Muziekinstrument en persoonlijkheid

Welk muziekinstrument past het beste bij jouw persoonlijkheid of die van je kind? Hoe zit het met de geschiktheid van bijvoorbeeld de dwarsfluit, klarinet, saxofoon, viool, cello, piano, keyboard, harp, gitaar, slagwerkinstrumenten in relatie tot iemands karakter? En in hoeverre bepalen de persoonlijkheidskenmerken of iemand geschikt is voor een bepaald muziekinstrument? Of helpt het leren spelen van een bepaald instrument voor de ontwikkeling van bepaalde persoonlijke eigenschappen?

Selectie van een type muziekinstrument (bijvoorbeeld blaas-, strijk- of akkoordinstrument)

Het is belangrijk dat je van tevoren goed inschat welk instrument het beste bij jou of je kind past. Elk muziekinstrument heeft zijn eigen mogelijkheden en uitdagingen. Een globaal beeld daarvan kan je helpen om een goede keuze te maken. Dat voorkomt investeringen in geld maar vooral ook tijd die je achteraf gezien misschien anders had willen doen. Als een leerling na enkele jaren wil naar een ander instrument wil overstappen, kan dat een kostbaar tijdverlies betekenen.

Het opnieuw beginnen op een ander type instrument kan met zich brengen dat het hoogst bereikbare niveau op het nieuwe instrument lager ligt dan wanneer direct op dat instrument zou zijn begonnen. Bovendien kan de leerling ontmoedigd raken als hij opnieuw moet leren om zuivere en mooie tonen te spelen en weer die allereerste simpele oefeningen en wijsjes moet instuderen. Sommige leerlingen gooien het tweede instrument bij gebrek aan geduld daarom al snel aan de kant.

Het belang van het goed passen van een muziekinstrument bij iemands karakter

Een aantal wetenschappers en ervaringsdeskundigen heeft denkbeelden ontwikkeld over de relatie tussen persoonlijkheid en muziekinstrument. En in landen waar schoolmuziek van belang wordt geacht, houden sommige muziekafdelingen van scholen zich bezig met de relatie tussen de persoonlijkheid van hun leerlingen en de beschikbare muziekinstrumenten. Dit met het oog op een zo goed mogelijke klik tussen de leerling en het te kiezen instrument. Het niveau van een schoolorkest en daarmee deels ook het aanzien van de school hangt immers onder meer af van het gedisciplineerd en enthousiast oefenen van de leerlingen buiten schooltijd?

Een goede match tussen de persoonlijkheid van de speler en een muziekinstrument kan het verschil betekenen tussen een instrument dat regelmatig en met enthousiasme bespeeld wordt of een instrument dat in een hoek ligt te verstoffen.

De wetenschap over de persoonlijkheid van de muziekleerling

Uit wetenschappelijk onderzoek komt een duidelijk verband naar voren tussen de kenmerken van de persoonlijkheid en de geschiktheid of voorkeur voor bepaalde muziekinstrumenten.

Bekende wetenschappers die uitgebreid in boeken en artikelen in vakbladen over de relatie tussen persoonlijkheid en muziekinstrumenten hebben gepubliceerd zijn bijvoorbeeld Anthony Kemp en Adrian North. Maar ook tientallen anderen hebben in vakbladen voor psychologie artikelen over dit onderwerp gepubliceerd.

Musici en docenten over muziekinstrument en persoonlijkheid

Atarah-Ben Tovim over muziekinstrumenten voor kinderen

Een gemakkelijk leesbaar boek over dit onderwerp is geschreven door Atarah Ben-Tovim en Douglas Boyd; The Right Instrument for Your Child (in het Nederlands vertaald als: Welk instrument past bij mijn kind? Een eenvoudige methode om het meest geschikte instrument voor uw kind te kiezen, Uitgeverij Panta Rhei, 2006).

Atarah Ben-Tovim werd geboren in 1940. Ze begon haar carrière als professioneel dwarsfluitiste bij een orkest, maar ondanks de lovende recensies wilde ze op een gegeven moment liever muziekprogramma's (ook op de BBC-radio en –televisie) over (klassieke) muziek presenteren. Daarbij heeft ze zich sterk gericht op de verbetering van de muziekbeleving door kinderen. Tegenwoordig geeft ze workshops op het gebied van de dwarsfluit en de klarinet.

Met behulp van haar boek kun je, aan de hand van enkele vragenlijsten, je een beeld vormen van de muziekinstrumenten die mogelijk in aanmerking komen, gezien de muzikale, fysieke en psychische eigenschappen van de leerling. Daarnaast bevat het boek algemene informatie over de verschillende muziekinstrumenten.

Mogelijk is dit boek momenteel niet te koop, maar met een beetje geluk kun je het lenen van de openbare bibliotheek.

Muziekleiders van schoolorkesten over de selectie van instrumenten

Ook sommige muziekleiders van de bekende 'concertbands' of 'marching bands' in de Verenigde Staten hebben, vaak op grond van hun uitgebreide jarenlange ervaring, uitgesproken opvattingen over de persoonlijkheid van leerlingen en de kans van slagen dat de leerling goed thuis wordt op een bepaald blaasinstrument. Met wat googelen vind je op die manier heel wat boeiende inzichten, die elkaar overigens soms flink tegenspreken.

Hebben blazers, strijkers, toetsenisten, tokkelaars en slagwerkers een bijzondere karakterstructuur?

Geregeld wordt de vraag gesteld of mensen van nature blazers, strijkers, tokkelaars, toetsenisten of slagwerkers zijn. Feit is in ieder geval dat veel mensen zich tot een bepaald type muziekinstrument aangetrokken voelen.

In het geval van blazers vermoeden sommige onderzoekers dat er een relatie bestaat tussen de orale karakterstructuur volgens Freud en het willen bespelen van blaasinstrumenten. Het zou een teruggrijpen kunnen inhouden op het orale stadium waarin het kleine kind onbewust opnieuw de vreugde van de borstvoeding wil beleven door voorwerpen in de mond te stoppen. Immers, ook het mondstuk van een blaasinstrument wordt in de mond gestopt of tegen de mond gehouden.

De meeste onderzoekers leggen echter liever verbanden die samenhangen met het gemak van het aanleren van de eerste melodieën en de rol van een bepaald instrument in een orkesten of bands.

Bij de indeling naar type muziekinstrument en persoonlijkheid wordt gemakshalve vaak uitgegaan van groepen muziekinstrumenten. Een min of meer gebruikelijke indeling is:

• Houtblaasinstrumenten
  
• Koperblaasinstrumenten
  
• Strijkinstrumenten
  
• Toetsinstrumenten
  
• Tokkelinstrumenten
  
• Percussie-instrumenten
  

Houtblaasinstrumenten: van dwarsfluit of klarinet tot saxofoon, hobo of fagot

De dwarsfluit, klarinet, saxofoon, fagot en de hobo rekenen we tot de houtblaasinstrumenten. En dat geldt ook voor de blokfluit.

Op een aantal houtblaasinstrumenten leert een kind al snel eenvoudige en leuke melodietjes te spelen. Dat werkt stimulerend op het kind zelf en is ook plezierig voor zijn (trotse) ouders.

Extraverte persoonlijkheden of mensen die snel resultaat willen zien, zijn daarom geneigd voor een houtblaasinstrument als de dwarsfluit, klarinet of de saxofoon te kiezen.

Voor de hobo en fagot is daarentegen flink wat geduld en inspanning nodig voordat de eerste melodieën er goed op willen klinken.

Volgens wetenschappelijk onderzoek zouden houtblazers, die in het orkest vaak tussen het spervuur van de andere instrumentalistensecties zitten, vaak introvert zijn, maar tegelijk over meer verbeeldingskracht beschikken.

Sommige onderzoekers rekenen de houtblazers tot de meegaande persoonlijkheden. Deze instrumentalisten spelen doorgaans graag in ensembles en orkesten en geven daar kleur aan.

Koperblaasinstrumenten: van bugel, cornet of trompet tot euphonium of tuba

Bij de koperblaasinstrumenten maken we onderscheid tussen het scherpe koper en het zachte koper.

Het scherpe koper

De trompet en de trombone behoren tot het scherpe koper. De cornet is eigenlijk een tussenvorm tussen het scherpe en het zachte koper, maar wordt bij een tweedeling doorgaans tot het scherpe koper gerekend.

Het zachte koper

De bugel, het eufonium, de tuba, de bariton, en de esbas behoren tot het zogenaamde zachte koper. De hoorns vormen een tussenvorm tussen het scherpe koper en het zachte koper, maar worden bij een tweedeling doorgaans tot het zachte koper gerekend.

Koperinstrumenten en de persoonlijkheid

Evenals als bij de meeste houtblaasinstrumenten is het ook bij veel ook bij koperinstrumenten mogelijk om al snel na de eerste lessen eenvoudige wijsjes te spelen.

Een extraverte persoonlijkheid of iemand die graag snel resultaten ziet, kan zich aangetrokken voelen tot een koperinstrument, omdat hij daarmee, net als op de meeste houtblaasinstrumenten al snel de eerste melodieën kan spelen.

Volgens verschillende onderzoeken onder kinderen zouden deze leerlingen impulsiever reageren, minder zelfdiscipline hebben en gevoeliger zijn voor groepsdruk dan bijvoorbeeld bij strijkers het geval is. Koperblazers zijn doorgaans sociaal ingesteld en spelen graag in ensembles en orkesten.

De trompet vormt samen met de trombone en de cornet de spontane keus van extraverte kinderen. Mogelijk houdt dit verband met het feit dat deze muziekinstrumenten relatief luid klinken, in vergelijking met zachte instrumenten zoals de dwarsfluit of klarinet.

Er bestaan denkbeelden over de verschillen in aantrekkingskracht van de verschillende koperinstrumenten die verband houden met het timbre en het volume van een bepaald type instrument of de rol van het instrument in het orkest, maar dat voert voor dit artikel te ver.

Strijkinstrumenten: viool, altviool, cello en bas

De viool, altviool, cello en contrabas rekenen we tot de strijkinstrumenten.

De opvallendste eigenschap van strijkers is introversie. Dit komt uit diverse onderzoeken naar voren. Mensen die met plezier een strijkinstrument bespelen, zijn vaak meegaande karakters die graag meespelen in ensembles en orkesten. Het plezier van het spelen in een groep zonder alle stress van moeten spelen van geregeld te moeten soleren, maakt dat sommige mensen zich tot de strijkinstrumenten voelen aangetrokken. Wel zijn strijkers doorgaans wat afstandelijk en op zichzelf. Ze studeren hard en gedisciplineerd. Dit is nodig omdat het maken van vorderingen op strijkinstrumenten zijn tijd nodig heeft.

Toetsinstrumenten: de piano en het keyboard

Piano en keyboard lijken om verschillende redenen zowel een aantrekkingskracht te hebben op introverte als extraverte persoonlijkheden. Deze toetsinstrumenten lijken een ideale instap aan beginnende instrumentalisten te bieden, omdat de pianostudie je op een betrekkelijke natuurlijke wijze aan een elementaire theoretische basis helpt die bij alle andere muziekinstrumenten van pas komt. Een piano biedt ook veel mogelijkheden voor solo- en ensemblespel, zij het dat er voor beginners weinig mogelijkheden voor samenspel zijn.

Tokkelinstrumenten: de gitaar en de harp

De gitaar en de harp rekenen we tot de tokkelinstrumenten.

Akoestische gitaren en harpen hebben een aantrekkingskracht op mensen met een zachter karakter. Vaak gaat het om enigszins in zichzelf gekeerde mensen die graag in hun eentje muziek maken, maar die soms ook graag in een groepje willen samenspelen zonder daarbij per se in het middelpunt te willen staan.

Toch zijn er ook in deze groep mensen met een heel andere instelling die kans zien om een glanzende carrière met hun instrument te maken. Denk bijvoorbeeld maar eens aan Deborah Henson-Conant die met een elektrische harp op het podium staat te swingen!

Binnen de tokkelinstrumenten onderscheiden we:

• Gitaar: van klassieke gitaar tot folk-, elektrische of basgitaar
  
• Pedaalharp, haakjesharp en andere kleine diatonische harpen
  

Gitaar: van klassieke gitaar tot folk-, elektrische of basgitaar

Sommigen voelen zich aangetrokken tot de zachte klanken van de klassieke of Spaanse gitaar, anderen zijn liever ook verder hoorbaar met een folk-, elektrische of basgitaar. Vooral de wat dromerige types voelen zich aangetrokken tot de klassieke gitaar.

Het spelen van de eerste liedjes en de eerste begeleidingen op een gitaar is bedrieglijk simpel. Voor alle types gitaar geldt dat er veel discipline nodig is om een hoog niveau op het instrument te bereiken.

Leerlingen die geleerd hebben om klassieke of folkgitaar te spelen, kunnen relatief gemakkelijk ook elektrische of basgitaar aanleren.

Pedaalharp, haakjesharp en andere kleine diatonische harpen

De harp oefent een grote aantrekkingskracht uit op dromerige of meditatief ingestelde mensen.

Opvallend is dat mensen die voor een harp kiezen, later zelden de behoefte hebben om op een ander instrument over te stappen. Sommige bespelers van een kleine harp willen op een gegeven moment wel overstappen naar de (grotere) pedaalharp, maar ook het omgekeerde is het geval.

Vanaf het allereerste begin dat iemand de snaren van een harp aanslaat, hoor je aantrekkelijke klanken. Het is heel eenvoudig de eerste melodieën en begeleidingen op de harp te leren spelen. Toch geldt, evenals bij andere instrumenten, dat er een grote hoeveelheid discipline nodig is om de harp op een hoog niveau te leren spelen.

Gezien de hoge aanschaf- en onderhoudskosten van een pedaalharp is dit bij uitstek een instrument voor mensen die weten wat ze willen en die er een grote investering in tijd en geld voor over hebben.

Een haakjesharp, reisharp, schootharp of therapieharp is vaak de natuurlijke keus van mensen die graag voor zichzelf muziek maken en die af en toe ook graag met of voor andere mensen spelen. Deze instrumenten zijn betrekkelijk goedkoop in aanschaf en hebben nauwelijks technisch onderhoud nodig. Vanwege de kleinere afmetingen zijn deze harpjes in een aantal gevallen nog goed mee te nemen op de achterbank van een auto.

Percussie-instrumenten: van drumspel tot xylofoon, klokkenspel en marimba

Tot de slagwerkinstrumenten rekenen we het ongestemde en het gestemde slagwerk. Tot het ongestemde slagwerk rekenen we onder andere het drumstel. Tot het gestemde slagwerk rekenen we bijvoorbeeld de xylofoon, het klokkenspel of de marimba.

Percussionisten, en dan vooral drummers hebben sterk extraverte eigenschappen. Ook een onafhankelijke opstelling zou tot de typerende kenmerken behoren. Volgens sommige deskundigen zouden slagwerkinstrumenten bij uitstek geschikt zijn voor nerveuze of rusteloze mensen. Zij zouden zich in de percussiesectie van een orkest of band goed kunnen uitleven. Ook een fanfare-orkest heeft vaak veel interessante solo's voor slagwerkers in de aanbieding. En natuurlijk dromen veel bespelers van een drumkit van het spelen in een rockband.

Wat betekent het leren van een muziekinstrument voor iemands persoonlijke eigenschappen?

Het is duidelijk dat bepaalde persoonlijkheden zich voelen aangetrokken tot of geschikt zijn voor bepaalde muziekinstrumenten.

De indruk bestaat echter dat er sprake is van een wisselwerking. Door het leren bespelen bespelen van een muziekinstrument werkt iemand immers ook (wellicht ongemerkt )aan zijn zelfdiscipline en zijn zelfvertrouwen? Bij het samenspelen in een orkest band of ensemble komt daar bovendien de verdere ontwikkeling van de sociale vaardigheden bij. Zo kan iemand bijvoorbeeld zijn verlegenheid overwinnen door in een muziekgroepje te gaan spelen.

Als je voor een bepaald muziekinstrument voor jezelf of je kind kiest, kun je dat doen op basis van jouw of zijn karaktereigenschappen. Maar misschien wil je daarbij ook rekening houden met bepaalde eigenschappen en vaardigheden zoals zelfdiscipline, zelfvertrouwen en samenwerking die mede verder ontwikkeld kunnen worden door en tijdens het leren spelen op het muziekinstrument van jouw keus.

Een muziekinstrument huren in geval van twijfel over de juiste keus

Als je niet zeker weet of een bepaald instrument echt goed bij je past, kun je eventueel besluiten om in plaats van een muziekinstrument aan te schaffen, er eerst eentje voor een aantal maanden of een jaar te huren. De voordelen en nadelen aan koop of huur van muziekinstrumenten worden behandeld in de special over het huren of kopen van je eerste muziekinstrument.

Naast onderstaande bronnen heb ik gebruik gemaakt van mijn eigen jarenlange ervaringen als multi-instrumentalist.

Lees verder

• Zelf muziek leren maken als volwassene
• Past de dwarsfluit wel goed bij jouw persoonlijkheid?
• Je eerste dwarsfluit kopen of huren?
• Past de klarinet bij jouw persoonlijkheid?
• Je eerste saxofoon kopen of huren?