot in detail afgebeeld en beschreven.

Michael Praetorius

Op 25 februari 1571 werd in Creuzburg, bij Eisenach in Duitsland, Michael Praetorius geboren, eigenlijk als Michael Schultheisz of Michael Schulze. Hij werd geboren op het grensvlak van de late renaissance en de barok. Er is een hele reeks geweest van componisten met de naam Praetorius, maar het is niet duidelijk of deze allemaal in een familieband tot elkaar stonden. Praetorius overleed in Wolfenbüttel, op 15 februari 1621, dus op slechts vijftigjarige leeftijd.

Scholing

Michael Praetorius leerde van Giovanni Gabrieli de Italiaanse stijl. Meerdere Duitse componisten, zoals bijvoorbeeld Hans Leo Hassler en Heinrich Schütz zijn bij Oom Andrea of neef Giovanni Gabrieli in de leer geweest, die op hun beurt bij Orlando di Lasso in München in de leer waren geweest. Praetorius paste de meerstemmigheid volgens Italiaanse stijl toe op de Duitse muziek, en creëerde op deze wijze een geheel nieuw geheel.

Kerkelijke muziek

Veel muziek die Praetorius componeerde was bedoeld voor toepassing in de kerk, ongetwijfeld onder invloed van zijn vader, die luthers predikant was. Er werden honderden stukken van hem bekend op het kerkelijke vlak: motetten, concerten en delen van missen. Het grootste deel hiervan is ondergebracht in zijn Musea Sionae uit 1614, dit was een collectie waarin het enorme aantal van 1244 stuks muzikale werken is ondergebracht.

Wereldlijke muziek

Praetorius componeerde naast zijn omvangrijke kerkelijke oeuvre ook wereldlijke muziek. Zo maakte hij bijvoorbeeld de negendelige Musea Aonia. Hiervan zijn de twee delen Terpsichore het bekendst. Het betreft instrumentale bewerkingen van oorspronkelijk Franse dansmelodieën

Encyclopedie

Hoewel Praetorius als componist prachtig werk heeft geleverd, ligt een andere enorme prestatie van Praetorius in zijn werk als muziektheoreticus. Op dit terrein schreef Praetorius een driedelig werk, de Syntagma Musicum. Dit werk is te beschouwen als de eerste muziekencyclopedie ter wereld.

Syntagma Musicum

Praetorius heeft zijn Syntagma Musicum in vijf jaar tijd geschreven, tussen 1615 en 1620. In dit meerdelige werk schreef hij over muziektheorie. Zijn grootste werkveld, de kerkmuziek, kwam in het eerste deel aan bod. Praetorius putte voor dit werk uit allerlei, veelal oudere, bronnen, waardoor we een beter inzicht konden krijgen over de geschiedenis en de ontwikkeling van de muziek vóór Praetorius.

Muziekinstrumenten

In een ander deel beschreef Praetorius alle gangbare muziekinstrumenten van zijn tijd. Dit gaf al een enorm inzicht in het gebruik van muziekinstrumenten, maar het werd nog beter. Alle beschrijvingen werden voorzien van nauwgezette tekeningen, keurig op schaal en met veel aandacht voor de kleinste details. Dit maakt de Syntagma Musicum tot de belangrijkste informatiebron van muziek, muziektheorie en het muziekinstrumentarium van de zestiende eeuw. Muziekinstrumenten die geen moderne pendant hebben gekregen, waarvan de doorontwikkeling op een gegeven moment in de geschiedenis stopte, staan nog beschreven in de Syntagma Musicum. Het geeft ons daardoor een goed beeld hoe het renaissance-instrumentarium was opgebouwd.

Herleving van de oude instrumenten

Hoewel het uiteraard niet mogelijk is het geluid van de instrumenten te horen op basis van de tekening uit de Syntagma Musicum, bood diezelfde tekening met beschrijving wel voldoende houvast om geloofwaardige replica's te maken. We weten natuurlijk nooit zeker of het geluid van de replica's hetzelfde was als van de originelen destijds, maar we kunnen op z'n minst aannemen dat de klanken in de buurt kwamen. En replica's zijn er gebouwd. Zeker nu de laatste decennia de oude renaissancemuziek weer meer in de belangstelling is gekomen, groeide de behoefte de muziek ook uit te voeren met instrumenten uit diezelfde tijd. Tegenwoordig worden replica's van oude instrumenten door verschillende groepen gebruikt. Als voorbeeld: De Stadspijpers van 's-Hertogenbosch, heropgericht in 1984 op basis van de originele stadspijpers uit de vijftiende en zestiende eeuw, bespelen schalmeien, pommers, dulcianen en renaissancetrombones, die ook allemaal in de Syntagma Musicum terug te vinden zijn.

Lees verder

• Renaissancecomponist Orlando di Lasso
• Renaissancecomponist Tielman Susato
• Renaissancecomponisten Andrea en Giovanni Gabrieli
• Muziekinstrumenten: De schalmei