Renaissancecomponisten Andrea en Giovanni Gabrieli

De renaissancecomponisten Andrea en Giovanni Gabrieli worden vaak in één adem genoemd. Niet helemaal verwonderlijk, er is een familieband en het gebruik van een gelijkende stijl. In dit artikel gaan we in op Andrea Gabrieli (oom) en Giovanni Gabrieli (neef), de belangrijkste Venetiaanse componisten van hun tijd.

Andrea Gabrieli

Omstreeks 1515 werd te Cannaregio bij Venetië Andrea Gabrieli geboren. Over zijn jeugd en eerste muzikale opleiding is helaas niet veel bekend. In 1536 kwam Andrea als zanger in de kapel van de beroemde San Marco in Venetië. In deze periode stond de kapel onder leiding van Adriaan Willaert, die ongetwijfeld heeft bij kunnen dragen aan de vorming van Andrea.

Omzwervingen

Andrea werkte rond 1550 enkele jaren in de kathedraal van Verona, waarna hij opnieuw naar Venetië ging, om organist te worden van de San Geremiakerk. Andrea was in deze periode nog niet honkvast, en maakte reizen naar Graz, Augsburg, Zwitserland en Bohemen. In 1562 was hij in de hertogelijke kapel in München, waar Orlando di Lasso de leiding had.

Terug in Venetië

Na alle omzwervingen keerde Andrea Gabrieli terug in Venetië, waar Adriaan Willaert inmiddels was afgelost door Cypriano de Rore, en daarna door Zarlino. Gabrieli ging aan de slag als orgelleraar en kreeg hierdoor grote bekendheid. Zijn beroemdste leerling op dit gebied was Hans Leo Hassler, waarna nog een reeks Duitssprekende leerlingen volgde.

Muziek van Andrea

Andrea componeerde muziek voor gelegenheden, bijvoorbeeld voor politieke of huldigingsmomenten. Ook schreef hij muziek voor toneel, composities die je als voorbereiding op opera kunt beschouwen. Daarnaast ook veel instrumentaal werk, o.a.:

• Canzoni en Ricercari voor orgel of instrumentaal ensemble
• Meerkorige concerti
• Sacrae cantiones voor koor en instrumentale ensembles
• Primus Liber Missarum
• De Psalmen van David

Nog een leerling

Een van de belangrijkste leerlingen van Andrea Gabrieli was zijn neef, Giovanni Gabrieli, die rond 1555 waarschijnlijk in Cannereggio, een district van Venetië, werd geboren en zijn jeugd in Venetië doorbracht. Giovanni kreeg van Andrea zijn eerste muzikale onderricht. De verhouding tussen oom en neef was prima, Giovanni voelde zich zelfs meer zoon dan neef.

Giovanni Gabrieli

Na de eerste jaren van muzikaal onderricht dat Giovanni van zijn oom Andrea kreeg, vertrok Giovanni naar München. Hier werkte hij tussen 1575 en 1579 aan de hofkapel van hertog Albrecht V van Beieren. Onder leiding van Orlando di Lasso kon hij zijn muzikale opvoeding verder verfijnen. Na het overlijden van de hertog keerde Giovanni terug naar Venetië.

Giovanni in de San Marco

Waar Giovanni verbleef of werkte tussen 1579 en 1584 is helaas niet bekend. Maar we pakken de draad in 1584 weer op. In 1584 begon Giovanni aan zijn muzikale carrière in de San Marco, onder leiding van zijn oom, in Venetië, aanvankelijk als tweede organist in een tijdelijke aanstelling. Na een meesterproef werd de aanstelling in 1585 definitief. Hij heeft deze post tot zijn dood behouden.

Overlijden Andrea Gabrieli, nieuwe kansen

Op 30 augustus 1585 overleed Andrea Gabrieli in Venetië. Gezien de bijzondere band tussen oom en neef moet dit voor Giovanni een klap zijn geweest. Toch opende het voor Giovanni nieuwe kansen. Hij nam de taak van zijn oom over en werd de belangrijkste componist van ceremoniële muziek van de San Marco.

Andrea en Giovanni Gabrieli

Was Andrea vooral beroemd om zijn virtuoze orgelspel, Giovanni was vooral beroemd als componist. Giovanni's componeerstijl verschilde nauwelijks van die van zijn oom. Giovanni heeft de techniek van meerkorigheid, cori spezzati, van oorsprong ontwikkeld door Adriaan Willaert, verder uitgebouwd en verfijnd. Bij cori spezzati wordt gebruik gemaakt van twee koren, waardoor de toehoorder een soort stereo-effect ervaart. De grote San Marcobasiliek leende zich bij uitstek voor een dergelijke techniek.

Uitgaven

Veel van het werk van Andrea en Giovanni is gepubliceerd. Na het overlijden van Andrea bewerkte Giovanni veel van Andrea's werk en publiceerde het. Eigen composities werden eraan toegevoegd. De eerste bundel kwam in 1587: Concerti di Andrea e Giovanni Gabrieli. Er zouden nog drie bundels volgen met werk van hen beiden. In 1597 verscheen de Sacrae symphoniae, met composities van Giovanni. Hierin waren instrumentale en vocale composities opgenomen voor de liturgie. Na het overlijden van Giovanni zouden nog enkele bundels volgen.

Invloedrijk

De muziek van Andrea en Giovanni Gabrieli heeft veel invloed gehad op latere componisten als Hassler, Monteverdi en Schütz. Zijn muziek kenmerkt de late renaissance, op de grens van de overgang naar de barok.

Muziek van Giovanni

Giovanni's Sonate piane forte was het eerste gedrukte werk, waarin aanwijzingen voor speelwijze waren opgenomen, zeg maar de eerste keer dat er dynamische tekens in druk werden gebruikt. Al ging dat niet verder dan aanwijzingen als tutti (allemaal) of solo (een stem speelt alleen).
Andere muziek van Giovanni is o.a. opgenomen in zijn Saccrae Symphoniae (meerkorige motetten, vocaal en instrumentaal).

Levenseinde

De laatste jaren van zijn leven werd Giovanni geplaagd door een niersteen, wat hem in zijn werkkracht zo belemmerde dat hij vanaf 1606 de beschikking kreeg over twee assistenten. In 1612 overleed Giovanni Gabrieli.

Lees verder

• Renaissancecomponist Adriaan Willaert
• Renaissancecomponist Orlando di Lasso
• Renaissancecomponist Giovanni Pierluigi da Palestrina
• Renaissancecomponist: Josquin Des Prez
• Renaissancecomponist Jacobus Clemens non Papa