Renaissancecomponist Tielman Susato

In de renaissance (een periode in de geschiedenis, ongeveer van 1400 tot 1600) kwamen kunst en cultuur opnieuw tot leven. De renaissancecomponist Tielman Susato heeft ons een aantal mooie muziekstukken nagelaten. Tielman Susato was niet alleen bekend vanwege zijn composities, hij was de allereerste muziekuitgever van de Nederlanden.

De jeugd van Tielman Susato

Tielman Susato werd geboren rond 1510, ergens in Duitstalig gebied. Dat zou in de buurt van Keulen kunnen zijn, of in Soest, in het Duitse Westfalen. Die laatste mogelijkheid is afgeleid uit de naam Susato, wat een gelatiniseerde vorm is van Soest. Zijn voornaam, Tielman, werd in de archieven soms ook geschreven als Tylman of Tielmann.

Antwerpen

Vanaf 1530 zijn er notities in de archieven van Antwerpen, waar zijn naam in voorkomt. In deze periode was hij werkzaam als kalligraaf en muzikant aan de kathedraal van Antwerpen. Tielman bespeelde onder andere bazuin en fluit en was ook bekend als stadspijper of stadsspeelman.

Uitgeverij

Na de uitvinding van de boekdrukkunst nam de verspreiding van het gedrukte woord een enorme vlucht. Via gedrukte boeken konden mensen overal in de beschaafde wereld kennis nemen van ideeën die anderen hadden opgetekend – mits ze de kunst van het lezen machtig waren, uiteraard. Niet lang na de ontdekking van de boekdrukkunst werd een methode gevonden om ook muzieknotaties te drukken. Wat voor het geschreven woord gold, was ook van toepassing op de muziek. Overal in Europa konden muzikanten composities spelen van de belangrijkste componisten van hun tijd. De muziekdrukkunst droeg in belangrijke mate bij aan de roem, de bekendheid van de componisten en hun werk. Het feit dat wij tegenwoordig nog kunnen genieten van de muziek die vijfhonderd jaar geleden is bedacht, vloeit uiteraard rechtstreeks voort uit de muziekdrukkunst.

Muziekuitgeverij

Hoewel de kunst muzieknotaties te drukken al bekend was, bevonden de belangrijkste muziekuitgeverijen voor meerstemmige muziek zich vooral in Italiaanse, Franse en Duitse handen. Tielman Susato begon in Antwerpen de allereerste muziekuitgever van de Nederlanden, waarna ook andere uitgevers, zoals Pierre Phalese, Christoffel Platijn, e.a., zouden volgen. Hiermee werden ook de Nederlanden een belangrijk centrum voor muziekuitgaven.

Uitgaven

Hoewel de muziekdrukkunst het mogelijk maakte, dat de gedrukte muziek overal in de beschaafde wereld kon worden gekocht en gebruikt, was het toch ook een kostbare aangelegenheid. Alleen welgestelden konden zich zoiets permitteren. Om te voorkomen dat je als muziekuitgever met een bepaalde uitgave bleef zitten, probeerde Susato zoveel mogelijk om werk van verschillende componisten in één uitgave te bundelen, zodat het gedrukte resultaat voor zoveel mogelijk potentiële klanten interessant bleef. In slechts enkele gevallen werden bundels uitgegeven die aan één enkele componist gewijd waren.

Nederlandse componisten

Het ligt voor de hand, dat Susato werk uitgaf van componisten die werkzaam waren in de Nederlanden. In de zestiende eeuw was het immers niet logisch dat een componist in bijvoorbeeld Rome naar Antwerpen vertrok om zijn werk uit te laten geven. Susato stelde bundels samen met werk van componisten als Adriaan Willaert, Josquin Des Prez, Orlando di Lasso en Cypriano de Rore. Ook werk van de Franse componist Clement Jannequin kwam in zijn bundels terecht.

Muziek van Tielman Susato

Tielman Susato heeft niet alleen muziek van anderen uitgegeven. Als stadspijper en muzikant van de kathedraal in Antwerpen maakte hij ook zelf muziek, al of niet gebaseerd op populaire melodieën van zijn tijd, die hij in zijn eigen drukkerij liet drukken. Zijn werk heeft aldus een geestelijke en een wereldlijke richting.

Musyck boexken

In 1551 bracht Tielman Susato een drietal musyck boexkens uit. In de eerste twee delen waren 55 Nederlandstalige liederen van verschillende componisten bijeen gebracht, waaronder ook werk van hemzelf. De muziek was bedoeld om gezongen of gespeeld te worden. Componisten die in deze werken werk publiceerden waren o.a. Appenzeller, Baston, Clemens non Papa, de Hondt, en vele anderen.

Het derde musyck boexken

In het derde deeltje van de reeks bracht Susato allerhande danserye bij elkaar. Het betrof veelal allemandes, gaillardes, rondo's en paduanes, vaak gebaseerd op liederen die in die tijd populair waren, maar bewerkt en vierstemmig uitgewerkt. Zoals Susato zelf in zijn voorwoord schreef:


Het derde muziekboekje is heruitgegeven, en wordt in blokfluit- of renaissanceensembles nog dankbaar gebruikt. Het boekje bestaat nu uit twee delen, heft 1 en heft 2.

Meer musyck boexken

In de reeks musyck boexken werden ook bundels met driestemmige souterliedekens van Clemens non Papa opgenomen, en vierstemmige souterliedekens van Gerardus Mes.

Vervolg muziekuitgeverij

In 1561 werd de muziekuitgever door Tielmans zoon voortgezet, tot diens overlijden in 1564.
Tielman zelf is waarschijnlijk rond 1570 overleden.

Lees verder

• Renaissancecomponist Adriaan Willaert
• Renaissancecomponist Jacobus Clemens non Papa
• Renaissancecomponist Orlando di Lasso
• Renaissancecomponist: Josquin Des Prez
• Renaissancecomponist Gilles Binchois