Trekharmonica - diatonische en wisseltonige trekzak

Een trekharmonica of trekzak is een prachtig instrument dat je gemakkelijk overal mee naar toe kunt nemen. Het is een diatonisch instrument, vergelijkbaar met de mondharmonica. Een trekharmonica is verre familie van de accordeon: een accordeon is net als een trekharmonica een trekzak, waarbij je moet trekken en duwen aan de balg om geluid te krijgen. Het verschil tussen de twee instrumenten zit hem niet in de motor, de balg, maar in de klank.

Diatonische accordeon of trekharmonica

• Trekharmonica
• Diatonische en wisseltoninge accordeon
• Tongplaten en blaasbalg
• Stemming
• Spelen op de brug
• Merken - Castagnari - Serenellini - Hohner
• Spelen op de trekzak

Trekharmonica

Waar bij een accordeon de balg gebruikt wordt om lucht te happen en het niet uitmaakt of je duwt of trekt, is de heen en weer beweging van de balg juist de essentie van een trekharmonica. Bij een trekharmonica is de toon onder dezelfde knop duwend anders dan trekkend: het is een diatonisch instrument.

Diatonische en wisseltoninge accordeon

Hij wordt ook wel de diatonische accordeon genoemd. Diatonisch betekent dat de halve tonen ontbreken en dat is bij de oervorm ook het geval. Zoals bij de eenrijer. De benaming in de verschillende landen wekt soms wat verwarring. Zo wordt de trekharmonica in Engelstalige landen accordion of diatonic button-accordion genoemd. De trekharmonica en de accordeon lijken uiterlijk veel op elkaar en de harmonica-balg speelt in dat uiterlijk een grote rol, maar toch zijn het twee heel verschillende instrumenten. Het wordt nog verwarrender en de gelijkenis wordt nog groter als de accordeon een knoppenaccordeon in plaats van een klavier accordion is.

De trekharmonica is een knoppeninstrument die dan weer gelijkenis vertoont met de knoppenaccordeon. Ook al heeft de accordeon knoppen, daarmee is het nog steeds geen trekharmonica. De trekharmonica is wisseltoning, de accordeon is dat niet; bij de accordeon hoor je bij trekken en duwen dezelfde toon onder dezelfde knop.
Een trekharmonica heeft doorslaande tongen, net als de:

• melodeon,
• concertina;
• bandoneon.

Tongplaten en blaasbalg

De trekharmonica bestaat uit twee kasten met tongplaten en een blaasbalg daartussen. De balg kan met de beide handen worden bespeeld door te trekken en te duwen. De ventielen worden geopend door de knoppen in te drukken. Aan de rechterkant heb je de melodie kant en aan de linkerkant heb je de basknoppen waarmee je de begeleidingsakkoorden kunt spelen. De trekharmonica is er in verschillende varianten. Je hebt de éénrijer, tweerijer en drierijer. De oudste vorm heeft één rij. Een bekende éénrijer is de cajun trekzak, waarop de cajunmuziek wordt gespeeld.

Stemming

Trekharmonica’s zijn er in verschillende stemmingen. Is in Nederland de CF gestemde trekzak populair, in Frankrijk wordt veel op de GC gespeeld en in Ierland de DG. Er zijn ook AD gestemde trekharmonica’s en BesEs gestemde. Op alle trekharmonica’s is de toonladder te spelen, maar op de ene klinkt het wat dieper, warmer, scheller, dan op de andere. De CF gestemde trekzak is een tweerijer waarop de C-toonladder op de buitenste rij gespeeld kan worden en de F-toonladder op de binnenrij. De G-gestemde trekzak klinkt een stuk lager dan de C gestemde. Wie wil zingen samen met de trekharmonica kiest daarom vaak voor een wat lager gestemde trekharmonica.

Spelen op de brug

De trekharmonica is een uitgelezen instrument om op een brug of elders buiten te spelen, busking wordt het in Ierland genoemd. Het geluid draagt ver en de klank doet het goed in de buitenlucht. Het instrument, dat verpakt kan worden in een speciale rugtas of een harmonicakoffer, is ook nog eens gemakkelijk te vervoeren. Samenspelen met iemand die de trom, viool of gitaar bespeeld is een feest.

Merken - Castagnari - Serenellini - Hohner

Verschillende trekharmonicabouwers hebben naam gemaakt. Bekende namen zijn:

• Brandoni;
• Castagnari;
• Harmona;
• een Serenellini / Bron: Persbureau Ameland
  Hohner;
• Mengascini;
• Salterelle;
• Serenellini;
• Strasser;
• Weltmeister.

Winkel met nieuw en tweedehands

Nederland kent verschillende winkels waar nieuwe en tweedehands trekharmonica’s worden aangeboden. Voor een prijs van 400 tot 600 euro is een redelijke tweedehands die door de monteur is nagekeken en gestemd, aan te schaffen. Voor een nieuw instrument varieert de prijs van 500 euro tot enkele duizenden euro’s. Enkele vertrouwde adressen van Nederlandse winkels zijn:

• Accordeonspecialist in De Wilp;
• Toon Sileon in Terborg;
• Henk Kuik in Malden.

Spelen op de trekzak

Er zijn verschillende spelers actief op internet. Ze plaatsen er tips en bladmuziek en zetten filmpjes op YouTube waarin de beginselen van het spelen getoond worden. De trekharmonica website van Gerard Gerritsen, Spelen met de trekzak, laat een grote verzameling muziek zien die voor de verschillende trekharmonica’s en verschillend niveau te spelen is. Tevens staat er een YouTube cursus op voor de beginnende speler. Gerritsen geeft zelf ook cursus. Veel informatie over cursussen, workshops, bijeenkomsten, de trekzakagenda en wetenswaardigheden over het instrument en haar bespelers staat op de Harmonicahoek, te vinden via www.harmonicahoek.nl. Een grote verzameling linken naar websites over de trekharmonica, festivals, cursussen en bladmuziek is te vinden op Trekharmonica.Startpagina.nl.

Lees verder

• Cajun en Zydeco uit Louisiana in Zydecozity en op Ameland
• Afvallen door te musiceren - Sousafoon of trekharmonica
• Trekharmonica op Waddeneiland Ameland
• Zydeco at Sea op Ameland en Zydecozity in Raamsdonksveer
• Celtic Music Festival op Ameland - Ierse en Schotse muziek